İçeriğe atla

İmkansız üçlü

İmkansız üçlü, uluslararası iktisat ve uluslararası politik ekonomide sabit döviz kuru, serbest sermaye hareketi ve bağımsız bir para politikasının aynı anda yürütülemeyeceğini belirten kural.[1][2][3] İktisat yazınında "trilemma" (Türkçe: Üçlem) olarak da anılır.[2][3]

1962'de John Marcus Fleming ve 1960-1963 yılları arasında Robert Alexander Mundell tarafından farklı makalelerde bağımsız olarak geliştirilen bu kavram,[4] hem faiz oranı paritesi koşuluna dayanan bir hipotez hem de üç hedefi aynı anda gerçekleştirmeye çalışan hükümetlerin başarısız olduğu durumlardan elde edilen deneysel bir bulgudur.

Kuram

Üç politikadan ikisini sürdürmenin mümkün olduğu imkansız üçlü. Örneğin, bir ülke 1 politikalarını benimserse sabit bir döviz kuru sürdürürken serbest sermaye akışına izin verecek ancak bunun sonucunda bağımsız bir para politikası uygulayamayacaktır.

İmkansız üçlüye göre bir merkez bankası, yukarıda belirtilen üç politikadan yalnızca ikisini aynı anda izleyebilir. Dolayısıyla politika hedeflerinin üçüne de aynı anda ulaşılamaz ve üç hedefin birinden vazgeçilmesi gerekir.[1][2][3]

Bu nedenle bir merkez bankasının üç politika kombinasyonu seçeneği vardır:[3]

  1. Sabit bir döviz kuru ve serbest sermaye akışı ancak bağımsız olmayan bir para politikası
  2. Bağımsız bir para politikası ve serbest sermaye akışı ancak serbest bir döviz kuru
  3. Sabit bir döviz kuru ve bağımsız para politikası ancak sermaye kontrolleri

Mahfi Eğilmez, bu üç politikanın birden kontrol edilmek istenmesi hâlinde döviz talebinin yükseleceği, rezervlerde düşüş gözleneceği, riskin artacağı, sermaye girişinin düşeceği ve faiz talebinin yükseleceğini belirtmektedir.[1]

Uygulama

İmkansız üçlü kavramı, 1980'lerde kuramsal bir konu olmaktan çıkarak açık ekonomi makroekonomisinin temeli haline geldi.[1][5] Bu dönemde birçok ülkede sermaye kontrolleri terk edildi ve sabit döviz kurları ile para politikası özerkliği arasındaki çatışmalar görünür hale geldi. Gerçek dünya, sermaye kontrollerinin gevşetildiği ve bunun daha fazla döviz kuru katılığına ve daha az para politikası özerkliğine yol açtığı tekrarlanan örnekleri ortaya çıkardı.

Tarihsel olarak gelişmiş ülke ekonomilerinde, 1914 öncesi dönem ile 1970-2014 arası dönemde sabit döviz kurları ve serbest sermaye hareketleri hakimken parasal özerklik sınırlıydı. 1914-1924 ve 1950-1969 arası dönemlerdeyse sermaye hareketleri üzerinde kısıtlamalar vardı ancak döviz kuru istikrarı ve parasal özerklik mevcuttu.[6][7] Ekonomik küreselleşmeyle birlikte serbest sermaye hareketleri ve serbest piyasa ekonomisi esas alınırken dövüz kuru ve para politikaları da bununla uyumlu olarak kullanılagelmiştir.[1][5]

1997 yılında Maurice Obstfeld ve Alan M. Taylor, trilemma terimini ekonomide yaygın kullanıma soktular.[8] Jay Shambaugh ile birlikte çalışarak, uluslararası makroekonomideki bu merkezî ancak o zamana dek test edilmemiş hipotezi deneysel olarak doğrulamak için ilk yöntemleri geliştirdiler.[9][10]

Altın standardı dönemine ilişkin 2022 yılında yapılan bir araştırma, gelişmiş ülke ekonomilerinin uluslararası şoklara karşı davranışının imkansız üçlüyle tutarlı olduğunu ortaya çıkardı.[11]

Krizler

Sabit döviz kuru, serbest sermaye akışı ve bağımsız para politikasının üçünün birden uygulanmasının, ülkelerde finansal krizlere neden olduğu bilinmektedir.[5][12] Meksika peso krizi (1994-1995), Asya krizi (1997-1998) ve Arjantin ekonomik bunalımı (1998-2002) buna sık gösterilen örnekler arasındadır.[13]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e Eğilmez, Mahfi (2022). Yapısal Reformlar ve Türkiye. İstanbul: Remzi Kitabevi. ss. 47-48. ISBN 978-975-14-2088-6. 
  2. ^ a b c Uçgunoğlu, Meltem (2019). "Merkez Bankası Bağımsızlığı ve İmkansız Üçlü". Enderun. 3 (1). ss. 30-39. ISSN 2618-592X. 3 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2024. 
  3. ^ a b c d Koç, Havva (31 Aralık 2020). "Trilemma Hipotezi: Türkiye Ekonomisi Üzerine Farklı Bir Perspektif". İstanbul İktisat Dergisi. 70 (2). ss. 383-412. doi:10.26650/ISTJECON2020-830746. ISSN 2602-4152. 3 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2024. 
  4. ^ Boughton, James M. (2003). "On the Origins of the Fleming-Mundell Model" (PDF). IMF Staff Papers. 50 (1): 1-3. doi:10.5089/9781451852998.001. 17 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ocak 2024. 
  5. ^ a b c Çufadar, Ali (2023). "Türkiye'de yakın dönem merkez bankacılığı ve uygulanan politikaların sonuçları". ODTÜ Gelişme Dergisi. 50 (1). ss. 81-114. 3 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2024. 
  6. ^ Eichengreen, Barry; Esteves, Rui Pedro (2021), Fukao, Kyoji; Broadberry, Stephen (Ed.), "International Finance", The Cambridge Economic History of the Modern World: Volume 2: 1870 to the Present, Cambridge University Press, 2, ss. 501-525, ISBN 978-1-107-15948-8, 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Ocak 2024 
  7. ^ Broz, J. Lawrence; Frieden, Jeffry A. (2001). "The Political Economy of International Monetary Relations"". Annual Review of Political Science (İngilizce). 4 (1): 317-343. doi:10.1146/annurev.polisci.4.1.317. ISSN 1094-2939. 6 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2024. 
  8. ^ Obstfeld, Maurice; Taylor, Alan M. (1998). "The Great Depression as a Watershed: International Capital Mobility in the Long Run". The Defining Moment: The Great Depression and the American Economy in the Twentieth Century (PDF). Chicago: University of Chicago Press. ss. 353-402. doi:10.3386/w5960. ISBN 978-0-226-06589-2. 23 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ocak 2024. 
  9. ^ Obstfeld, Maurice; Shambaugh, Jay C.; Taylor, Alan M. (2005). "The Trilemma in History: Tradeoffs Among Exchange Rates, Monetary Policies, and Capital Mobility" (PDF). Review of Economics and Statistics. 87 (3): 423-438. doi:10.1162/0034653054638300. 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2024. 
  10. ^ Obstfeld, M.; Shambaugh, J. C.; Taylor, A. M. (2010). "Financial Stability, the Trilemma, and International Reserves". American Economic Journal: Macroeconomics (İngilizce). 2 (2). American Economic Association. ss. 57-94. doi:10.1257/mac.2.2.57. 4 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2024. 
  11. ^ Bazot, Guillaume; Monnet, Eric; Morys, Matthias (2022). "Taming the Global Financial Cycle: Central Banks as Shock Absorbers in the First Era of Globalization". The Journal of Economic History (İngilizce). 82 (3): 801-839. doi:10.1017/S0022050722000274. ISSN 0022-0507. 28 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2024. 
  12. ^ Sadeghzadeh-Emsen, Hatıra (2022). "Dolarizasyon ve Borsa İlişkileri: Türkiye Üzerine İncelemeler". Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. 5 (1). ss. 29-48. ISSN 2636-8137. 3 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2024. 
  13. ^ Aizenman, Joshua (2010), The Impossible Trinity (aka The Policy Trilemma), University of California, Santa Cruz: Department of Economics, s. 11, 8 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Ocak 2024 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ekonomi (bilim dalı)</span> İktisat bilimi

Ekonomi veya İktisat, mal ve hizmetlerin üretim, dağıtım ve tüketimini inceleyen sosyal bilimdir. Ekonomi, ekonomik aktörlerin davranış ve etkileşimlerine ve ekonomilerin nasıl işlediğine odaklanır. Mikroekonomi, bireysel ajanlar ve piyasalar, bunların etkileşimleri ve etkileşimlerin sonuçları da dahil olmak üzere ekonomideki temel unsurlar olarak görülen şeyleri analiz eden bir alandır. Bireysel aracılar arasında örneğin hane halkı, firmalar, alıcılar ve satıcılar yer alabilir. Makroekonomi, üretim, tüketim, tasarruf ve yatırımın etkileşim içinde olduğu bir sistem olarak ekonomi ve emek, sermaye ve toprak kaynaklarının istihdamı, para birimi enflasyonu, ekonomik büyüme ve bu unsurlara etkisi olan kamu politikaları gibi ekonomiyi etkileyen faktörleri analiz eder.

<span class="mw-page-title-main">Banka</span> finansal etkinlikte bulunan kurum

Banka, faizle para alınıp verilebilen, kredi, iskonto, kambiyo işlemleri yapan, kasalarında para, değerli belge, eşya saklayan ve bunun dışındaki diğer ticari, finansal ve ekonomik etkinliklerde bulunan kuruluşlara denir. En yaygın üçüncül sektörlerden biridir. Banka sözcüğü İtalyanca banca sözcüğünden Türkçeye geçmiştir. Para bozma gişesi, para bozma yeri anlamına gelir. Kredilendirme faaliyetleri doğrudan banka tarafından veya sermaye piyasaları aracılığıyla dolaylı olarak da yapılabilir. Bankalar genellikle uluslararası bir dizi sermaye standardı olan Basel Anlaşmalarına dayanan asgari sermaye gereksinimine tabidir. Bankalar bir ülkenin finansal sistem ve ekonomisinde önemli bir rol oynadıklarından, yargı alanlarının çoğu bankalar üzerinde yüksek derecede düzenleme uygulamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Döviz kuru</span> bir birim ülke parasının diğer bir ülke parası cinsinden fiyatına, değerine denir

Döviz yabancı ülkeler tarafından kullanılan para birimidir. Döviz kuru ise bir birim ülke parasının diğer bir ülke parası cinsinden fiyatına, değerine denir. Bu kavram iki taraflı bir ilişkiyi içerir, bu yüzden iki taraflı (nominal) döviz kuru olarak da adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Döviz</span> mal veya hizmetler için genel olarak kabul edilen takas aracı

Döviz, dar anlamda yabancı parayı temsil eden belgeler. Türkçede yabancı ülkelerin paralarına da döviz denmektedir. Herhangi bir ülkenin parasının, başka bir ülkenin parasına dönüştürülmesiyle ilgili işlemlere de döviz işlemi veya kambiyo işlemi denir. Döviz kelimesi Türkçeye Fransızcadaki deviseden geçmiştir. Genel olarak döviz dendiğinde milletlerarası ödemelerde kullanılan ödeme araçlarının tamamı ifade edilir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası</span> Türkiyenin merkez bankası

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), banknot ihraç eden, Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti'nin para ve kredi politikasını yürüten, veznedarlık görevini üstlenmiş ve devletin iktisadi ve mali danışmanlığını yapan yasal olarak bağımsız bir ekonomik kurumdur. Kâğıt para (banknot) basma tekelini elinde bulundurur ve bu yetkiye istinaden bağımsız olarak para politikasını belirler. Ayrıca Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı olan Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğünce basılan madeni paraların tedavülü de Merkez Bankasınca sağlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sabit kur</span>

Sabit kur, sabit döviz kuru rejimi, kambiyo kontrolü bir ekonomideki yetkili para politikası otoritesi tarafından, ülkede kullanılmakta olan yerel para birimi değerinin, daha istikrarlı veya uluslararası alanda daha yaygın olarak kullanılan bir para birimi, çeşitli para birimleri sepeti veya altın gibi değerli metallerin değerlerine sabitlendiği bir kur rejimidir.

Kapitalizm ya da diğer adlarıyla sermayecilik ve anamalcılık, üretim araçlarının özel mülkiyetine ve kâr amacıyla işletilmesine dayanan ekonomik sistemdir. Kapitalizmin tanımlayıcı özellikleri arasında sermaye birikimi, rekabetçi piyasalar, fiyat sistemleri, özel mülkiyet, mülkiyet haklarının tanınması, kişisel çıkar, ekonomik özgürlük, meritokrasi, iş ahlakı, tüketici egemenliği, ekonomik verimlilik, hükûmetin sınırlı rolü, kâr güdüsü, kredi ve borcu mümkün kılan finansal bir para ve yatırım altyapısı, girişimcilik, metalaşma, gönüllü değişim, ücretli emek, mal ve hizmet üretimi, inovasyon ve ekonomik büyümeye güçlü bir vurgu yer alır. Bir piyasa ekonomisinde kararlar ve yatırımlar, servet, mülk veya sermaye ya da üretim kapasitesini yönlendirme yeteneğine sahip kişiler tarafından belirlenir. Fiyatlar, mal ve hizmetlerin dağıtımı ise büyük ölçüde mal ve hizmet pazarlarındaki rekabet tarafından şekillendirilir.

Merkez bankası, bir ülkenin ya da ülkeler grubunun para politikasından sorumlu kurumdur. Merkez bankasının temel amacı para biriminin ve para arzının istikrarının sürdürülmesidir. Fakat merkez bankalarının bunun dışında bankacılık sektörünün son kredi mercii olmak, faiz haddinin kontrolü gibi görevleri de vardır. Bunun yanında merkez bankasının, bankalar ve diğer finansal kurumları, tedbirsizlik ve dolandırıcılığa karşı denetlemek gibi yetkileri de olabilir.

<span class="mw-page-title-main">1997 Asya mali krizi</span> Temmuz 1997nin ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan ve Taylandda başlayan bir domino etkisi ile tüm Asyayı sarmış ekonomik kriz

Doğu Asya Mali Krizi Temmuz 1997'nin ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan ve Tayland'da başlayan bir domino etkisi ile tüm Asya'yı sarmış ve Güneydoğu Asya krizi adını almış finans krizidir. Asya Kaplanları olarak bilinen birçok Doğu Asya ülkesinin para birimleri, borsaları ve diğer kıymetleri ekonomik krizden etkilenmiştir. Yerel olarak IMF Krizi olarak da bilinir ama bu isim tartışmalıdır. Krizin varlığı ve sonuçları üzerinde görüş birliği olsa da nedenleri, kapsamı ve çözümleri tartışmalıdır. Uluslararası fon akımlarının yön değiştirmesine sebep olan ekonomik bir krizdir.

<span class="mw-page-title-main">Avrupa Merkez Bankası</span> euro bölgesi içindeki 19 ülkenin para politikasını yöneten merkez bankası

Avrupa Merkez Bankası, Euro bölgesi içinde bulunan 20 ülkenin para politikasını yönetmekle yükümlü olan dünyanın en önemli merkez bankalarından biridir. 1 Haziran 1998 tarihinde Almanya, Frankfurt genel merkez olmak üzere kurulmuştur. Banka'nın temel görevi, avronun alım gücünü korumak ve avro bölgesinde fiyat istikrarını sağlamaktır. 1 Kasım 2019 tarihinden itibaren başkanlığını Fransız politikacı Christine Lagarde yapmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Para politikası</span>

Para politikası, hükûmetin, merkez bankasının ya da para otoritesinin, ekonomiye, para arzı yönetimi ya da döviz piyasası işlemlerini kullanmak yoluyla yön vermesidir. Para teorisi, ekonomi için en uygun (optimal) para politikasının belirlenmesini sağlar.

Keynesyen iktisat veya Keynesçilik, adını İngiliz ekonomist John Maynard Keynes'ten alır), toplam talebin ekonomik çıktı ve enflasyonu nasıl güçlü bir şekilde etkilediğine dair çeşitli makroekonomik teori ve modellerdir. Keynesyen görüşe göre, toplam talep ekonominin üretken kapasitesine eşit olmak zorunda değildir. Bunun yerine, üretimi, istihdamı ve enflasyonu etkileyen - bazen düzensiz davranan - bir dizi faktörden etkilenir.

Ekonomik milliyetçilik, ekonominin, emeğin ve sermaye oluşumunun ülke içinde kontrolü gibi politikalarla, emeğin, malların ve sermayenin hareketine gümrük vergisi ve diğer kısıtlamaların uygulanmasını gerektirip gerektirmediği de dahil olmak üzere, devlet müdahaleciliğini diğer piyasa mekanizmalarına tercih eden bir ideolojidir. Ekonomik milliyetçiliğin temel inancı, ekonominin milliyetçi hedeflere hizmet etmesi gerektiğidir.

<span class="mw-page-title-main">Esnek kur sistemi</span>

Esnek kur sistemine yüzen veya serbest değişken kur adları da verilir. En belirgin şeklinde bu sistemde, döviz piyasaları üzerinde hiçbir devlet müdahalesi yoktur. Döviz kurları tamamen piyasadaki döviz arz ve talebine göre oluşur. Bu sistemde, bir ülkenin dış ödemeler dengesi, döviz kurları aracılığıyla sağlanacağından, dış ödemeler dengesinin açık ya da fazla vermesi söz konusu olmayacaktır. Örneğin dış ödemeler dengesi açık veriyorsa, döviz talebi döviz arzından daha fazla olacağından, döviz kuru yükselecektir. Döviz kurunun yükselmesi bu defa ithalatın azalmasına ve ihracatın artmasına neden olacaktır. Döviz kurundaki yükselme, dış açık ortadan kalkana kadar devam edecektir.

Türkiye'de finansal krizler ya da ekonomik krizler makro ekonomik yapının bozulmasıyla ortaya çıkan buhran dönemleridir. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı sonrası yaşanan başlıca krizler; 1946, 1958, 1960, 1974, 1980, 1982, 1990, 1994, 2000-2001, 2008-2012 ve 2018-2023 krizleridir.

1998 Rusya ekonomik krizi veya Ruble krizi, 17 Ağustos 1998'de Rusya'da baş gösteren ekonomik kriz. Rusya hükümeti ve Rusya Merkez Bankası Rus rublesinin değer kaybetmesine neden oldu. Kriz, birçok komşu ülkenin ekonomileri üzerinde ciddi etkiler yarattı. ABD Rusya Yatırım Fonu'nun başkan yardımcısı James Cook, krizin Rus bankalarına varlıklarını çeşitlendirmeyi öğretme konusunda olumlu etkisi olduğunu öne sürdü.

Döviz kuru sistemleri 19. yüzyıldan itibaren üç grupta tanımlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de enflasyon</span> Türkiyenin kuruluşundan bugüne kadar olan enflasyon ve enflasyona etki eden olaylar

Türkiye'de enflasyon, Türkiye ekonomi tarihinde sürekli yapısal problemlerden birisidir. Yakın dönem Türkiye tarihinde yıllık enflasyonda 1971'den başlayarak 34 yıl süren çift haneli verilerin görüldüğü enflasyonist bir süreç yaşandı. 2000'li yıllarda tek haneli oranlara düşse de 2010'lu yılların sonunda döviz kuru ve pahalılık nedeniyle enflasyon yeniden ciddi problemlerden biri halinde geldi.

<span class="mw-page-title-main">Alan M. Taylor</span>

Alan M. Taylor, İngiliz-ABD'li ekonomist ve akademisyen. Columbia Üniversitesi'nde, Ulusal Ekonomik Araştırma Bürosu'nda ve Ekonomi Politikası Araştırma Merkezi'nde çalışmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Maurice Obstfeld</span> Amerikalı ekonomist

Maurice Moses Obstfeld, Amerikalı ekonomist ve akademisyen. Uluslararası Para Fonu'nun eski baş ekonomisti, California Üniversitesi'nde ekonomi profesörüdür ve Peterson Uluslararası Ekonomi Enstitüsü'nde kıdemli araştırmacıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.