İmamet
| Makale serilerinden |
 |
İmâmet ya da İmâmîlik (Arapça: إمامة; Imāmah) İslam'ın bir kolu olan Şiiliğin temel ilkelerinden birisidir. Sünnilik imâmeti imanın esaslarından biri olarak saymaz.
İmâmet (Etimoloji)
Etimolojide imamlık (önde durma, önde olma) anlamındadır.[] Cami ve namaz imamlığından ayrı olan bu kelime ile İslam ümmetinin rehberliği, liderliği ve yöneticiliği kastedilmektedir. Tüm insanlığı doğru yola ulaştırmada öncülük edenlere ise imam denir. İmâmet kelimesi Kur'an-ı Kerîm'de çok yerde geçmektedir. Enbiyâ Suresi'nin 72. ayetinde aşağıdaki şekilde:
"Ve biz ona İshâk'ı ve Yakûb'u bir hediye olarak verdik ve hepsini salih insanlardan kıldık. Ve biz onları bizim emrimizle hidayet eden (doğru yola götüren) imamlar kıldık. Onlara hayır işler yapmalarını, doğrudan namaz kılmalarını ve zekât vermelerini vahyettik ve onlar bize ibâdet edenlerdi" diye buyurulmaktadır.
Kureyş neslinden gelen şâhsiyetlerin oluşturduğu "İmâmet" silsileleri ve ortaya çıkan mezhepler
| Abd Menâf bin Kusayy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ʿAbd Şems | Hala | Barra | Muttalib | Hâşim | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Haşimoğulları | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ûmeyye | Esed bin Haşim | ʿAbd el-Muttalib | Seyfeyyeh | Nazle | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Harb | Ebi'l As bin Ümeyye | ʿÂmine | ʿAbd Allâh | Fatıma bint Esed | Ebu Talib | Hamza | Ez-Zûbeyr | Abbâs | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ebû Sûfyân | Hakem bin Ebî’l-ʿAs | Affân ibn-i Ebî el-ʿAs | Muhammed | Hatice bint Hüveylid | Ali el-Mûrtezâ | Havlet bint Câ'fer | ʿAbd’ûl-'Uzzâ | ʿAbd Allâh bin 'Abbâs | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Muaviye | I. Mervan | Osman | Rukiyye | Fatıma Zehra | Muhammed'binʿHânifîyye | Hârith | ʿAli | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Emevîler Hâlifeliği | Hasan el-Mûctebâ | Muhammed ibn îs-Sıddîk | Seyyîd’ûs-Şuhedâ (Kerbelâ) | Şehre-Bânû bint Yezdigirt bin Şehre-Yâr | El-Muhtâr ibn el-Sâkafî (Ebû‘Emre'Keysân’îyye) | Muhammed "el-İmâm" | İbrâhim "el-İmâm" | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hasan el-Mû'thennâ | Zeyyîd bin Hasan | Kâsım bin Muhammed | Fatıma bint Hasan bin Ali (Ümmü ‘Abd Allâh) | Ali Zeyn el-Âb’ı-Dîn | Ceydâ el-Sindhi | Ebû Hâşim el-Hânifîyye (Keysân’îyye) | Ebû’l'Abbâs es-Seffah | ʿAbd Allâh bin Tayyâr | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ʿAbd Allâh el-Kâmil | Hasan bin Zeyyîd | ‘Umar el-Eşref | Ferveh bint el-Kâsım (Ümmü Ferve) | Muhammed el-Bakır (İmâmet) | Zeyd bin Ali eş-Şehîd (Zeyd’îyye) | Abbâsîler Hâlifeliği | İsmâ‘il bin ‘Abd Allâh | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nefs’üz-Zekiyye | İdris bin ʿAbd Allâh | İsmâ‘il bin Zeyyîd | ‘Ali ibn Ömer | Fatımaʿbint'el’Hûsseyin'el Ethrem bin Hasan bin Ali | İmâm Câʿfer es-Sâdık (İmâmiye) | Hamîdeh‘el’Berberiyyeh (Berberi Hâmîde Hâtûn) | Hasan bin Zeyd’ûl-Alevî (Taberistan) | Hüseyin bin Zeyd’Alevî | ‘Abd Allâh bin İsmâ‘il | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İbrahim bin ʿAbd Allâh | İdrisiler (Zeyd’îyye) | Muhammed bin İsmâ‘il | Hasan ibn ‘Ali b. Ömer | ʿAbd Allâh el-Eftâh (Eftâh’îyye) | İsmâʿil‘bin’Câʿfer'elʿMûbarek (İsmâ‘îl’îyye) | Mûsâ el-Kâzım (İsnâ‘aşer’îyye) | Ümmü’l Benîn Necmeh | Yahyâ bin Hüseyin | el-Hüseyin | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yahyâ | Hammûdiler | Zeyyîd | ‘Ali | Muhammed bin İsmâ‘îl | Ali er-Rıza | Sabîkah Kheyzurân | ‘Umar | Fatıma | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İsâ | Dâ‘î Sâghîr | Dâ‘î Kebîr | En-Nâsır | Vâfî ʿAhmed | Muhammed Cevâd | Sumâneh | Yahyâ Kûfî | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Câʿfer | Alavîler | Takî Muhammed | Ali en Nakî | Hâdise / Suzan / Sevil | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Süleymân | Razî ʿAbd Allâh | Hasan el-Askerî | Nergis bin Bardas | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mûsâ | ‘Ubeyd’Allâh el-Medhî | Muhammed Mehdî | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fâtımîler (Yedicilik) | On İki İmâm (Onikicilik) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kâ'im | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mansûr | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mu'izz | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nizâr el-Azîz | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| El-Hâkim bi-EmrʿAllâh | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dürzîler | Ali ez-Zâhir | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nizârîlik | Mustâ‘lîlik | Pamir Alevîliği | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ebû Mansûr Nizâr el-Mustafâ li-Dîn’il-Lâh | Ebû’l-Kâsım ʿAhmed el-Mustâ‘lî b'il-Lâh | Muhammed ibn-i Ma’add el-Mûstensir b’il-Lâh | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| El-Hâdî bin el-Nizâr | El-Âmir bi'Ahkâmi’l-Lâh | ʿAbd’el-Mecîd el-Hâfız | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elemûtlar | Et-Tâyyîb Ebû’l-Kâsım | Hâfızîler | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| El-Môhtadî bin el-Hâdî | İsmâʿil ez-Zâfir li-Dîn’il-Lâh | Yusuf ibn’ûl-Hâfız | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| El-Kahir bin el-Môhtadî | İsâ el-Fâ’iz bi-Nasr’Allâh | ʿAbd Allâh el-Âzıd | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hasan Alâ Zikrihi’s-Selâm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nûr’ed-Dîn II. Muhammed | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Celal’ed-Dîn III. Hasan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Alâ’ed-Dîn Muhammed | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rûkn’ed-Dîn Hûr-Şâh | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| IV. Ağa Han (Nizâr’îyye) | Dâ’îler (Mustâ‘lîyye) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
İmâmîlik (İmâmîyye)
Peygamberler Nübüvvet (Peygamberlik) makâmının yanında İmâmet (İmâmlık, Liderlik ve Yöneticilik) makâmlarına da sahiptirler. Muhammed'in ahirete irtihâlinden sonra ise, onun Ehl-i Beyt'inden yani soyundan bazı kişiler bu makâma gelmişlerdir. Şiîlik meşrebi içerisinde aşağıda sıralandığı şekilde Ghulât (Kökenciler), Zeydilik (Beşçiler), İsmailîlik (Yedicilik/Yedi İmamcılık) ve Câferiyye Şiîliği ya da İsnaaşeriyye (Onikicilik/On İki İmamcılık) olarak dört ana başlık altında sınıflandırılmaktadır.
- İMAMÎLİK
- Ghulât (Kökenciler)
- Bazighîlik (İmam Cafer-i Sadık'ın Tanrılığına inanılan mezheb)
- Dhammîlik (Ali bin Ebu Talib'in Tanrılığına inanılan mezheb)
- Ghurabîlik (Cebrâîl'in hata ile Tanrı'nın buyruklarını Ali bin Ebu Talib'in yerine Muhammed bin Abdullah'a indirdiğine inananların kurduğu mezheb)
- Hûrrem’îyye (Din) 4 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ḵhorrām-Dīnān / Khurrāmīyah / Muḥammira / Kızıl-Giyinenler [1]/ Kızıllar [2]) (Al-Makdisi'den nakledildiği üzere, El-Mukanna tarafından temelleri atılan, Ebu Müslim Horasani'nin Mehdîliğine, reenkarnasyona, Tanrı'nın sırasıyla Muhammed bin Abdullah, Ali bin Ebu Talib, Ebu Müslim Horasani ve en son olarak da El-Mukanna'da vûcud bulduğuna inanan, başkalarına zarar vermemek kaydıyle her şeyden zevk almayı mübah sayan ve kendilerini İslâmiyet kisvesi altında gizleyen Mazdekçıların oluşturduğu dinî ve siyasî mezheb)
- Keysanîlik (Dörtçüler) (Mehdi kavramını ortaya atarak ilk defa İmam unvanını kullanan, Ali bin Ebu Talib'den sonra sırası ile Hasan bin Ali, Hüseyin bin Ali ve annesi Bânû Hanife Kabilesinden Havlet bint Câ'fer olan Muhammed bin el-Hânifîyye'nin imamlığı ve Mehdiliğini kabullenen, El-Mukhtar ibn Abu ‘Ubeydullah el-Taifî'nin kurduğu mezheb)
- Berberîcilik (Muhammed bin el-Hânifîyye'yi Tanrısallaştıran ve Hamza ibn ‘Umara el-Berberî'nin Peygamber olduğuna inananların mezhebi)
- Haşimîlik (Muhammed bin el-Hânifîyye’nin ölümünü kabullenerek en büyük oğlu Ebu Haşim'i halef olarak kabul edenlerin mezhebi)
- Karibîlik / Kuraybîlik (Adını imâm Ebu Karib/Kurayb el-Darir'den alan, Muhammed bin el-Hânifîyye'nin ölmediği ama saklandığı ve bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne Mehdî olarak döneceğine inanılan mezheb)
- Sarrajcılık (Muhammed bin el-Hânifîyye’nin ölümünü kabullenen fakat ileride bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne Mehdi olarak döneceğine inanılan Hayyan el-Sarraj tarafından kurulan mezheb)
- Nusayrîyye (Arap Aleviliği) (Dîn) 26 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Adını Onbirinci İmam Hasan El Askeri'nin öğrencisi Ebû Şu'ayb Muhammad ibn Nusayr'dan alan, Câferiyye Şiîliği ile Anadolu Alevîliğinden itikâdî yönden ayrılarak, İsmailîyye, Dürzîlik, Hristiyanlık ve Suriye'deki diğer itikâtları da içeren ve Kitâb el-Mecmû adındaki duâ kitabını dinî eğitimlerinin ana kaynağı olarak kabul eden Ehl-i Beyt inancı[3])
- Haydariyye
- Şemsiyye / Şimaliyye
- Kameriyye / Kilaziyye
- Gaybiyye
- Ya’furîlik (Mu’ammar al-Kufi'in Tanrılığına inanılan mezheb)
- Zeydîlik (Beşçiler)
- Dukeynîlik (Muhammed bin Abdullah'ın haleflerinin Ali bin Ebu Talib'in tarafını tutmamalarından dolayı imânlarını kaybettiğine inananların mezhebi)
- Halefîlik (Zeyd bin Ali'nin haleflerinin Abd al-Samad adlı bir şahıs ve onun neslinden devam ettiğine inananların mezhebi)
- Heşebîlik / Sûrhabîlik (İmâmlığın, imâmın bilgisiz ve ahlâksız olması dahil, her hâlükârda Hasan bin Ali ile Hüseyin bin Ali'nin soyundan gelenlerde kalması gerektiğine inananların mezhebi)
- Jarûdîlik (Adını Ebû’l Jarûd Ziyad bin Ebû Ziyad’dan alan, Ebu Bekir, Ömer ibn Hattab ve Osman bin Affan'ın her üçünün Ali bin Ebu Talib'i halife seçmemekle büyük bir günah işlemiş olmamakla beraber hatalı bir davranışta bulunmuş olduklarına ve bu nedenle de onların Ashab-ı Kiram'lıklarının geçerli olamayacağını beyân etmekle beraber alenen suçlamaktan da kaçınan, diğer taraftan ise Talha bin Ubeydullah ile Zübeyr bin Avvam'ı Ali bin Ebu Talib'e başkaldırmış olmalarından ötürü şiddetle kınayanların mezhebi)
- Alavîler
- Banu Ukheydhirîler (Merkezî Arabistan'da Jew El-Yememeh'de 867'de kurulan ve 11. yüzyılın ortasına kadar süren devlet.)
- Büveyhoğulları
- Cüstaniler
- El-Mezîdiler
- Hasanveyhiler
- İdrisiler
- Hammûdiler
- Kakuyiler
- Yemen İmamları/Kralları
- Süleymanîlik (Adını Süleyman bin Jarir'den alan, haliferliğin kime gideceğinin istişareler neticesinde karara varılması gereken bir husus olduğuna ve Ebu Bekir ile Ömer ibn Hattab'ın Ali bin Ebu Talib'i halife seçmemekle hata işlediğine fakat günaha girmediğine inananların mezhebi)
- Butrîlik / Tâbîrilik (Kathir en-Newa El-Ebter tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymanîlik ile ayni olmakla birlikte, Ebu Bekir, Ömer ibn Hattab ve Osman bin Affan'ın üçününde Ali bin Ebu Talib'i halife seçmemekle hatalı olduğuna fakat günaha girmemiş olduklarına inananların mezhebi)
- Salihîlik (Hasan ibn Salih tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymanîlik ile ayni olmakla birlikte, Ebu Bekir, Ömer ibn Hattab ve Osman bin Affan'ın üçününde Ali bin Ebu Talib'i halife seçmemekle hatalı olduğuna fakat günaha girmemiş olduklarına inananların mezhebi)
- Vâsîtîlik (On İki İmamın tamamını da tanıyan Zeydîler'in oluşturduğu mezheb)
- İsmailîlik (Yedicilik)
- Fatımiler Halifeliği (İslam tarihindeki tek Şii Halifelik olan, Ubeydullah Mehdi Billah tarafından kurulan, Mısır ve Kuzey Afrika'nın çok büyük bir kısmında 909 - 1171 yılları arasında hüküm süren Fatımi hanedanı)
- Dürzîlik (Dîn) (Muhammed el-Derezi tarafından, Altıncı Fatımi halifesi El-Hakim bi-Emrillah'ın Tanrısallığı, saklanan Mehdi olduğu ve tenasüh inançları üzerine kurulu olan ve Rasa'il al-Hikmah (Hikmet Mekupları) adı verilen kitâbı dinî eğitimlerinin temel kaynağı olarak benimseyen mezheb)
- Mustâlîlik
- Hâfızî
- Tayyibî
- Alevî Bohra
- Davudî Bohralar
- Hebtiahs Bohra Cemâati
- Atba-i-Malak Bohra Cemâati
- İleri Davudî Bohra Cemâati
- Süleymanî Bohra
- Sünnî Bohralar
- Caferî Bohra Cemâati
- Patanî Bohra Cemâati
- Vohra Patel Cemâati
- Nizarîlik
- Ağa Hanlar
- I. Ağa Han Cemâati (On dokuzuncu yüzyılda Hindistan'da İngilizlere yardım eden kırk altıncı İsmailî Nizarî imamının belirlediği yolu takip edenlerin mezhebi)
- II. Ağa Han Cemâati (On dokuzuncu yüzyılın sonlarında Bombay'da ikâmet eden ve kırkıncı Nizarî imamı Şah Nizar'ın Nimetullahîler ile tesis etmiş olduğu akrabalık ve yakınlığı sürdüren kırk yedinci İsmailî Nizarî imamı tarafından belirlenen yolu takip edenlerin mezhebi)
- III. Ağa Han Cemâati (Salkanot cinsi yarış atları yetiştirmekle ün yapmış olan kırk sekizinci İsmailî Nizarî imamının belirlediği yolu takip edenlerin mezhebi)
- IV. Ağa Han Cemâati (Kırk dokuzuncu İsmailî Nizarî imamı tarafından belirlenen Nizarî Çağdaşlaşma yolunu takip edenlerin mezhebi)
- Alamut Devleti
- Ensarîler (Alamut Kalesi'nin yıkımından sağ kurtulanların oluşturduğu mezheb)
- Haşhaşiler
- Hasan Sabbah Fedayin
- Böszörmény (Yakut al-Hamavi'ye göre 10-13. yüzyıllar arası Macaristan Krallığı'ında yaşayanların oluşturduğu mezheb)
- Ağa Hanlar
- Fatımî Himayeleri
- Banu Kanz (Mısır ve Sudan'a göç etmeleri neticesinde Asvan çevresinde Nil Nehri'in doğusundaki çöle nüfuz etmek suretiyle Becalar'ı yerlerinden eden ve kendilerine Kanzoğulları adı verilen bir grup Rabi'ah arabının 1004-1173 yılları arasında Fatımiler'in Himayesinde oluşturmuş oldukları İsmailî hanedanı)
- Hamdaniler (890-1004 yılları arasında Irak'ın kuzeyi ile Suriye'de hüküm süren ve daha sonra da Fatımiler'in Himayesinde 1032 yılına kadar Halep'te hüküm süren İsmailî hanedanı)
- Kelbîler (917-936 yılları arasında Fatımiler'in Sicilya Valisi olan Salim bin Ebî Reşid'in damadı Hasan bin Ali ibn'Ebi-l Hüseyin Kelbî'nin kurduğu 1036 yılına kadar Fatımiler'in Himayesinde kalan İsmailî hanedanı)
- Mirdasiler (1024-1080 yılları arasında Halep Emirliği'ni ellerinde bulunduran, hem Bizans hem de Fatımiler'in uydusu olarak yaşamış yarı bağımsız kalan İsmailî hanedan)
- Sülâihiler (Zeydilik karşıtı olan Ali bin Muhammad el-Sülâihi tarafından Yemen'de kurulan ve 1047-1138 yılları arasında Fatımiler'in uydusu olarak hüküm süren İsmailî hanedanı)
- Yediciler (İsma'il bin Caʻfer'in yedinci ve son imam olduğuna, ayrıca oğlu Muħammad bin İsma'il el-Maktum'un Mehdi olarak geri geleceğine inananlar)
- Karmatiler (Adını Kufe’li Hamdan Karmat'tan alan, Bahreyn'nin başkenti Hajr ile Doğu Arabistan'ın Lahsa kentlerinin 899 yılında fethini gerçekleştiren ve aslen İran Buşehr Eyaleti Ganaveh şehristanından olan Ebû-Saʿid Hasan bin Behrâm Cennâbî[4][5] tarafından İsmailî öğretileriyle birlikte Zerdüştlük ve İran milliyetçiliğinini harmanlayarak önceleri Ubeydullah Mehdi Billah’ın Fatımiler Devleti’ne karşı bir tepki olarak kurulan, daha sonra ise 930'da Cennâbî’nin oğlu Ebû Tâhir Süleyman el-Cennâbî’in devlet başkanlığı döneminde Mekke’yi yağmaladıktan sonra Hacerü'l-Esved’i çalan,[6][7] ve ardından da bir yıl geçtikten sonra 931'de Ebû’l-Fadl el-İsfahanî[8][9][10][11][11][12] adlı genç bir mahkûmu Mehdi ilân ederek[13] kurdukları Ütopya Cumhuriyetin başına seksen gün süresince geçirerek yüzyıl boyunca devam edecek olan bir terörizm döneminin kıvılcımını ateşleyenlerin ortaya çıkarmış oldukları mezhep.[14])
- Jabrîler
- Banu Ukaylîler
- Uyûnîler
- Usfurîler
- Jarvanîler
- Usfurîler
- Uyûnîler
- Banu Ukaylîler
- Jabrîler
- Karmatiler (Adını Kufe’li Hamdan Karmat'tan alan, Bahreyn'nin başkenti Hajr ile Doğu Arabistan'ın Lahsa kentlerinin 899 yılında fethini gerçekleştiren ve aslen İran Buşehr Eyaleti Ganaveh şehristanından olan Ebû-Saʿid Hasan bin Behrâm Cennâbî[4][5] tarafından İsmailî öğretileriyle birlikte Zerdüştlük ve İran milliyetçiliğinini harmanlayarak önceleri Ubeydullah Mehdi Billah’ın Fatımiler Devleti’ne karşı bir tepki olarak kurulan, daha sonra ise 930'da Cennâbî’nin oğlu Ebû Tâhir Süleyman el-Cennâbî’in devlet başkanlığı döneminde Mekke’yi yağmaladıktan sonra Hacerü'l-Esved’i çalan,[6][7] ve ardından da bir yıl geçtikten sonra 931'de Ebû’l-Fadl el-İsfahanî[8][9][10][11][11][12] adlı genç bir mahkûmu Mehdi ilân ederek[13] kurdukları Ütopya Cumhuriyetin başına seksen gün süresince geçirerek yüzyıl boyunca devam edecek olan bir terörizm döneminin kıvılcımını ateşleyenlerin ortaya çıkarmış oldukları mezhep.[14])
- Fatımiler Halifeliği (İslam tarihindeki tek Şii Halifelik olan, Ubeydullah Mehdi Billah tarafından kurulan, Mısır ve Kuzey Afrika'nın çok büyük bir kısmında 909 - 1171 yılları arasında hüküm süren Fatımi hanedanı)
- Caferîlik (Onikicilik)
- Ahbârîlik
- Afşar Hanedanı
- Gence Hanlığı
- İlhanlılar
- Celayirîler
- Hurûfîlik(Dîn) 5 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Tanrı'nın her peygamberde aşamalı olarak kendisini açtığına, en son olarak da yedinci Şiî imâmı Musa el-Kâzım'ın soyundan gelen ve Hurûfîyye inancının kurucusu olan Fadlallah Astarabâdî'nin bedeninde vücud bulduğuna ve Fazlallah Astarabâdi (Nâimî)'nin Câvidân el-Kebir (Câvid-Nâme)'sinin Kur'an-ı Kerîm'i ilga ettiğine inanan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- Nûktâvîlik (Muhammed bin Abdullah'ın daha yüksek seviyede reenkarnasyonu olduğu iddiasiyle 1397 yılında kendisini Mehdi ilân eden Mahmud Pasîkhânî tarafından İsmailîyye-Nizarîlik mezhebi ile tanınan İsfahan Eyaleti'nin Kaşan şehri yakınlarında Anjudan köyünde Hurûfîyye'in bir yan kolu olarak kurulan ve Pasîkhânî'nin ölümünden sonra da Şah Tahmasp'ı Mehdi ilân etmeğe kalkışan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- Hurûfîlik(Dîn) 5 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Tanrı'nın her peygamberde aşamalı olarak kendisini açtığına, en son olarak da yedinci Şiî imâmı Musa el-Kâzım'ın soyundan gelen ve Hurûfîyye inancının kurucusu olan Fadlallah Astarabâdî'nin bedeninde vücud bulduğuna ve Fazlallah Astarabâdi (Nâimî)'nin Câvidân el-Kebir (Câvid-Nâme)'sinin Kur'an-ı Kerîm'i ilga ettiğine inanan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- Çobanoğulları
- Serbedâriler
- Celayirîler
- İnyuiler
- Karabağ Hanlığı
- Karakoyunlular
- Safevîlik (Safevî hanedanı'nın son dönemlerinde Ahbârîlik itikâdî ekolü tarafından biçimlendirilen On İki İmamcı sufi/tasavvufî inanç)
- Safevîler
- Kızılbaşlar (16. yüzyılda Azerbaycan'da yaşayan ve Safevî Devleti'nin kurulması için önemli destek sağlamış olan Hürremîyye (Ḵhorram-Dīnān) 4 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adlı bir dinî ve siyâsî topluluğun ruhâni torunları[15])
- Alevîlik
- Bektaşîlik (Adını, 13. yüzyılda Anadolu'nun İslâmlaşması sürecinde etkin olarak fa'aliyet gösteren ve Horasan Melametîliğinin önde gelen temsilcilerinden Yusuf Hemedani'nin öğrencisi Hoca Ahmet Yesevi'nin öğretilerinin Anadolu'daki uygulayıcısı olan büyük Türk mutasavvıfı Kalenderî / Haydarî şeyhi Hacı Bektaş-ı Veli'den alan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- Âhiler
- Dedebabalık (Hacı Bektaş-ı Veli'nin soyundan gelen Balım Sultan tarafından, 14. ile 15. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'da etkin olan Hurûfîlik akımının da etkisinde kalarak İbahilik, teslis (üçleme), tenasüh ve hülul anlayışlarını da Bektaşîlik içine katmak suretiyle 16. yüzyılın başlarında kurumsallaştırılan, özellikle Balkanlar'daki Türkler arasında yaygın olan On İki İmamcı tasavvufî yol.)
- Celâlîlik (Kendini Mehdi ilân eden Bozoklu Şeyh Celâl taraftarlarının oluşturduğu On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- Kalenderîlik (8. yüzyıl Samanîler devri öncesi fa'al olan Melamilik akımından beslenen, Budizm ve Hinduizm etkilerini sergileyen, kalça boyu kıl yapımı gömlekler giyinen ya da sadece battaniyeyle örtünen ve her türlü ilacın kullanımına karşı çıkanların yolu)
- Haydarîlik (Kutb'ûd-Dîn Haydar tarafından kurulan, 12. yüzyıldan itibaren Kalenderîliğin en yaygın ve fa'al kolunu oluşturan, kendilerini hâkir görmek ve aşağılamak suretiyle vücudlarına demirden halkalar takarak yalın ayak dolaşan, keçe ve çuhadan yapılma elbiseler giyerek zillet içerisinde bekâr kalmak suretiyle yaşayanların oluşturduğu yol [16])
- Nimetullahîlik (Altıncı İmâm Cafer-i Sadık soyundan gelen ve Kadiri Sufilerinden Abdullah Yafî'i'nin müridi olan Sünnî Şah Ni'metullah-i Velî (Nûr'ed-Dîn Kirmanî) tarafından tarafından kurulan ve daha sonra da Ömer ibn Hattab'ın katledildiği gün olan Zilhicce ayının yirmialtısını karnavalımsı bir resmî bayrama dönüştüren Şah İsmail'in Şiiliği mecburî devlet dini ilân etmesiyle Şiiliği benimsemek zorunda kalan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- Nurbakşîlik (Dr. Câvid Nurbakş tarafından 20. yüzyılda yeniden yapılandırılan tasavvufî Yeni-Nimetullahîlik yolu.)
- Rufailik (Ahmed Er Rufai tarafından kurulan sufi/tasavvufî yol.)
- Galibilik (Abdülkâdir Geylânî ile Ahmed Er Rufai'nin Tasavvufi prensiplerini benimseyen, mezhepte Hanefi meşrepte ise Alevî olan Sufi/tasavvufî yol.)
- Vefâîlik (Ebu'l Vefâ el-Bağdâdî tarafından kurulan, mânevî ve maddi temizliğe çok önem veren, sıklıkla zikir[17] ve Semah[18] uygulayan sufi/tasavvufî yol.)
- Bâbâîlik (Vefâ'îyye[19] tarikâtına bağlı Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî'nin müridlerinden olan Baba İshak Kefersudî'nin geliştirdiği sufi/tasavvufî yol)
- Barak Babacılık (Başlangıçta Vefâ'îyye[19] tarikâtından Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî’nin halifesi Aybek Baba’nın en iyi müridi, daha sonra ise hem Hacı Bektaş-ı Veli’nin halifesi hem de Rufai tarikatına bağlı Sarı Saltuk Baba’nın müridi olan Barak Baba’nın geliştirdiği sufi/tasavvufî yol)
- Bâbâîlik (Vefâ'îyye[19] tarikâtına bağlı Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî'nin müridlerinden olan Baba İshak Kefersudî'nin geliştirdiği sufi/tasavvufî yol)
- Bektaşîlik (Adını, 13. yüzyılda Anadolu'nun İslâmlaşması sürecinde etkin olarak fa'aliyet gösteren ve Horasan Melametîliğinin önde gelen temsilcilerinden Yusuf Hemedani'nin öğrencisi Hoca Ahmet Yesevi'nin öğretilerinin Anadolu'daki uygulayıcısı olan büyük Türk mutasavvıfı Kalenderî / Haydarî şeyhi Hacı Bektaş-ı Veli'den alan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- Çınarcılık (Işık Alevîliği)18 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Alevîliğin Hititler ile Luviler'in dinlerinin devamı olduğu inancı.)
- Yâresânizm (Kürt Alevîliği) (Musa el-Kâzım soyundan geldiği öne sürülen ve Hacı Bektaş-ı Veli ile özdeşleştirilen Sultan Sahak tarafından 15. yüzyılda Zerdüştlük inancından beslenerek kurulan, Kur'an-ı Kerîm'i ve Muhammed bin Abdullah'in peygamberliğini kabul etmeyen, fakat Ali bin Ebu Talib'in Tanrılığı temeli üzerine dayanan ve Kelâm-ı Serencâm adlı kitabı dînî öğretilerinin temeli olarak kabul eden inanç.)
- Alevîlik
- Şeki Hanlığı
- Şirvan Hanlığı
- Zend Hanedanı
- Şeyhîlik
- Kaçarlar
- Bâbîlik (Dîn)
- Bahâîlik (Dîn)
- Kaçarlar
- Usûlîlik
- Kaçar Hanedanı
- Pehlevi Hanedanı
- İran
- Ahbârîlik
- Sınıflandırılamayanlar
- Eftahîlik / Fethîlik (Adını Geniş mânasına gelen Eftâh kelimesinden alan ve Altıncı imam Cafer-i Sadık'ın oğlu Abdullah el-Eftah'ın Yedinci imam olduğuna inananların mezhebi)
- Muhammedîlik (Hasan El Askeri'nin değil de, Ali Naki'nin oğlu Muhammad ibn Ali el-Hadi'nin Onbirinci imam olduğuna inananların mezhebi)
- Tavûssîlik (İmam Cafer-i Sâdık'ın ölmediğine, Mehdî ve gayba hâlindeki Gayda olduğuna inananların mezhebi)
- Vâkıfîlik (İmam Mûsâ el-Kâzım'ın son ve gayba hâlinde Gayda olduğuna inananların mezhebi)
- Ghulât (Kökenciler)
Şiîlikte mevcut başlıca tarikât ve mezhepler ile önemli kişiler arasındaki tarihi yakınlıkların basitleştirilmiş şeması:
Alevîler
| Makale serilerinden |
Alevîlik Tarikâtı ise, Şiilik meşrebi içerisindeki tarihî oluşumu ve diğer sufi/tasavvufî inançlarla olan karşılıklı etkileşim süreci göz önüne alındığında, aşağıda sıralanan akımlardan beslenmek suretiyle gelişerek ortaya çıkmıştır.
- A) İslâmî-Sufi/Tasavvufî Kökenliler
- 1) Alavîler
- Horasan Melametîliği
- Kalenderîlik (8. yüzyıl Samanîler devri öncesi fa'al olan Melamilik akımından beslenen, Budizm ve Hinduizm etkilerini sergileyen, kalça boyu kıl yapımı gömlekler giyinen ya da sadece battaniyeyle örtünen ve her türlü ilacın kullanımına karşı çıkanların yolu)
- Haydarîlik (Kutb'ûd-Dîn Haydar tarafından kurulan, 12. yüzyıldan itibaren Kalenderîliğin en yaygın ve fa'al kolunu oluşturan, kendilerini hâkir görmek ve aşağılamak suretiyle vücudlarına demirden halkalar takarak yalın ayak dolaşan, keçe ve çuhadan yapılma elbiseler giyerek zillet içerisinde bekâr kalmak suretiyle yaşayanların oluşturduğu yol [16])
- Nakşibendiye (Sünnî sufi/tasavvufî yol)
- Mevlevîlik (Mevlânâ Celaleddin-i Rumi'nin oğlu Muhammed Sultan Baha'ed-Dîn Veled tarafından 13. yüzyılın sonlarına doğru kurulan sünnî sufi/tasavvufî yol)
- Yesevilik (Adını, Horasan Melametîliğinin önde gelen temsilcilerinden Yusuf Hemedani'nin öğrencisi olan Hoca Ahmet Yesevi'den alan Sufi/tasavvufî yol)
- Bektaşîlik (Adını, 13. yüzyılda Anadolu'nun İslâmlaşma sürecinde etkin fa'aliyet gösteren ve Hoca Ahmet Yesevi'nin öğretilerinin Anadolu'daki uygulayıcısı konumunda olan büyük Türk mutasavvıfı, Kalenderî / Haydarî şeyhi Hacı Bektaş-ı Veli'den alan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- Kalenderîlik (8. yüzyıl Samanîler devri öncesi fa'al olan Melamilik akımından beslenen, Budizm ve Hinduizm etkilerini sergileyen, kalça boyu kıl yapımı gömlekler giyinen ya da sadece battaniyeyle örtünen ve her türlü ilacın kullanımına karşı çıkanların yolu)
- Horasan Melametîliği
- 2) Kadiriye (Abdülkâdir Geylânî tarafından 12. yüzyılın başlarında kurulan Sünnî sufi/tasavvufî yol)
- Nimetullahîlik (Altıncı İmâm Cafer-i Sadık soyundan gelen ve Kadiri Sufilerinden Abdullah Yafî'i'nin müridi olan Sünnî Şah Ni'metullah-i Velî (Nûr'ed-Dîn Kirmanî) tarafından tarafından kurulan ve daha sonra da Ömer ibn Hattab'ın katledildiği Zilhicce ayının yirmialtıncı gününü karnavalımsı bir bayrama dönüştüren Şah İsmail'in Şiiliği resmî devlet dini ilân etmesiyle Şiiliği benimsemek zorunda kalan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- Nurbakşîlik (Dr. Câvid Nurbakş tarafından 20. yüzyılda yeniden yapılandırılan tasavvufî Yeni-Nimetullahîlik yolu.)
- Rufailik(Ahmed Er Rufai tarafından 12. yüzyılda kurulan Sufi/tasavvufî yol)
- Galibilik (Abdülkâdir Geylânî ile Ahmed Er Rufai'nin Tasavvufi prensiplerini benimseyen, mezhepte Hanefi meşrepte ise Alevi olan Sufi/tasavvufî yol.)
- Nimetullahîlik (Altıncı İmâm Cafer-i Sadık soyundan gelen ve Kadiri Sufilerinden Abdullah Yafî'i'nin müridi olan Sünnî Şah Ni'metullah-i Velî (Nûr'ed-Dîn Kirmanî) tarafından tarafından kurulan ve daha sonra da Ömer ibn Hattab'ın katledildiği Zilhicce ayının yirmialtıncı gününü karnavalımsı bir bayrama dönüştüren Şah İsmail'in Şiiliği resmî devlet dini ilân etmesiyle Şiiliği benimsemek zorunda kalan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- 3) Zahidiyye (Tac'ed-Dîn İbrahim Zahid el-Geylânî tarafından kurulan Sünnî sufi/tasavvufî yol)
- Halvetiyye (Pîr Ömer el-Halvetî'nin öğrencilerinden olan Seyyid Yahya Şirvanî tarafından kurulan Sünnî sufi/tasavvufî yol)
- Safeviyye (Safevî Devleti'nin son dönemlerinde Ahbârîlik itikâdî ekolü tarafından biçimlendirilen On İki İmamcı sufi/tasavvufî inanç)
- Kızılbaşlar (16. yüzyılda Azerbaycan'da yaşayan ve Safevi Hanedanı'nın kurulması için önemli destek sağlamış olan Hürremîyye (Ḵhorram-Dīnān) 4 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adlı bir dinî ve siyâsî topluluğun ruhâni torunları[15])
- 1) Alavîler
- B) Hürremîyye (Din) 4 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ḵhorrām-Dīnān / Khurrāmīyah / Muḥammira / Kızıl-Giyinenler [1]/ Kızıllar [2]) (Al-Makdisi'den nakledildiği üzere, El-Mukanna tarafından temelleri atılan, Ebu Müslim Horasani'nin Mehdiliğine, reenkarnasyona, Tanrı'nın sırasıyla Muhammed bin Abdullah, Ali bin Ebu Talib, Ebu Müslim Horasani ve en son olarak da El-Mukanna'da vûcud bulduğuna inanan, başkalarına zarar vermemek kaydıyle her şeyden zevk almayı mübah sayan ve kendilerini İslâmiyet kisvesi altında gizleyen Mazdekçıların oluşturduğu dinî ve siyasî mezheb)
- 1) Celâl'îyye (Kendini Mehdi ilân eden Bozoklu Şeyh Celâl taraftarlarının oluşturduğu On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- 2) Vefâ'îyye (Ebu'l Vefâ el-Bağdâdî tarafından kurulan, mânevî ve maddi temizliğe çok önem veren, sıklıkla zikir[17] ve Semah[18] uygulayan sufi/tasavvufî yol.)
- Bâbâ'îyye
- Baba İlyasçılar (Vefâ'îyye[19] tarikâtının ruhani önderi ve Horasan azizlerinden Dede Ğarkın'ın müridlerinden olan Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî [22] tarafından bu tarikatın inançlarını Anadolu'daki Türkmenler arasında yaymak amacıyla geliştirilen sufi/tasavvufî yol)
- Baba İshakçılar (Vefâ'îyye[19] tarikâtına bağlı Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî'nin müridlerinden olan Baba İshak'ın geliştirdiği sufi/tasavvufî yol)
- Barak Babacılar (Başlangıçta Vefâ'îyye[19] tarikâtından Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî'nin halifesi Aybek Baba’ın en iyi müridi, daha sonra ise hem Hacı Bektaş-ı Veli’nin halifesi hem de Rufai tarikatına bağlı Sarı Saltuk Baba’nın müridi olan Barak Baba’nın geliştirdiği sufi/tasavvufî yol)
- Hurufîyye (Dîn) 5 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Tanrı'nın her peygamberde aşamalı olarak kendisini açtığına, en son olarak da yedinci Şiî imâmı Musa el-Kâzım'ın soyundan gelen ve Hurûfîyye inancının kurucusu olan Fadlallah Astarabâdî'nin bedeninde vücud bulduğuna ve Fazlallah Astarabâdî (Nâimî)'nin Câvidân el-Kebir (Câvid-Nâme)'sinin Kur'an-ı Kerîm'i ilga ettiğine inanan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- Dedebabalık (Hacı Bektaş-ı Veli'nin soyundan gelen Balım Sultan tarafından, 14. ile 15. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'da etkin olan Hurûfîlik akımının da etkisinde kalarak, ibahilik, teslis (üçleme), tenasüh ve hülul anlayışlarını da Bektaşîlik içine katmak suretiyle 16. yüzyılın başlarında kurumsallaştırılan, özellikle Balkanlar'daki Türkler arasında yaygın olan On İki İmamcı tasavvufî yol.)
- Nûktâvîlik (Muhammed bin Abdullah'in daha yüksek seviyede reenkarnasyonu olduğu iddiasiyle 1397 yılında kendisini Mehdi ilân eden Mahmud Pasîkhânî tarafından İsmailîyye-Nizarîlik mezhebi ile tanınan İsfahan Eyaleti'nin Kaşan şehri yakınlarında Anjudan köyünde Hurûfîyye'in bir yan kolu olarak kurulan ve Pasîkhânî'nin ölümünden sonra da Şah Tahmasp'ı Mehdi ilân etmeğe kalkışan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- Hurufîyye (Dîn) 5 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Tanrı'nın her peygamberde aşamalı olarak kendisini açtığına, en son olarak da yedinci Şiî imâmı Musa el-Kâzım'ın soyundan gelen ve Hurûfîyye inancının kurucusu olan Fadlallah Astarabâdî'nin bedeninde vücud bulduğuna ve Fazlallah Astarabâdî (Nâimî)'nin Câvidân el-Kebir (Câvid-Nâme)'sinin Kur'an-ı Kerîm'i ilga ettiğine inanan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.)
- Bâbâ'îyye
- C) Nusayrîyye (Arap Aleviliği) (Din) 26 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Adını Onbirinci İmam Hasan El Askeri'nin öğrencisi Ebû Şu'ayb Muhammad ibn Nusayr'dan alan, Caferiyye Şiiliği ile Anadolu Aleviliğinden itikadi yönden ayrılarak, İsmailiyye, Dürzîlik, Hristiyanlık ve Suriye'deki diğer itikâtları da içeren ve Kitâb el-Mecmû adındaki duâ kitabını dinî eğitimlerinin ana kaynağı olarak kabul eden Ehl-i Beyt inancı[3])
- 1) Haydariyye
- 2) Şemsiyye / Şimaliyye
- 3) Kameriyye / Kilaziyye
- 4) Gaybiyye
- D) Yazdânizm (Kürt Alevîliği) (İslâmiyet'e Bahailik'ten de uzak kalan inançlar - Zentçe "Yazata" kelimesi ile aynı mânâya gelen ve Kürtçedeki "Tapılmağa değer" anlamındaki "Yazdân" kelimesinden Zerdüştlük mefhumunu ifade etmek maksadıyla üretilen bir ihtira)
- 1) Çınarcılık (Işık/Kürt Alevîliği) (Dîn)18 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Alevîliğin Hititler ile Luviler'in dinlerinin devamı olduğu inancı.)
- 2) Ezidilik (Dîn) 28 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Babası El-Hakem bin Ebu el-'As ile birlikte Muhammed'in emriyle Mekke'nin güneyindeki Taif kentine sürülen ve daha sonra da Emeviler'in dördüncü halifesi olan Mervan bin El-Hakem ile ayni soydan gelen Adi bin Musafir tarafından, Zerdüştlük ilkeleri üzerine kurulan; evrenin ve insanların Azda adında bir tanrının görevlendimiş olduğu Melek Tavus tarafından yaratıldığına inanan, fakat İslam peygamberleri olan İbrahim, Musa, İsa ve Muhammed bin Abdullah'ın peygamberliklerini tanımayan, Kitâbü'l-Cilve adlı kitabı dinî öğretilerinin temel dayanağı olarak kabullenen inanç.)
- 3) Yaresanîlik (Dîn) (Musa el-Kâzım soyundan geldiği öne sürülen ve Hacı Bektaş-ı Veli ile özdeşleştirilen Sultan Sahak tarafından 15. yüzyılda Zerdüştlük inancından beslenerek kurulan, Kur'an-ı Kerîm'i ve Muhammed bin Abdullah'in peygamberliğini kabul etmeyen, fakat Ali bin Ebu Talib'in Tanrılığı temeli üzerine dayanan ve Kelâm-ı Serencâm adlı kitabı dînî öğretilerinin temeli olarak kabul eden inanç.)
Kaynakça
- ^ a b W. Madelung, "Khurrammiya" in Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online.
- ^ a b Yarshater, Ehsan, 1983. The Cambridge history of Iran, Cilt 2. s.1005, 1008.
- ^ a b Büyükkara, Prof. Dr. Mehmet Ali: "İslam Mezhepleri Tarihi" sayfa 156. Anadolu Üniversitesi Yayınları Eskişehir, Eylül 2010 ISBN 978-975-06-0738-7
- ^ Encyclopedia Islamica 10 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Farsça)
- ^ ABŪ SAʿĪD JANNĀBĪ, Encyclopedia Iranica[]
- ^ The Qarmatians in Bahrain (Bahreyn’deki Karmatîler) 17 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ismaili Net
- ^ Mecca's History 9 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Encyclopædia Britannica’dan)
- ^ Magnus Thorkell, Imagining the End: Visions of Apocalypse By Abbas Amanat, Sayfa 123
- ^ Delia Cortese ve Simonetta Calderini, Women and the Fatimids in the World of Islam, Sayfa 26.
- ^ Paul Ernest Walke, Early Philosophical Shiism: The Ismaili Neoplatonism of Abū Yaʻqūb Al-Sijistānī, Sayfa 161.
- ^ a b Yuri Stoyanov, The Other God: Dualist Religions from Antiquity to the Cathar Heresy.
- ^ Gustave Edmund Von Grunebaum, Classical Islam: A History, Sayfa 600-1258 ve Sayfa 113.
- ^ Heinz Halm, 1996, The Empire of the Mahdi: The Rise of the Fatimids, Brill, sayfa 257.
- ^ Al-Jubūrī, I M N, "History of Islamic Philosophy", Authors Online Ltd, sayfa 172, 2004.
- ^ a b Roger M. Savory (ref. Abdülbaki Gölpınarlı), Encyclopaedia of Islâm, "Kizil-Bash", Online Edition 2005
- ^ a b Ahmet Yaşar Ocak, Anadolu Türk Sufiliğinde Ahmed-i Yesevî Geleneğinin Teşekkülü Milletlerarası Ahmed Yesevi Sempozyumu Bildirileri (26-27 Eylül 1991), Ankara 1992, Kültür Bakanlığı Yayınları, s.79-80
- ^ a b Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 61.
- ^ a b Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 73.
- ^ a b c d e Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48
- ^ Muhammed Ebû Zehra: Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (Câ’bir, i’tikad ve imân esasları konusunda Câ’fer-i Sâdık’tan ders almış ve onun i’tikadını benimsemiştir. Câ’bir bin Hayyân, Câf’er-i Sadık’ın îlmini topladığı beşyüz risâlesini bir araya getirerek tek bir kitâp halinde yayınlamıştır. Câ’bir bu risâlelerin, kendisinin Câf’er-i Sadık’tan edindiği feyz ve ilhâmlar sayesinde teşekkül ettiğini belirtmiştir.)
- ^ Muhammed Ebû Zehra, Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (İmâm Câ’fer’in Allah’ın mevcûdiyetini bilme gayesi için Kozmoloji ilmiyle uğraştığını bildiren deliller vardır. Elde ettiği bilgileri Allah’ın vahdaniyetini ispat etmek amacıyla kullanmıştır. Bu konuda, İmâm Câ’fer-i Sadık, Kur'an’in evren ve tabiât hakkında bilgiler vererek insanları düşündürme methodunu uygulamıştır. Mufaddal bin Amra’ya yazdırdığı “Risalet-ût Tevhîd” adlı kitabında tabiât olaylarının insanın hizmetine sunulmuş olduğunu öne sürerek, hepsinin bir yaratıcının eseri olması gerekliliği hakkında yürüttüğü fikirlerini savunmuştur.)
- ^ Ocak, Ahmet Yaşar: Menâkıbu'l-Kudsiyye Fî Menâsıbi'l-Ünsiyye (1995), Türk Tarih Kurumu, s. XLVIII
Başvuru kitapları
- Genel tanıtım
- Engin, Ismail & Franz, Erhard (2000). Aleviler / Alewiten. Cilt 1 Band: Kimlik ve Tarih / Identität und Geschichte. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 59/2000). ISBN 3-89173-059-4
- Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 2 Band: İnanç ve Gelenekler / Glaube und Traditionen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 60/2001). ISBN 3-89173-061-6
- Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 3 Band: Siyaset ve Örgütler / Politik und Organisationen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 61/2001). ISBN 3-89173-062-4
- Kehl-Bodrogi, Krisztina (1992). Die Kizilbas/Aleviten. Untersuchungen uber eine esoterische Glaubensgemeinschaft in Anatolien. Die Welt des Islams, (New Series), Vol. 32, No. 1.
- Kitsikis, Dimitri (1999). Multiculturalism in the Ottoman Empire : The Alevi Religious and Cultural Community, in P. Savard & B. Vigezzi eds. Multiculturalism and the History of International Relations Milano: Edizioni Unicopli.
- Kjeilen, Tore (undated). "Alevism 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.," in the (online) Encyclopedia of the Orient.
- Shankland, David (2003). The Alevis in Turkey: The Emergence of a Secular Islamic Tradition. Curzon Press.
- Shindeldecker, John (1996). Turkish Alevis Today. İstanbul: Sahkulu.
- White, Paul J., & Joost Jongerden (eds.) (2003). Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill.
- Yaman, Ali & Aykan Erdemir (2006). Alevism-Bektashism: A Brief Introduction, London: England Alevi Cultural Centre & Cem Evi. ISBN 975-98065-3-3
- Zeidan, David (1999) "The Alevi of Anatolia." Middle East Review of International Affairs 3/4.
- Kürt Alevîleri
- Bumke, Peter (1979). "Kizilbaş-Kurden in Dersim (Tunceli, Türkei). Marginalität und Häresie." Anthropos 74, 530-548.
- Gezik, Erdal (2000), Etnik Politik Dinsel Sorunlar bağlamında Alevi Kurtler, Ankara.
- Van Bruinessen, Martin (1997). "Aslını inkar eden haramzadedir! The Debate on the Kurdish Ethnic Identity of the Kurdish Alevis." In K. Kehl-Bodrogi, B. Kellner-Heinkele, & A. Otter-Beaujean (eds), Syncretistic Religious Communities in the Near East (Leiden: Brill).
- Van Bruinessen, Martin (1996). Kurds, Turks, and the Alevi revival in Turkey. 25 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Middle East Report, No. 200, pp. 7–10. (NB: The online version is expanded from its original publication.)
- White, Paul J. (2003), “The Debate on the Identity of ‘Alevi Kurds’.” In: Paul J. White/Joost Jongerden (eds.) Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill, pp. 17–32.
- Alevîlik / Bektaşîlik tarihi
- Birge, John Kingsley (1937). The Bektashi order of dervishes 12 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., London and Hartford.
- Brown, John (1927), The Darvishes of Oriental Spiritualism.
- Küçük, Hülya (2002) The Roles of the Bektashis in Turkey’s National Struggle. Leiden: Brill.
- Mélikoff, Irène (1998). Hadji Bektach: Un mythe et ses avatars. Genèse et évolution du soufisme populaire en Turquie. Leiden: Islamic History and Civilization, Studies and Texts, volume 20, ISBN 90-04-10954-4.
- Shankland, David (1994). “Social Change and Culture: Responses to Modernization in an Alevi Village in Anatolia.”In C.N. Hann, ed., When History Accelerates: Essays on Rapid Social Change, Complexity, and Creativity. London: Athlone Press.
- Yaman, Ali (undated). "Kizilbash Alevi Dedes." (Based on his MA thesis for Istanbul University.)
- Ghulat tarikâtler
- Halm, H. (1982). Die Islamische Gnosis: Die extreme Schia und die Alawiten. Zurich.
- Krisztina Kehl-Bodrogi, Krisztina, & Barbara Kellner-Heinkele, Anke Otter-Beaujean, eds. (1997) Syncretistic Religious Communities in the Near East. Leiden: Brill, pp. 11-18.
- Moosa, Matti (1988). Extremist Shiites: The Ghulat Sects, Syracuse University Press.
- Van Bruinessen, Martin (2005). "Religious practices in the Turco-Iranian world: continuity and change." French translation published as: "Les pratiques religieuses dans le monde turco-iranien: changements et continuités", Cahiers d'Études sur la Méditerranée Orientale et le Monde Turco-Iranien, no. 39-40, 101-121.
- Alevî kimliği
- Erdemir, Aykan (2005). "Tradition and Modernity: Alevis' Ambiguous Terms and Turkey's Ambivalent Subjects", Middle Eastern Studies, 2005, vol.41, no.6, pp. 937–951.
- Koçan, Gürcan/Öncü, Ahmet (2004) “Citizen Alevi in Turkey: Beyond Confirmation and Denial.” Journal of Historical Sociology, 17/4, pp. 464–489.
- Olsson, Tord & Elizabeth Özdalga/Catharina Raudvere, eds. (1998). Alevi Identity: Cultural, Religious and Social Perspectives. Istanbul: Swedish Research Institute.
- Stokes, Martin (1996). “Ritual, Identity and the State: An Alevi (Shi’a) Cem Ceremony.”In Kirsten E. Schulze et al. (eds.), Nationalism, Minorities and Diasporas: Identities and Rights in the Middle East,, pp. 194-196.
- Vorhoff, Karin (1995). Zwischen Glaube, Nation und neuer Gemeinschaft: Alevitische Identität in der Türkei der Gegenwart. Berlin.
- Avrupa'da Alevîlik
- Geaves, Ron (2003) “Religion and Ethnicity: Community Formation in the British Alevi Community.” Koninklijke Brill NV 50, pp. 52– 70.
- Kosnick, Kira (2004) “‘Speaking in One’s Own Voice’: Representational Strategies of Alevi Turkish Migrants on Open-Access Television in Berlin.” Journal of Ethnic and Migration Studies, 30/5, pp. 979-994.
- Massicard, Elise (2003) “Alevist Movements at Home and Abroad: Mobilization Spaces and Disjunction.” New Perspective on Turkey, 28, pp. 163–188.
- Rigoni, Isabelle (2003) “Alevis in Europe: A Narrow Path towards Visibility.” In: Paul J. White/Joost Jongerden (eds.) Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview, Leiden: Brill, pp. 159–173.
- Sökefeld, Martin (2002) “Alevi Dedes in the German Diaspora: The Transformation of a Religious Institution.” Zeitschrift für Ethnologie, 127, pp. 163–189.
- Sökefeld, Martin (2004) “Alevis in Germany and the Question of Integration” paper presented at the Conference on the Integration of Immigrants from Turkey in Austria, Germany and Holland, Boğaziçi University, Istanbul, February 27–28, 2004.
- Sökefeld, Martin & Suzanne Schwalgin (2000). “Institutions and their Agents in Diaspora: A Comparison of Armenians in Athens and Alevis in Germany.” Paper presented at the 6th European Association of Social Anthropologist Conference, Krakau.
- Thomä-Venske, Hanns (1990). “The Religious Life of Muslim in Berlin.” In: Thomas Gerholm/Yngve Georg Lithman (eds.) The New Islamic Presence in Western Europe, New York: Mansell, pp. 78–87.
- Wilpert, Czarina (1990) “Religion and Ethnicity: Orientations, Perceptions and Strategies among Turkish Alevi and Sunni Migrants in Berlin.” In: Thomas Gerholm/Yngve Georg Lithman (eds.) The New Islamic Presence in Western Europe. New York: Mansell, pp. 88–106.
- Zirh, Besim Can (2008) “Euro-Alevis: From Gasterbeiter to Transnational Community.” In: Anghel, Gerharz, Rescher and Salzbrunn (eds.) The Making of World Society: Perspectives from Transnational Research. Transcript; 103-130.
- Bibliografya
- Vorhoff, Karin. (1998), “Academic and Journalistic Publications on the Alevi and Bektashi of Turkey.” In: Tord Olsson/Elizabeth Özdalga/Catharina Raudvere (eds.) Alevi Identity: Cultural, Religious and Social Perspectives, Istanbul: Swedish Research Institute, pp. 23–50.
- Türkçe eserler
- Ata, Kelime. (2007), Alevilerin İlk Siyasal Denemesi: (Türkiye Birlik Partisi) (1966–1980). Ankara: Kelime Yayınevi.
- Aydın, Ayhan. (2008), Abidin Özgünay: Yazar Yayıncı ve Cem Dergisi Kurucusu. İstanbul: Niyaz Yayınları.
- Balkız, Ali. (1999), Sivas’tan Sydney’e Pir Sultan. Ankara: İtalik.
- Balkız, Ali. (2002), Pir Sultan’da Birlik Mücadelesi (Hızır Paşalar’a Yanıt). Ankara: İtalik.
- Bilgöl, Hıdır Ali. (1996), Alevîler ve Canlı Fotoğraflar, Alev Yayınları.
- Coşkun, Zeki (1995) Aleviler, Sünniler ve … Öteki Sivas, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Dumont, Paul. (1997), “Günümüz Türkiye’sinde Aleviliğin Önemi” içinde Aynayı Yüzüme Ali Göründü Gözüme: Yabancı Araştırmacıların Gözüyle Alevîlik, editör: İlhan Cem Erseven. İsntabul: Ant, 141-161.
- Engin, Havva ve Engin, Ismail (2004). Alevîlik. İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Gül, Zeynel. (1995), Yol muyuz Yolcu muyuz? İstanbul: Can Yayınları.
- Gül, Zeynel. (1999), Dernekten Partiye: Avrupa Alevi Örgütlenmesi. Ankara: İtalik.
- Güler, Sabır. (2008), Alevîliğin Siyasal Örgütlenmesi: Modernleşme, Çözülme ve Türkiye Birlik Partisi. Ankara: Dipnot.
- İrat, Ali Murat. (2008), Devletin Bektaşi Hırkası / Devlet, Aleviler ve Ötekiler. İstanbul: Chiviyazıları.
- Kaleli, Lütfü. (2000), “1964-1997 Yılları Arasında Alevi Örgütleri” içinde Aleviler/Alewiten: Kimlik ve Tarih/ Indentität und Geschichte, editörler: İsmail Engin ve Erhard Franz. Hamburg: Deutsches Orient-Institut, 223-241.
- Kaleli, Lütfü. (2000), Alevi Kimliği ve Alevi Örgütlenmeri. İstanbul: Can Yayınları.
- Kaplan, İsmail. (2000), “Avrupa’daki Alevi Örgütlenmesine Bakış” içinde Aleviler/Alewiten: Kimlik ve Tarih/ Indentität und Geschichte, editörler: İsmail Engin ve Erhard Franz. Hamburg: Deutsches Orient-Institut, 241-260.
- Kaplan, İsmail. (2009), Alevice: İnancımız ve Direncimiz. Köln: AABF Yayınları.
- Kocadağ, Burhan. (1996), Alevi Bektaşi Tarihi. İstanbul: Can Yayınları.
- Massicard, Elise. (2007), Alevi Hareketinin Siyasallaşması. İstanbul: İletişim.
- Melikoff, Irene. (1993), Uyur İdik Uyardılar. İstanbul: Cem Yayınevi.
- Okan, Murat. (2004), Türkiye’de Alevîlik / Antropolojik Bir Yaklaşım. Ankara: İmge.
- Özerol, Süleyman. (2009), Hasan Nedim Şahhüseyinoğlu. Ankara: Ürün.
- Şahhüseyinoğlu, H. Nedim. (2001), Hızır Paşalar: Bir İhracın Perde Arkası. Ankara: İtalik.
- Şahhüseyinoğlu, Nedim. (1997), Pir Sultan Kültür Derneği’nin Demokrasi Laiklik ve Özgürlük Mücadelesi. Ankara: PSAKD Yayınları.
- Şahhüseyinoğlu, Nedim. (2001), Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci. Ankara: İtalik.
- Salman, Meral. 2006, Müze Duvarlarına Sığmayan Dergah: Alevi – Bektaşi Kimliğinin Kuruluş Sürecinde Hacı Bektaş Veli Anma Görenleri. Ankara: Kalan.
- Saraç, Necdet. (2010), Alevîlerin Siyasal Tarihi. İstanbul: Cem.
- Şener, Cemal ve Miyase İlknur. (1995), Şeriat ve Alevilik: Kırklar Meclisi’nden Günümüze Alevi Örgütlenmesi. İstanbul: Ant.
- Tosun, Halis. (2002), Alevi Kimliğiyle Yaşamak. İstanbul: Can Yayınları.
- Vergin, Nur (2000, [1981]), Din, Toplum ve Siyasal Sistem, İstanbul: Bağlam.
- Yaman, Ali (2000) "Anadolu Aleviliği’nde Ocak Sistemi Ve Dedelik Kurumu.” Alevî/Bektaşi.
- Zırh, Besim Can. (2005), “Avro-Alevîler: Ziyaretçi İşçilikten Ulus-aşırı Topluluğa” Kırkbudak 2: 31-58.
- Zırh, Besim Can. (2006), “Avrupa Alevî Konfederasyonu Turgut Öker ile Görüşme” Kırkbudak 2: 51-71.
