İçeriğe atla

İli Nehri

Koordinatlar: 45°24′K 74°08′D / 45.400°K 74.133°D / 45.400; 74.133
İli Nehri
Konum
Ülke(ler) Kazakistan
 Çin
Genel bilgiler
KaynakTekes, Künes ve Kaş nehirleri
AğızBalkaş Gölü
Uzunluk1001 km
Havza alanı140.000 km²

İli, (Kazakça: İle; Çince: 伊犁河, Yili He, Uygurca: Chüngges), Orta Asya'da Kazakistan ve Uygur Özerk Bölgesi'nin batı bölümlerinden geçen bir nehirdir. 815 kilometresi Kazakistan sınırlarında olmak üzere, toplam 1439 kilometre uzunluğundadır.

Kaşgarlı Mahmud, Divâne Lügati't-Türk'te "İla: Bir ırmak adıdır. Türklerden Yağma, Toxsı ve Çiğillerden bir bölüğün indiği bir deredir. Bu ırmak Türk illerinin Ceyhun'udur."[1] ve "قازسڤى Kaz suwı" "الا Ila = Ilı deresine akan büyük bir çay. Bu adın verilmesinin sebebi, Afrasyab'ın kızının bunun kenarında bir kale yaptırmasıdır; bu ad oradan kalmıştır."[2] diye tanımlanmıştır.

Siyasî olarak Yedisu bölgesi (Yedi Nehirler havzası) günümüzde büyük bir bölümü Kazakistan'da Almatı eyaleti içinde, güney ve güneydoğusundaki kenar bölgeleri de Kırgızistan ile Çin'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndedir.

Doğal yapısı

Balkaş Gölü'ne döküldüğü yerde muazzam bir delta yapar ve çevresinde yağmur ormanı gibi gür bitki örtüsü oluşmasını sağlar. 1965 - 1980 yılları arasında Kapçagay hidroelektrik güç santrali bu nehir üzerinde kurulmuştur. Nehrin yirmi kilometre kadar aşağılarında Tamgaly adı verilen kaya çizimleri vardır. Tamgaly, Kazakça'da harfli harfler bulunan mânâsına gelir.

Nehrin kaynağı

Ana kaynağı olan Künes Sincan Uygur Özerk Bölgesi içindeki Tanrı Dağları'nın 5.500 metre yüksekliğine kadar ulaşan Narat (Khaliq tau) ve buzullarla kaplı Erenhaberg Shan (Ereen Chabarg) gibi parça dağlarının arasından doğar. İli Nehri'nin kendisi yaklaşık olarak şimdiki Gulca (Yining) şehrinin otuz mil doğusundan başlar. Ana sağ kaynağı doğudan gelen Künes ve batıdan gelen sol kaynağı Tekes ırmağıdır. Yerel dilde, kollarına Iklık, Ösök, Kaş denilir.

Balık türleri

İli nehrinde, (Acipenser nudiventris),[3] Sazan (Cyprinus carpio carpio),[4] (Cyprinus carpio haematopterus),[5] Sazangiller Cyprininae alt-familyasından (Ctenopharyngodon idella),[6] (Diptychus maculatus),[7] (Carassius gibelio),[8] Triplophysa strauchii, Triplophysa stoliczkae Triplophysa dorsalis[9] çoprabalığı dört cinsi ve Barbatula labiata gibi tatlı su balık türleri yaşar.

Yerleşim

İli vadisi, İli nehri boyunca verimli tarım alanlarıdır. Nehir boyunca birçok yerleşim birimi meydana gelmiştir. Nehir ve vadisi Orta Asya'nın geçmişinde önemli bir yere sahiptir. Solonlar, Çin hükûmeti tarafından İli vadisi'nin korunması için buraya yerleştirilmiş olan Daur'lar adlı topluluğu oluşturan Tunguz boylarından biridir. Turän nehri ve Korgos nehirleri arasına (İli nehrinin sağ sahilinde) yerleştirilmişlerdir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 92.
  2. ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt III, sayfa 151.
  3. ^ Acipenser nudiventris in China (İngilizce)
  4. ^ Cyprinus carpio carpio in China (İngilizce)
  5. ^ Cyprinus carpio haematopterus in China (İngilizce)
  6. ^ Ctenopharyngodon idella in China (İngilizce)
  7. ^ Diptychus maculatus in China (İngilizce)
  8. ^ Carassius gibelio in China (İngilizce)
  9. ^ Triplophysa waisihani, a new species of nemacheiline loach from Northwest China (Pisces: Balitoridae) 13 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Resimler

  • İli Nehrinin yanındaki Buda ile ilgili kaya çizimleri
    İli Nehrinin yanındaki Buda ile ilgili kaya çizimleri
  • İli Nehri
    İli Nehri
  • İli Nehri
    İli Nehri


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dîvânu Lugâti't-Türk</span> Kâşgarlı Mahmudun yazdığı Türkçe-Arapça sözlük

Kitâbu Dîvânu Lugâti't-Türk Orta Türkçe döneminde Kâşgarlı Mahmud tarafından Bağdat'ta 1072-1074 yılları arasında yazılan Türkçe-Arapça bir sözlüktür.

<span class="mw-page-title-main">Issık Göl</span> Kırgızistanın kuzeydoğusunda bir göl

Issık Göl veya Isık Göl. Kırgızistan'ın kuzey doğusunda, Kazakistan sınırına yakın bir bölgede, kuzeyinde Küngöy Ala dağları ve güneyinde Teskey Ala dağları arasındaki tektonik çukurda yerleşmiş, ortalama deniz seviyesinden 1606 m yükseklikte konumlanır.

<span class="mw-page-title-main">Selenge Irmağı</span>

Selenge ırmağı Moğolistan'da doğarak Rusya'da Baykal Gölü'ne dökülür. Uzunluğu 1024 km, havzası ise 447.000 km2'dir. Moğolistan'ın 21 idari bölgesinden birine adını verir. Moğolcada gökkuşağı anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Barsgan</span> Kırgızistanda bir kasaba.

Barskon, Barskoon veya Barskaun, eski adı Barsgan, Barskhan ya da Barsqan bugünkü Kırgızistan'nın Issık-Göl ili sınırları içinde Issık Gölünün güney kıyısında küçük bir kasabadır.

<span class="mw-page-title-main">İrtiş</span> Asyada bir nehir

İrtiş Irmağı, Sibirya'da bir nehir, ana kaynağı Obi Nehri'dir. İrtiş ismi Beyaz anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Atuş</span>

Atuş İlçesi,, Sincan Uygur Özerk Bölgesinde Kızılsu Kırgız Özerk İli'nde bir şehir. Bu bölge 15.509 km² ve toplam nüfusu yaklaşık 200.000 (2002) kişidir. Şehir yıllık ortalama sıcaklığı 12 ℃, ortalama yağış 80 milimetredir.

<span class="mw-page-title-main">Tarım Nehri</span>

Tarım Nehri, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde ortalama 2.030 km uzunluğunda bir nehir.

<span class="mw-page-title-main">Çerçen İlçesi</span>

Çerçen İlçesi, Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesinin güneyinde, Bayangolin Moğol Özerk İli'inde bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Bosten Gölü</span>

Bosten Gölü veya Bağraş Gölü, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde, Bayangolin Moğol Özerk İlinde Korla şehrinin 57 km kuzey doğusunda, Bağraş İlçesi toprakları içinde ve Orta Asya'nın en büyük gölüdür. Deniz'den yüksekliği ortalama 1,048 metredir.

<span class="mw-page-title-main">Ulungur Gölü</span>

Ulungur Gölü, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzeyinde, Altay İli'ne bağlı Burultokay İlçesi toprakları içinde bulunur. Çin'nin on en büyük tatlı su gölünden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Orhun Nehri</span> 1.124 km uzunluğunda Moğolistan nehri

Orhun Nehri Moğolistan'da uzunluğu 1.124 kilometre, tarihi ve kültürel önemi çok olan bir nehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Yurungkaş Nehri</span> Çinde bir nehir

Yurungkaş Nehri veya Yorungkax, güney Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde bir nehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Karakaş Nehri</span>

Karakaş Nehri veya Karakax, Karakurum Dağlarından doğan, güney Sincan Uygur Özerk Bölgesinde bir nehirdir.

Toşkan Nehri, Tanrı Dağları'nda Çin ile Kırgızistan sınır bölgesinde bir nehir.

Oğrak veya Iğrak, Divân-ı Lügati't-Türk'te "sınırda oturan bir Türk oymağı. Bunlara "قرا ي يغج Kara Yıgaç" dahi denir." ve "الايغاج Ala Yıgaç" "Sınıra yakın bir yer adı." şeklinde tanımladığı Orta Asya'da yaşamış olan Ortaçağa özgü bir Türk oymağıdır.

<span class="mw-page-title-main">Son Göl</span> Kırgızistanda, Issık Gölün güneybatısında, ülkenin ikinci büyük kapalı havza bir dağ gölü

Son Göl, veya Son Kul, Songköl, Song-Köl, Songköl de denilen Kırgızistan'da Narin İli'nin kuzeyinde Issık Göl'ün güneybatısında, ülkenin ikinci büyük kapalı havza bir dağ gölüdür. Divân-ı Lügati't-Türk'te Sidinğ köl veya Sidhinğ köl "Koçnğar başı’na yakın bir göl" şeklinde tanımlanan bu göldür. Son Göl'ün güney kıyısında, Taş Tulga denilen bir antik taş halka vardır ki destan kahramanı Manas ile ilişkili olduğuna inanılır.

<span class="mw-page-title-main">Suvar (şehir)</span>

Suvar veya Suar,(Karahanlıca: صُڤَر suvar, İdil Bulgarcası: سُوار suvar‎), İdil Bulgar Hanlığına bağlı bir boy ve şehir.

<span class="mw-page-title-main">Özçent</span>

Özçent veya Özçend, Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divânu Lügati't-Türk'te;

Kinğüt veya Künğüt,, Kaşgarlı Mahmud, Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divân-ı Lügati't-Türk'te;

<span class="mw-page-title-main">Künes Nehri</span>

Künes Nehri, İli Nehri'nin sağ ve doğudaki kaynağıdır. Künes İlçesi ismini Künes Nehir vadisinden almıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.