İçeriğe atla

İlaç yan etkisi

İlaç yan etkisi
İlaç kaynaklı deri döküntüsü

İlaç yan etkisi (İYE), kişinin aldığı bir ilaçtan ötürü bir zarar görmesi.[1] Tek doz ya da daha uzun kullanımlarda ya da iki veya daha fazla ilacın beraber kullanımından olayı oluşabilir. Bu ifade yan etki ifadesinden farklıdır, yan etkiler bazen faydalı etkiler de olabilir.[2] İlaç yan etkisi çalışmaları, farmakovijilans ile bağlantılıdır. Olumsuz ilaç olayları (Adverse drug events), bir ilaç alındığında meydana gelen, yaralanma nedeni olarak tanımlansın veya tanımlanmasın herhangi bir zararı ifade eder.[1] İlaç yan etkisi, olumsuz ilaç olaylarının nedensel ilişki gösterebilen özel bir tipidir.

Sınıflandırma

İlaç yan olayları sebepleri ve şiddetleri gibi kriterlere göre sınıflandırılabilirler.

Sebep

  • A Tipi: Arttırılmış farmakolojik tepkiler- doza bağımlı ve tahmini
A Tipi tepkiler, advers ilaç reaksiyonlarının yaklaşık %80'ini oluşturmaktadır, Genellikle, ilacın ana farmakolojik etkisinin bir sonucu (kendisi antikoagülan olan warfarin maddesini kullanınca kanama olması gibi) ya da ilacın düşük terapötik indeksi (digoxin kullanımı sonucu bulantı olması) nedeniyle oluşur ve bu nedenden dolayı tahmin edilebilirler. Etkiler doza bağımlı olarak genelde hafiftir ancak ciddi veya ölümcül olabilirler (warfarin nedeniyle kafa içi kanama). Uygunsuz dozlar nedeniyle bu tür tepkiler özellikle ilaç eliminasyonunun bozulduğu zamanlarda meydana gelir. 'Yan etki' terimi genelde A Tipinin küçük tepkileri için kullanılır.[3]
  • B Tipi: Doza bağımlı olmayan ve tahmin edilemeyen. İdiyosenkratik
  • B Tipi tepkiler, Doza bağımlı olmayan ve öngörülemeyen tepkilerdir. Genelde çok ölümcül olabilen bu tepkiler kişiye özgü değillerdir.

Tip A ve B 1970'lerde önerilmişlerdir,[4] tanımlamada iki tipin yetersiz kaldığı görülmüş ve sonradan diğer tipler önerilmiştir.[5]

Ciddiyeti ve şiddeti

FDA, ilaç yan etkisinin neden olduğu sonuçları şöyle sıralamıştır:[6]

  • Ölüm
  • Yaşam tehdidi
  • Hastaneye yatırma (ilk veya uzun süreli)
  • Sakatlık - hastanın vücut fonksiyonlarında önemli veya kalıcı değişim, bozulma, hasar / fiziksel aktivitelerde ya da yaşam kalitesinde azalma
  • Konjenital anomali
  • Kalıcı bozukluğu veya hasarı önlemek için müdahale gerektirebilir

Söz konusu ilaç yan etkisinin yoğunluğu keyfi bir ölçekte bulunmaktadır. Advers olaylarda, "şiddetli" ve "ciddi" terimleri teknik olarak birbirinden çok farklıdır. Bu terimler kolayca karıştırılabilir ancak birbirinin yeriner kullanılamazlar, bu terimleri kullanırken dikkat edilmesi gerekir.

Bir baş ağrısının şiddeti, şiddetli ağrıya neden oluyorsa. Klinisyenler ağrının şiddetini değerlendirmek amacıyla "görsel analog skala" gibi ölçeklerden yardım alırlar. On the other hand, a headache is not usually serious (but may be in case of subarachnoid haemorrhage, subdural bleed, even a migraine may temporally fit criteria), unless it also satisfies the criteria for seriousness listed above.

Konum

Yan etkiler yerel olabilirler.

Mesela, bazı göz hipertansifleri göz damlası olarak yerel uygulanmalarına rağmen sistemik etkilere neden olabilirler,[7] bunun nedeni, preparatın bir kısmının sistemik dolaşıma karışmasıdır.

Mekanizmalar

İlaç yan etkisinin neden olduğu granülomatöz hepatit (ilaç kaynaklı hepatit).

Araştırmalar ilaçlarım biyokimyasal etkilerini daha iyi açıklamaklardır. Ortak mekanizmalar şunlardır:

  • Anormal farmakokinetik etki nedenleri
  • Birbirini tetikleyen sinerjik etkiler
    • Hastalık ve ilaç arasında
    • iki ilaç arasında

Anormal Farmakokinetik etkiler

Komorbid hastalık durumları

Çeşitli hastalıklar, özellikle de böbrek ya da karaciğer yetmezliğine neden olan hastalıklar ilaç metabolizmasını değiştirebilir. Hastalık durumlarında dolayı ilaç etkileşimlerinin değiştiğini gösteren araştırmalar mevcuttur.[8]

Genetik etkenler

Anormal ilaç etkileşimleri kalıtsal etkenlerden kaynaklanabilir.[9][10] İşlevsel genomik, normal ilaç reaksiyonları için kalıtım temel çalışmadır.

Faz I reaksiyonları

Kalıtsal olarak geçen sitokrom P450'nin anormal alelleri ilaç metabolizmasını değiştirebilir. P450 etkileşimlerinin neden olduğu ilaç yan etkilerini içeren tablolar kullanımdadır.[11][12]

Kalıtsal anormal bütirilkolinesteraz (psödokolinesteraz), süksinilkolin gibi ilaçların metabolizmasını etkileyebilir[13]

Faz II Reaksiyonları

Bazı ilaçlar kalıtsal anormal n-asetiltransferaz ile konjuge etki göstererek izoniazid, hidralazin ve prokainamid gibi ilaçların atılımını hızlandırabilirler.[12][13]

Kalıtsal anormal thiopurine S-methyltransferase, thiopurine türü ilaçlar olan mercaptopurine ve azathioprine.in metabolizmasını etkileyebilirler.[12]

Diğer ilaçlar ile etkileşimleri

İlaç etkileşim riskleri polifarmasi ile artabilir.

Protein bağlama

Bu etkiler genellikle yeni ve kalıcı durumlar elde edilinceye kadar geçici ve hafiftir.[14][15] Bu durum başlıca ilk geçişleri karaciğer metabolizması olmayan ilaçlarda görülür.

İlaçların bağlandığı temel plazma proteinleri:[16]

  1. albümin
  2. α1-asit glikoprotein
  3. lipoproteinler

Warfarin ile bazı ilaçların etkileşimleri proteinlere bağlanmada değişikliklere neden olmaktadırlar.[16]

Sitokrom P450

Anormal aktarılan aleller ya da ilaç etkileşimleri nedeniyle sitokrom P450'nin neden olduğu anormal metabolizmaya sahip olan hastalar.[11]

Sinerjik etkiler

Sinerjizme örnek olarak QT aralığını arttıran iki ilaç verilebilir.

Nedensellik değerlendirmesi

Nedensellik değerlendirmesi, ilaç kaynaklı yan etki olasılığını tanımlamakta kullanılır. Nedensellik değerlendirmesinde birden çok sayıda metot mevcuttur, bunlardan bazıları Naranjo algoritması, Venulet algoritması ve WHO nedensellik terimi değerlendirme kriteridir. Bu algoritmaların her birinin kullanımının artıları ve eksileri vardır ve uygulamak için belli bir düzeyde uzmanlık gerektirir.[17][2]

Takip

Birçok ülkede ilaç güvenliği ve tepkilerini izlemek için kurulmuş resmi kurumlar vardır. Uluslararası düzeyde, WHO'nun "Uppsala İzleme Merkezi" ve Avrupa Birliği'nin "Avrupa İlaç Ajansı" (EMEA) vardır. ABD'de, pazarlama sonrası çalışmalardan "Gıda ve İlaç İdaresi" (FDA) sorumludur. Kanada'da, pazarlanan sağlık ürünlerinin gözetiminden "Kanada'da Pazarlanan Sağlık Ürünleri Müdürlüğü" sorumludur. Avustralya'da, terapötük ürünlerin satış sonrası izlemesini "Terapötik Mallar İdaresi" (TGA).

Epidemiyoloji

Sağlık Araştırmalar ve Kalitesi Ajansı'nın (AHRQ) 2011'de yaptığı bir araştırmanın sonucunda, yatıştırıcılar ve hipnotikler hastane ortamında görülen ilaç yan etkisi vakalarında baş etkenler iken. Tüm İYE vakalarının yaklaşık %2.8'i için başvuru yapılmıştır ve %4.4'ü ise hastane ortamında alınan yatıştırıcı ve hipnotik ilaçlar nedeniyle olmaktadır.[18] AHRQ tarafından 2011'de yapılan ikinci bir çalışmada ise, hastanede yatış sırasında meydana gelen İYE vakalarına en çok sebep olan preparatlar steroidler, antibiyotikler, opiatlar ve narkotikler ve antikoagülantlar olduğu ortaya çıkmıştır. Kentsel eğitim hastanelerinde antibiyotik ve opiatlar/narkotikler yüzünden meydana gelen İYE vakalarının kentsel olmayanlara göre çok daha fazla olduğu görülmüştür. İYE vakalarının kâr amacı gütmeyen özel hastanelerde, kâr amacı güden kamu ve özel hastanelere nazaran daha fazla meydana geldiği görülmüştür.[19]

2011 yılında kadınlar erkeklere oranla opiatler/narkotikler nedeniyle daha fazla İYE vakasına maruz kalmışlardır, erkekler ise antikoagülanlar nedeniyle kadınlardan daha fazla İYE vakaları yaşamışlardır. Yaklaşık 1,000 65 yaş üstü hastanın 8'i hastane yatışlarında dört preparat yüzünden İYE durumu yaşamaktadır (steroidler, antibiyotikler, opiatler ve antikoagülanlar).[19] Bir çalışma, hastaların %48'inin en az bir ilaç nedeniyle İYE vakasına maruz kaldığını ve yardım almak için eczacılara başvurduklarını göstermiştir.[20]

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ a b "Guideline For Good Clinical Practice"[] (PDF).
  2. ^ a b Nebeker JR, Barach P, Samore MH (2004).
  3. ^ Ritter, J M (2008).
  4. ^ Rawlins MD, Thompson JW.
  5. ^ Aronson JK.
  6. ^ "MedWatch - What Is A Serious Adverse Event?" 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ Rang, H. P. (2003).
  8. ^ "Clinical Drug Use" 1 Kasım 2007 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi.
  9. ^ Phillips KA, Veenstra DL, Oren E, Lee JK, Sadee W (2001).
  10. ^ Goldstein DB (2003).
  11. ^ a b "Drug-Interactions.com" 30 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  12. ^ a b c Weinshilboum ARE; Collins, Francis S.; Weinshilboum, Richard (2003).
  13. ^ a b Evans WE, McLeod HL (2003).
  14. ^ DeVane CL (2002).
  15. ^ Benet LZ, Hoener BA (2002).
  16. ^ a b Sands CD, Chan ES, Welty TE (2002).
  17. ^ Davies EC, Rowe PH, James S, et al. (2011).
  18. ^ Weiss AJ, Elixhauser A. Origin of Adverse Drug Events in You.
  19. ^ a b Weiss A.J., Elixhauser A. Characteristics of Adverse Drug Events Originating During the Hospital Stay, 2011.
  20. ^ Yeung E (2015).
Sınıflandırma

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İlaç</span> bir sayrılığı iyi etmek ya da önlemek için türlü yollarla kullanılan madde

İlaç ya da em, canlı hücre üzerinde oluşturduğu etki ile bir hastalığın tanısını, iyileştirilmesi veya semptomlarının azaltılması amacıyla tedavisini veya bu hastalıktan korunmayı mümkün kılan, canlılara değişik uygulama yöntemleri ile verilen doğal, yarı sentetik veya sentetik kimyasal preparatlardır. İlaçların tüketimi inhalasyon, enjeksiyon, sigara içme, yutma, derideki bir yama yoluyla emilim, fitil veya dil altında çözünme yoluyla olabilir. Ticari ilaçlar ilaç firmaları tarafından üretilir ve genellikle patentlidir. Etken maddesinin patent süresi dolmuş ve birden çok firmanın üretebildiği ilaçlara ise jenerik ilaçlar denir. İlaçlar uygulama yoluna, kimyasal özelliklerine ve etkilediği biyolojik sistemlere göre sınırlandırılabilir. Daha güvenilir ve geniş kullanım alanına sahip sınıflandırma sistemi ise Anatomical Therapeutic Chemical Classification Systemdir.

<span class="mw-page-title-main">Alprazolam</span> Benzodiazepin türevi sakinleştirici ilaç

Alprazolam, kaygı-endişe giderici (anksiyolitik) olarak ve panik bozukluklarında kullanılan benzodiazepin türevidir. Myasthenia gravis, akut dar açılı glokomda kontrendikedir. Gebe ve emziren annelerde kullanılmamalıdır. Xanax® ismi Pfizer firmasının ticari markasıdır. Türkiye Cumhuriyeti'nde bağımlılık riski ve kötüye kullanımı engellemek için yeşil reçete ile satılması zorunludur.

<span class="mw-page-title-main">Statinler</span> İlaç Grubu

Lipit düşürücü bir ilaçlar grubu olan statinler yüksek kan kolesterol düzeylerinden dolayı kardiyovasküler hastalık riski taşıyan kişilerde kolesterolu düşürmek için kullanılırlar.

Non-steroidal antiinflamatuar ilaçlar ya da steroid dışı yangı önleyici ilaçlar, kısaca NSAİİ'ler, analjezik, antipiretik ve antiinflamatuar ilaçlardır. "Non-steroidal" terimi bu ilaçları benzer etkileri olan steroidlerden ayırmak için kullanılır. NSAİİ'ler narkotik değildirler. NSAİİ'ler bazen NSAİA olarak da adlandırılırlar. Bu grubun en çok bilinen üyeleri aspirin ve ibuprofendir. Parasetamol (asetaminofen) çok az anti-inflamatuar etki gösterdiği için NSAİİ'ler içerisinde kabul edilmezler.

<span class="mw-page-title-main">Eroin</span> kimyasal bileşik; öforik etkileri nedeniyle en yaygın olarak eğlence amaçlı bir ilaç olarak kullanılan opioid

Eroin yani diasetilmorfin (diamorfin), yarı-sentetik bir afyon alkaloidi türevidir.

<span class="mw-page-title-main">Diklofenak</span>

Diklofenak enflamasyonu azaltmak ve ağrıyı dindirmek için artrit ve akut sakatlanmalarda kullanılan bir non steroidal antiinflamatuar ilaçtır. Âdet sancısı ve ağrılı âdet görmede de kullanılır. Diklofenak en güçlü analjezik etkiye sahip narkotik olmayan bir ağrı kesicidir.

<span class="mw-page-title-main">Diazepam</span> benzodiazepin türevi ilaç

Diazepam, benzodiazepin türevi bir ilaç etken maddesidir. Diapam, Diazem gibi ticari isimlerle pazarlanır. Anksiyolitik, antikonvülsan, sedatif, kas gevşetici ve hafıza zayıflatıcı etkilere sahiptir. Anksiyete, uyuyamama, nöbetler, alkol yoksunluğu ve kas spazmları gibi hastalıkların tedavisinde kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Lansoprazol</span> İlaçları bastıran mide asidi

Lansoprazol, mide asidi salgılanmasını spesifik olarak inhibe eden proton pompası inhibitörleri grubundan bir antiülser ilaçtır. Ticari adlarının bazıları ABD ve Kanada'da Prevacid, İngiltere'de Lansoprazole, İtalya'da Limpidex, Japonya'da Takepron, Macaristan'da Refluxon, İsrail'de Lanton, Suriye'de Duogast ve Türkiye'de Mustafa Nevzat İlaç tarafından üretilen Opagis, Bilim İlaç tarafından üretilen Aprazol, Eczacıbaşı Holding tarafından üretilen Helicol, sanovel tarafından üretilen Lansor, Biofarma tarafından üretilen Lanzedin ve Nobel İlaç tarafından üretilen Lansoprol'dür.

<span class="mw-page-title-main">Morfin</span> narkotik analjezik

Morfin, çok etkili bir opiat ağrı kesici ilaç etken maddesidir, opioidlerin tipik aktif maddesidir ve bu grubun prototipidir. Ham afyonda %10-12 oranında mevcuttur. Molekül DSÖ'nün Temel İlaçlar Listesi'nde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Uygulama yolu</span> bir ilaç, sıvı, zehir veya başka bir maddenin vücuda alınma yolu

Farmakoloji ve toksikolojide uygulama yolu, bir ilacın, sıvının, zehrin veya başka bir maddenin vücuda alınma yoludur.

<span class="mw-page-title-main">Meloksikam</span> non steroidal antienflamatuar ilaç etken maddesi

Meloksikam primer dismenore, ameliyat sonrası ağrı, romatoid artrit ve osteoartrit semptomlarını azaltmak için kullanılan bir non steroidal antienflamatuar ilaç etken maddesidir. Piroksikamla çok benzeşmektedir. Bir selektif COX-2 inhibitörü bir olan non-streoid antienflamatuvar olan bir ilaçtır. COX-2 spesifik ürünler gibi miyokardiyal prostasiklini inhibe etmediği için hipertansiyona ve ödeme neden olmaz. Kardiyovasküler risk açısından oldukça güvenli bir alternatiftir. Meloksikam’ın, bazı klasik NSAİ ilaçlar tarafından indüklenen trombosit agregasyonu inhibisyonu sonucu oluşan kanama zamanının uzaması üzerine etkisi yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Fentanil</span> kimyasal bileşik

Fentanil (Fentanyl), ilk olarak 1950'lerin sonunda Belçika'da bulunan Janssen Pharmaceutica tarafından sentez edilmiş, morfinden yaklaşık 80 kez, meperidinden ise 500 kat daha güçlü olan bir opioid analjeziktir. Fentanil, Sublimaze ticari adı altında bir intravenöz anestezik olarak 1960'larda tıbbi çalışmalarda kullanılmaya başlamıştır. Preparatlarda Fentanil sitrat tuzu hâlinde bulunur. Günümüzde çeşitli dozlarda - Türkiye'de - 0,05 mg/ml konsantrasyonda ampuller ve transdermal flaster şeklinde formları bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Akarboz</span>

Akarboz, tip 2 diyabet tedavisinde kullanılan anti-diyabetik bir ilaçtır. Avrupa ülkelerinde ve Türkiye'de Glukobay®, Kuzey Amerika ülkelerinde Precose® ve Kanada'da Prandase® ticari isimleri ile satılmaktadır. Akarboz bir alfa-glukozidaz inhibitörüdür. Alfa-Glukozidaz büyük karbohidrat moleküllerini parçalayarak glukozu açığa çıkaran bir enzimdir.

Sülfonilüre türevleri tip 2 diyabet tedavisinde kullanılan oral antidiyabetik ilaç sınıflarından biri. Temel etkilerini pankreasın beta hücrelerinden insülin salgılanmasını artırarak gösterirler.

<span class="mw-page-title-main">İyatrojenez</span> Herhangi bir tıbbi faaliyetin zarara yol açması

Iatrogenesis, sağlık meslek mensupları gibi hareket eden ya da sağlık için yararlı olduğunu savunduğu ürün veya hizmet tanıtımı üstlenen bir veya daha fazla kişinin herhangi bir faaliyetinden kaynaklanan, etkilenen kişide desteklemeyen etkiler oluşturan olgulardır.

İlaç stomatitleri, günümüzde kullanımı giderek artan ilaçlar ve bitkisel kökenli destek maddelerinin yan etkileri sonucu ağız mukozasında beliren klinik tablolardır; “oral mukozit” tanımlaması da kullanılmaktadır. İlaçların içerdiği maddeler, tüm organizmada istenmeyen önemli reaksiyonlara neden olabilmektedir (adverse drug reactions). İstatistiksel veriler, hastane acil servislerine getirilen hastaların ortalama %3'ünde bu tür reaksiyonlara bağlı yakınmaları olduğunu göstermektedir. Yan etkisi olmayan ilaç yoktur, ancak bazı insanlar bazı ilaçlara karşı daha duyarlıdır. İlaç stomatitlerinin çok büyük bir bölümü, kullanılan ilacın kesilmesi ya da dozajının yenilenmesini gerektirir.

<span class="mw-page-title-main">Hidrokodon/parasetamol</span>

Hidrokodon / parasetamol kombinasyonu olan ağrı kesicidir hidrokodon / asetaminofen, olarak da bilinir, opioid bir analjezik olan hidrokodon ve anilid analjezik parasetamolün (asetaminofen) kombinasyonudur. Orta ve şiddetli ağrıları tedavi etmek için kullanılır. Amerika Birleşik Devletleri'nde eğlence amaçlı olarak kullanıldığı bilinmektedir. ABD'deki genel marka isimleri ''Vicodin, Lorcet, Norco vd.''dir. Aynı zamanda ''Vicodin'' daha hafif ağrılar için oxikodon / asetaminofen kombinasyonu da mevcuttur.

İlaç etkileşimleri, bir ilacın etki mekanizması, yiyecekler, içecekler veya diğer ilaçlar gibi maddelerin birlikte uygulanmasıyla bozulduğunda meydana gelir. Nedeni genellikle ilaç için mevcut olan spesifik reseptörlerin inhibisyonudur ve ilaç moleküllerini amaçlanmayan diğer hedeflere bağlanmaya zorlar ve bu da bir dizi yan etki ile sonuçlanır.

Sitokrom P450 3A4, vücutta esas olarak karaciğerde ve bağırsakta bulunan önemli bir enzimdir. Toksinler veya ilaçlar gibi küçük yabancı organik molekülleri (ksenobiyotikler) okside eder, böylece vücuttan atılabilirler. Bir başka önemli CYP3A enzimi olan CYP3A5 ile oldukça homologdur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.