İçeriğe atla

İlaç sınıfı

Bir ilaç sınıfı, benzer kimyasal yapılara, aynı etki mekanizmasına (yani aynı biyolojik hedefe bağlanma), benzer etki modlarına sahip olan ve/veya benzer hastalıkları tedavi etmek için kullanılan bir grup ilaç ve diğer bileşiklerdir.[1][2] Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) uzun yıllardır yeni ilaçların sınıflandırılması ve ruhsatlandırılması üzerinde çalışmaktadır. Ancak FDA'nın İlaç Değerlendirme ve Araştırma Merkezi bu yeni ilaçları hem kimyasal hem de terapötik sınıflarına göre kategorize etmektedir.[3]

Birçok baskın ilaç sınıflandırma sisteminde, bu dört sınıflandırma türü bir hiyerarşi oluşturur.[4] Örneğin, fibratlar aynı etki mekanizmasını (PPAR agonisti) ve etki şeklini (kan trigliseritlerini düşürmek) paylaşan ve aynı hastalığı (ateroskleroz) önlemek ve tedavi etmek için kullanılan kimyasal bir ilaç sınıfıdır (amfipatik karboksilik asitler). Tersine, tüm PPAR agonistleri fibrat değildir, tüm trigliserit düşürücü ajanlar PPAR agonisti değildir ve ateroskleroz tedavisinde kullanılan tüm ilaçlar trigliserit düşürücü ajanlar değildir.

Bir ilaç sınıfı tipik olarak, karşılaştırma için referans olarak kullanılan, sınıf içindeki en önemli ve tipik olarak ilk geliştirilen ilaç olan bir prototip ilaç ile tanımlanır.

Kapsamlı sistemler

Kimyasal sınıf

İlaçların bu tür sınıflandırılması kimyasal bir bakış açısıyla yapılır ve kimyasal yapılarına göre kategorize edilir. Kimyasal yapılara dayanan ilaç sınıflarına örnek olarak şunlar verilebilir:

Etki mekanizması

Bu tür bir sınıflandırma farmakolojik bir bakış açısıyla yapılır ve ilaçları biyolojik hedeflerine göre kategorize eder. Ortak bir moleküler etki mekanizmasını paylaşan ilaç sınıfları, belirli bir biyolojik hedefin aktivitesini modüle eder.[6] Etki mekanizmasının tanımı, söz konusu biyolojik hedefteki faaliyet türünü de içerir. Reseptörler için bu aktiviteler agonist, antagonist, ters agonist veya modülatörü içerir. Enzim hedef mekanizmaları aktivatör veya inhibitörü içerir. İyon kanalı modülatörleri açıcı veya bloke edici içerir. Aşağıda, tanımı belirli bir etki mekanizmasına dayanan ilaç sınıflarının spesifik örnekleri yer almaktadır:

Etki modu

İlaçların bu tür sınıflandırılması biyolojik bir perspektiften yapılır ve ilaçları neden oldukları anatomik veya işlevsel değişikliğe göre kategorize eder. Ortak etki modlarına (yani, neden oldukları işlevsel veya anatomik değişikliklere) göre tanımlanan ilaç sınıfları şunları içerir:

Terapötik sınıf

İlaçların bu tür kategorizasyonu tıbbi bir bakış açısıyla yapılır ve ilaçları tedavi etmek için kullanıldıkları patolojiye göre sınıflandırır. Terapötik kullanımlarına (tedavi etmeyi amaçladıkları patoloji) göre tanımlanan ilaç sınıfları şunları içerir:

Birleşik sınıflar

Bazı ilaç sınıfları, pratik ihtiyaçları karşılamak için bu üç prensibi bir araya getirir. Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID'ler) sınıfı buna bir örnektir. Tarihsel olarak da daha geniş antiinflamatuar ilaçlar sınıfı steroidal antiinflamatuar ilaçları da içerir. Bu ilaçlar aslında "nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar" teriminin kullanılmaya başlanmasına kadar geçen on yıl boyunca baskın antiinflamatuvarlardı.

Kortikosteroidlerin 1950'lerde kazandığı feci itibar nedeniyle, bir antiinflamatuar ilacın steroid olmadığına işaret eden yeni terim hızla yaygınlık kazandı.[7] Böylece "nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar" (NSAİİ) ilaç sınıfı, etki mekanizmasını belirleyen bir unsur ("antiinflamatuvar") ve onu aynı etki mekanizmasına sahip diğer ilaçlardan ayıran bir unsurdan ("nonsteroidal") oluşmaktadır. Benzer şekilde, hastalık modifiye edici antiromatizmal ilaçlar (DMARD) sınıfının, belirsiz de olsa bir etki mekanizmasını belirten bir unsurdan ("hastalık modifiye edici") ve terapötik kullanımını belirten bir unsurdan ("antiromatizmal ilaç") oluştuğu iddia edilebilir.

Diğer sınıflandırma sistemleri

İlaçların özelliklerini çözünürlük ve bağırsak geçirgenliğine göre belirleyen Biyofarmasötik Sınıflandırma Sistemi gibi başka ilaç sınıflandırma sistemleri de mevcuttur.

Hukuki sınıflandırma

  • Birleşik Krallık'taki hukuki sınıflandırma için bkz. Birleşik Krallık İlaçların Kötüye Kullanımı Yasası tarafından kontrol edilen ilaç
  • ABD hukuki sınıflandırması için bakınız Kontrollü Maddeler Yasası § Kontrollü maddelerin çizelgeleri
  • Gebelik kategorisi, farklı yetki alanları tarafından çeşitli sistemler kullanılarak tanımlanmaktadır

Kaynakça

  1. ^ Mahoney A, Evans J (2008). "Comparing drug classification systems". AMIA Annual Symposium Proceedings: 1039. PMID 18999016. 
  2. ^ World Health espresso Organization (2003). Introduction to drug utilization research (PDF). Cenevre: World Health Organization. s. 33. ISBN 978-9241562348. 5 Haziran 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  3. ^ Michael D. Sanborn, Harold N. Godwin, James D. Pessetto, FDA drug classification system, American Journal of Hospital Pharmacy, Volume 48, Issue 12, 1 December 1991, Pages 2659–2662, https://doi.org/10.1093/ajhp/48.12.2659
  4. ^ Mahoney A, Evans J (November 2008). "Comparing drug classification systems". AMIA ... Annual Symposium Proceedings. AMIA Symposium: 1039. PMID 18999016. 
  5. ^ "Anatomical Therapeutic Chemical (ATC) Classification". World Health Organization. 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2023. 
  6. ^ Imming P, Sinning C, Meyer A (Oct 2006). "Drugs, their targets and the nature and number of drug targets". Nature Reviews. Drug Discovery. 5 (10): 821-34. doi:10.1038/nrd2132. PMID 17016423. 
  7. ^ Buer JK (Oct 2014). "Origins and impact of the term 'NSAID'". Inflammopharmacology. 22 (5): 263-7. doi:10.1007/s10787-014-0211-2. hdl:10852/45403. PMID 25064056. 
  8. ^ Buer JK (Aug 2015). "A history of the term "DMARD"". Inflammopharmacology. 23 (4): 163-71. doi:10.1007/s10787-015-0232-5. PMC 4508364 $2. PMID 26002695. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Serotonin</span> Nörotransmitter

Serotonin, insanda mutluluk, canlılık ve zindelik hissi veren bir nörotransmitterdir. Eksikliğinde depresif, yorgun, sıkılgan bir ruh hali görülür. Yapısal olarak monoamin grubuna girer ve triptofan aminoasiti ile triptofan hidroksilaz enziminin tepkimesi sonucu sentezlenir.

<span class="mw-page-title-main">Ağrı kesici</span> insanın herhangi bir uzvunda ağrıya yol açan herhangi bir yere karşı oluşturulan yüksek baskı

Analjezik ya da ağrı kesici ağrıyı dindirmek ve analjeziye yol açmak için kullanılan her türlü ilaca verilen isimdir.

<span class="mw-page-title-main">İlaç</span> bir sayrılığı iyi etmek ya da önlemek için türlü yollarla kullanılan madde

İlaç ya da em, canlı hücre üzerinde oluşturduğu etki ile bir hastalığın tanısını, iyileştirilmesi veya semptomlarının azaltılması amacıyla tedavisini veya bu hastalıktan korunmayı mümkün kılan, canlılara değişik uygulama yöntemleri ile verilen doğal, yarı sentetik veya sentetik kimyasal preparatlardır. İlaçların tüketimi inhalasyon, enjeksiyon, sigara içme, yutma, derideki bir yama yoluyla emilim, fitil veya dil altında çözünme yoluyla olabilir. Ticari ilaçlar ilaç firmaları tarafından üretilir ve genellikle patentlidir. Etken maddesinin patent süresi dolmuş ve birden çok firmanın üretebildiği ilaçlara ise jenerik ilaçlar denir. İlaçlar uygulama yoluna, kimyasal özelliklerine ve etkilediği biyolojik sistemlere göre sınırlandırılabilir. Daha güvenilir ve geniş kullanım alanına sahip sınıflandırma sistemi ise Anatomical Therapeutic Chemical Classification Systemdir.

<span class="mw-page-title-main">Statinler</span> İlaç Grubu

Lipit düşürücü bir ilaçlar grubu olan statinler yüksek kan kolesterol düzeylerinden dolayı kardiyovasküler hastalık riski taşıyan kişilerde kolesterolu düşürmek için kullanılırlar.

Non-steroidal antiinflamatuar ilaçlar ya da steroid dışı yangı önleyici ilaçlar, kısaca NSAİİ'ler, analjezik, antipiretik ve antiinflamatuar ilaçlardır. "Non-steroidal" terimi bu ilaçları benzer etkileri olan steroidlerden ayırmak için kullanılır. NSAİİ'ler narkotik değildirler. NSAİİ'ler bazen NSAİA olarak da adlandırılırlar. Bu grubun en çok bilinen üyeleri aspirin ve ibuprofendir. Parasetamol (asetaminofen) çok az anti-inflamatuar etki gösterdiği için NSAİİ'ler içerisinde kabul edilmezler.

<span class="mw-page-title-main">Öfori</span> Salgı bezleri ve dinamik etkinliklerle kendine özgü ilişkileri bulunan iç veya dış uyaranların kamçıladığı güçlü duygu durumu

Öfori, zevk veya heyecan ve yoğun refah ve mutluluk duygularının deneyimi veya etkisidir. Aerobik egzersiz, kahkaha, müzik dinlemek veya yapmak ve dans etmek gibi bazı doğal ödüller ve sosyal aktiviteler öfori durumuna neden olabilir. Öfori aynı zamanda mani gibi bazı nörolojik veya nöropsikiyatrik bozuklukların bir belirtisidir. Romantik aşk ve insan cinsel tepki döngüsünün bileşenleri de öforinin indüksiyonu ile ilişkilidir. Birçoğu bağımlılık yapan bazı ilaçlar, rekreasyonel kullanımlarını en azından kısmen motive eden öforiye neden olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Fibratlar</span>

Farmakolojide fibratlar bir amfipatik karboksilik asit sınıfıdır. Başta Hiperkolesterolemi olmak üzere çeşitli metabolik bozuklukların tedavisinde kullanılırlar, yani lipit düşürücü ilaçlardır.

<span class="mw-page-title-main">Anksiyolitik</span> anksiyete tedavisinde kullanılan ilaçlar

Anksiyolitik anksiyeteyi azaltan ilaçlara verilen isimdir. Anksiyolitik ilaçlar, anksiyete bozukluklarına bağlı psikolojik ve fiziksel semptomların tedavisinde kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Antidepresan</span> Majör depresif bozukluk ve anksiyete gibi rahatsızlıkları tedavi etmek için kullanılan psikiyatrik ilaçlar

Antidepresanlar, majör depresif bozukluk gibi bazı duygudurum bozukluklarını, bazı anksiyete bozukluklarını ve bazı kronik ağrı durumlarını tedavi etmek için kullanılan ilaçlardır. Antidepresanların yaygın yan etkileri arasında ağız kuruluğu, kilo alımı, baş dönmesi, baş ağrısı, cinsel işlev bozuklukları ve duygusal körelme bulunur. Antidepresanlar, çocuklar, ergenler ve genç yetişkinler tarafından alındığında intihar düşüncesi ve davranışı riskinde artışa neden olabilir. Antidepresanların özellikle ani bir şekilde kesilmeleri sonucunda, antidepresan yoksunluk sendromu ortaya çıkabilir.

Biyokimyada reseptör veya almaç, birbiriyle kısmen örtüşen iki anlama karşılık gelir.

<span class="mw-page-title-main">Benzodiazepin</span> benzen ve diazepin halkalarının çekirdek kimyasal yapısına sahip psikoaktif ilaç sınıfı

Benzodiazepin, temel kimyasal yapısı bir benzen halkası ve bir diazepin halkasının füzyonu olan psikoaktif ilaçlardır. Depresan etkiye sahip olan benzodiazepinler, insomnia, nöbet ve anksiyete bozukluklarının tedavisinde kullanılır. İlk benzodiazepin olan klordiazepoksidin (Librium®), Leo Sternbach tarafından 1955 yılında tesadüfen keşfedilmiş, 1960 yılında da Hoffmann–La Roche ilaç firması tarafından satışa sunulmuştur. 1977'de benzodiazepinler dünya çapında en çok reçete edilen ilaç oldu.

<span class="mw-page-title-main">Dekstrometorfan</span>

Dekstrometorfan, soğuk algınlığı ve öksürük ilaçlarında öksürük kesici olarak kullanılan, pek çok ülkede reçetesiz satılan bir ilaçtır. Şurup, tablet, sprey ve pastil halinde satılmaktadır. Sakinleştirici, dissosiyatif ve uyarıcı özellikleri olan morfinan ilaç sınıfındadır. Saf haliyle, dekstrometorfan beyaz bir toz halinde bulunur.

Nörofarmakoloji, ilaçların sinir sistemindeki hücresel işlevini ve davranışı etkileyen nöral mekanizmaları araştıran bilim dalıdır. Nörofarmakolojinin davranışsal ve moleküler olmak üzere iki ana alt dalı vardır. Davranışsal nörofarmakoloji, ilaç bağımlılığı ve bağımlılığının insan beynini nasıl etkilediğinin incelenmesi de dahil olmak üzere ilaçların insan davranışını nasıl etkilediğine odaklanır. Moleküler nörofarmakoloji, nöronların ve nörokimyasal etkileşimleri incelemenin yanı sıra nörolojik fonksiyon üzerinde faydalı etkileri olan ilaçların geliştirilmesi genel amacını taşır. Bu alanların her ikisi de yakından bağlantılıdır, çünkü her ikisi de merkezi ve periferik sinir sistemlerindeki nörotransmitterler, nöropeptitler, nörohormonlar, nöromodülatörler, enzimler, ikinci haberciler, ortak taşıyıcılar, iyon kanalları ve reseptör proteinlerinin etkileşimleri ile ilgilidir. Bu etkileşimleri inceleyen araştırmacılar, ağrı, Parkinson hastalığı ve Alzheimer hastalığı gibi nörodejeneratif hastalıklar, psikolojik bozukluklar, bağımlılık gibi birçok farklı nörolojik bozukluğu tedavi etmek için ilaçlar geliştirirler.

İlaç stomatitleri, günümüzde kullanımı giderek artan ilaçlar ve bitkisel kökenli destek maddelerinin yan etkileri sonucu ağız mukozasında beliren klinik tablolardır; “oral mukozit” tanımlaması da kullanılmaktadır. İlaçların içerdiği maddeler, tüm organizmada istenmeyen önemli reaksiyonlara neden olabilmektedir (adverse drug reactions). İstatistiksel veriler, hastane acil servislerine getirilen hastaların ortalama %3'ünde bu tür reaksiyonlara bağlı yakınmaları olduğunu göstermektedir. Yan etkisi olmayan ilaç yoktur, ancak bazı insanlar bazı ilaçlara karşı daha duyarlıdır. İlaç stomatitlerinin çok büyük bir bölümü, kullanılan ilacın kesilmesi ya da dozajının yenilenmesini gerektirir.

<span class="mw-page-title-main">Parasempatomimetik ilaçlar</span>

Parasempatomimetik ilaçlar, bazen kolinomimetik ilaçlar veya kolinerjik reseptörleri uyarıcı ajanlar olarak da adlandırılırlar; parasempatik sinir sistemini (PSNS) uyaran kimyasallardır. Bu kimyasallara kolinerjik ilaçlar da denir çünkü asetilkolin (ACh), PSNS tarafından kullanılan ana nörotransmitterdir. Bu ailedeki kimyasallar, doğrudan nikotinik veya muskarinik reseptörleri uyararak veya dolaylı olarak kolinesterazı inhibe ederek, yani asetilkolin salınımını teşvik ederek veya diğer mekanizmalarla etki gösterebilirler.

Anatomik Terapötik Kimyasal (ATC) Sınıflandırma Sistemi, ilaçların etkin maddelerini etki ettikleri organ veya sisteme ve terapötik, farmakolojik ve kimyasal özelliklerine göre sınıflandıran bir ilaç sınıflandırma sistemidir. Amacı, ilaç kullanımını izlemek ve kaliteli ilaç kullanımını iyileştirmek için araştırmalara yardımcı olmaktır. İlaç tavsiyesi veya etkinliği anlamına gelmez. Dünya Sağlık Örgütü İlaç İstatistikleri Metodolojisi İşbirliği Merkezi (WHOCC) tarafından kontrol edilmektedir ve ilk olarak 1976 yılında yayınlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Benzidamin</span> Lokal olarak etki gösteren analjezik ve anestezik ilaç

Benzidamin, Tantum Verde markası adı altında bilinen, anestezik ve analjezik özelliklere sahip, lokal olarak etki gösteren, non-steroidal antiinflamatuar ilaç (NSAID) sınıfı bir ilaçtır. Ağız ve boğazdaki inflamasyon sebebi ile ortaya çıkan semptomların tedavisinde kullanılır.

Androjen antagonistleri veya testosteron blokerleri olarak da bilinen antiandrojenler, testosteron ve dihidrotestosteron (DHT) gibi androjenlerin vücuttaki biyolojik etkilerine aracılık etmesini engelleyen bir ilaç sınıfıdır. Androjen reseptörünü (AR) bloke ederek ve/veya androjen üretimini inhibe ederek veya baskılayarak etki ederler. AR agonistlerinin fonksiyonel karşıtları olarak düşünülebilirler; örneğin testosteron, DHT ve nandrolon gibi androjenler ve anabolik steroidler (AAS) ve enobosarm gibi seçici androjen reseptör modülatörleri (SARM'ler). Antiandrojenler, üç tip seks hormonu antagonistinden biridir; diğerleri antiöstrojenler ve antiprogestojenlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Etki mekanizması</span> bir ilacın farmakolojik etkisini ürettiği biyokimyasal etkileşim

Farmakolojide etki mekanizması terimi, bir ilaç maddesinin farmakolojik etkisini ürettiği spesifik biyokimyasal etkileşimi ifade eder. Bir etki mekanizması genellikle bir enzim veya reseptör gibi ilacın bağlandığı spesifik moleküler hedeflerden bahsetmeyi içerir. Reseptör bölgeleri, ilacın kimyasal yapısına ve orada meydana gelen spesifik etkiye dayalı olarak ilaçlar için spesifik afinitelere sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Deksketoprofen</span> kimyasal bileşik

Deksketoprofen, nonsteroid antiinflamatuar bir ilaçtır (NSAİİ). Menarini tarafından Keral ticari adı altında üretilmektedir. Birleşik Krallık'ta deksketoprofen trometamol olarak reçeteyle satılan bir ilaç olarak ve Latin Amerika'da Menarini tarafından üretilen Enantyum olarak mevcuttur. Ayrıca, İtalya ve İspanya'da Enandol veya Enantyum ticari adı altında reçetesiz satılan bir ilaç (OTC) olarak mevcuttur. Macaristan'da eczanelerden Ketodex olarak temin edilebilir. Türkiye'de Arveles adı altında reçetesiz satılan bir ilaçtır. Letonya, Litvanya ve Estonya'da Dolmen ticari adı altında reçetesiz satılmaktadır. Meksika'da Menarini tarafından üretilen Stadium adlı tablet formunda mevcuttur. Deksketoprofen, ketoprofenin dekstrorotatif stereoizomeridir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.