İl Kağan
İl ya da İllig Kağan, Pinyin: xiélì kěhàn, Wade-Giles: hsieh-li k'o-han, Baghatur Shad, kişisel adları; Ashina Duobi/To-pi, 621-630 yılları arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı’ nın son hükümdarıdır. Yami Kağan' ın oğludur.
Çula Kağan’ ın zehirlenerek öldürülmesinden sonra kardeşi Bagatur Şad tahta çıktı ve İl (Hsie-li veya Chie-li) Kağan unvanını aldı. Tahta geçtikten sonra Çin’i baskı altında tutma politikasına devam etti. 621 yılı Nisan ayında Çin Seddi’ni aşan İl Kağan’ ın akınları Yen-men’e kadar ulaştı. Beşinci ayda tekrar Tang Hanedanı topraklarına giren Göktürk orduları beş Çin ordusunu yendiler. Aynı yılın sekizinci ayında Tai eyaletine giren Göktürk orduları, kendilerine karşı koymaya çalışan Çin ordularının başkomutanını bozguna uğrattılar. Kuo-hsien kasabasını iki ay süreyle kuşattıktan sonra Göktürk topraklarına geri çekildiler. 621 yılı sonlarına doğru yapılan akınlarda Göktürk orduları durdurulup, bazı mağlubiyetler alsalar da sonrasında gelişen Göktürk akınlarında Heng, Ting ve You gibi bölgeler işgal edildi.[1]
Yıllarca süren savaşlarla Çin’ in kuzey ve orta kesimlerine kadar akınlar yapılarak bazı galibiyet ve mağlubiyetler alındı. 626 yılında Wei nehri kenarında İl Kağan ve Tang İmparatoru orduları karşı karşıya geldi ve Pien-ch’iao adlı köprüde iki hükümdar, Wei Nehri Antlaşması olarak bilinen gizli barış antlaşmasını imzaladılar. Wei nehri kenarında yapılan bu antlaşma sonucunda Doğu Göktürk Kağanlığı’nın, Tang Hanedanı üzerindeki siyasi ve askeri üstünlüğü sona erdi. Bu antlaşmadan sonra Tang imparatorluğunun gücünü arttırması sonucunda daha önceden Göktürkler’ e sığınmış olan Çinli muhalif liderler teslim olmaya başlamıştır.[1]
İl Kağan’ ın ülke içerisindeki kötü yönetimi sonucunda Uygurlar, Bayırkular ve Sir Tarduşlar isyan ettiler. Bunlardan Batı Göktürk Kağanlığı egemenliğinden ayrılarak İl Kağan’ a itaat etmiş olan Sir Tarduşlar ülkedeki karışıklık sonucunda güçlenmiştir. "İnan" liderliğindeki Sir Tarduşlar isyan etmişler, üzerlerine İl Kağan tarafından gönderilen Göktürk kuvvetleri yenilgiye uğratılmıştır. Diğer bazı Türk boylarının desteğini alan Sir Tarduşlar, liderleri İnan'ı kağan seçerek ele geçirdikleri Ötüken’ de oturmaya başlamışlardır. İl Kağan yönetiminde Doğu Göktürk idaresindeki çözülmelerin devam etmesi sonucunda bazı Göktürk beyleri ve boyları da Çin’ e sığınmıştır.[1]
Ülkesi karıştıktan sonra Çin’ in kuzeyindeki topraklarda yaşamaya başlayan İl Kağan, Çin ordularının kendi bulunduğu bölgeye doğru ilerlemesi üzerine Gobi Çölü’ nün girişindeki bölgeye taşındı. 630 yılının ikinci ayında Çin orduları karşısında ağır bir mağlubiyet aldıktan sonra Kansu’ nun kuzeyinde bulunan Demir Dağı’ na kaçtı. Burada elçi göndererek Tang imparatoruna bağlanacağını bildirmiştir. Ancak kendisinin kuzeye kaçacağından şüphelenen Çin İmparatoru onun üzerine ordu gönderdi. Çin ordusu tarafından baskına uğrayan İl Kağan kaçmış ancak ordusu büyük kayıp vermiştir. İşbara Şad’ ın yanına sığınan İl Kağan, 630 yılında Çin komutanı tarafından yakalanarak Tang Hanedanlığı başkenti Chang-an’ a götürüldü. İl Kağan’ın ele geçirilmesinden sonra Doğu Göktürk Kağanlığı yıkıldı.[1]
Çin imparatoru tarafından öldürülmeyen İl Kağan, 634 yılında Çin’ de ölmüştür.[1]
