İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı
İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı 𐱅𐰇𐰼𐰰:𐰃𐰠 Türük el | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 682-744 | |||||||||||||||||
 Bayrak  Arma | |||||||||||||||||
 İkinci Türk Kağanlığı Haritası | |||||||||||||||||
| Tür | Kağanlık (Bozkır imparatorluğu) | ||||||||||||||||
| Başkent | Ötüken | ||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Eski Türkçe | ||||||||||||||||
| Resmî din | Tengricilik | ||||||||||||||||
| Hükûmet | Irsî monarşi | ||||||||||||||||
| Kağan | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Tarkan | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Yasama organı | Kurultay | ||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Makale serilerinden |
 |
İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı (Çince: 後突厥/后突厥, pinyin: Hou Tūjué veya 突厥第二汗國; 681 - 744), Çin egemenliğine giren Göktürkler (Doğu Göktürk Kağanlığı) Kutluk Kağan zamanında yeniden bağımsızlığına kavuştu. Bu yüzden bu devlete "Kutluk Devleti" de denir.
Göktürklerin yeniden bağımsızlığı
Orhun Yazıtları'nda geçen bir diğer önemli mesajlar da bağımsızlık üzerinedir. Bilindiği üzere; I.Köktürk Kağanlığı'nın egemenliğine Çin son vermiş ve Köktürkler, Çin egemenliği altına girerek bağımsızlığını kaybetmiştir. Bu hadiseden sonra Türkler, bağımsızlık mücadelesine girişmiş ve bu mücadelelerinin sonucunda bağımsızlıklarını kazanıp II. Köktürk Kağanlığı'nı kurmuşlardır.[1]
Kutluğ İlteriş Kağan dönemi
Elli yıllık bir esaretin ardından 680 yılında Aşina soyundan gelen Kutluk, akıl hocası Bilge Tonyukuk ile birlikte Çin'e isyan etti. Kutluk az zamanda Ötüken başkent olmak[] üzere kağanlığı örgütledi. Bu yüzden İl'i (devleti) derleyip toparlayan anlamına gelen İl Teriş unvanı verildi. Kardeşi Kapgan'ı şad ilan etti ve veziri Tonyukuk'u diplomasi ve ordu işlerinin başına geçirdi.
Oğuzlara karşı sefer
Kırgızlar'a karşı sefer
Türgişlere karşı sefer
Kapgan Kağan dönemi
Çin kaynaklarında Kutluk'un ölümünden sonra tahtı zorla ele geçirdiği[2] kaydedilse de, bu durum tartışmalıdır.[3] Bu dönemde Kutluk Devleti güçlendi. Kapgan Kağan'ın siyaseti;
- Çin'i baskı altında tutmak.[]
- Çin hakimiyetinde bulunan Göktürk topraklarını geri almak.[4]
- Orta Asya'daki tüm Türk boylarını bir çatı altında toplamak.[]
Bu amaçla Çin'i hakimiyet altına aldı[] fakat Çin'in kültüründen uzak kalmak için sadece vergiye bağladı.
Bilge Kağan dönemi
Kapgan Kağan'dan sonra Bilge Kağan geçti. Kutluk Devleti en parlak dönemini yaşadı. Kardeşi Kültigin ile taht kavgasına girişmedi; beraber devleti yönettiler. En büyük yardımcıları Tonyukuk idi. Çin ile ticarî ilişki geliştirildi. Batı Türkistan'daki Türk boyları tamamen bağlandı. 725 yılında devletin bel kemiği olan Tonyukuk öldü. 731’de Kültigin, 734 yılında da Bilge Kağan öldü.
Daha sonra tahta çıkan kağanlar atalarının kurduğu devleti iyi yönetme becerisi gösteremediler. Karluk, Basmil ve (Onogurlar- Oğuzlar:Uygurlar)’ın çıkardığı isyanı bastıramadılar. 745 yılında Ötüken ve çevresini Uygurlar ele geçirerek Türklerin ve Orta Asya'nın yeni temsilcisi oldular. Türgişler de Batı Türkistan'ı yönettiler.
Oğuzlara karşı sefer
Basmillere karşı sefer
Kitanlara karşı sefer
Yiyen Kağan
Bilge Kutluk Kağan
Orhun Yazıtları
Bilge Kağan Orta Asya Türk boylarına şöyle sesleniyor:
“Ey Türk budunu. Üstte gök yıkılmaz, altta yer delinmezse devletini, töreni kim bozabilir?” [5]
II. Göktürk Kağanları
- Kutluk Kağan (680-691)
- Kapgan Kağan (691-716)
- İnel Kağan (716)
- Bilge Kağan (716-734)
- Yollyg-Tegin Izhan-Kağan (734-39)
- Bilge Kutluk Tengri-Kağan (739-41)
- Siuan Kağan (741)
- Il-Itmysh Bilge-Kağan (741-42)
- Ozmyş (Ozmış) Kağan (742-43)
- Bomei-Tegin Kağan (743-45)
Göktürklerin soyağacı
| Göktürk Kağanlığı (Aşina) Doğu Kanadı (Bumin Kağan) Batı kanadı (İstemi Yabgu) (552 - 582) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Batı Göktürk (Tarduş Kağan) (582 - 657/739) | Doğu Göktürk (İşbara Kağan) (582 - 630) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İkinci Doğu Göktürk İlteriş Kağan (Kutluk) (682 - 745) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hazar Kağanlığı (tartışmalı) | Beş Hanedan Şatuo (Göktürk) (907 - 960) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Otuz Göktürk tezi
| Göktürk Kağanlığı (Aşina) Doğu Kanadı (Bumin Kağan) Batı kanadı (İstemi Yabgu) (552 - 587) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Karluk Üç Ok -3- | Batı Göktürk (Tardu Kağan) (587 - 657/739) On Ok -10- | Doğu Göktürk (İşbara Kağan) (587 - 630) Oniki Ok -12- | Basmıl Beş Ok -5- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tang Hanedanı "Esaret dönemi" | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İkinci Doğu Göktürk İlteriş Şad (681 - 744) Otuz Ok -30- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
- ^ Erdem,KONUR,"ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SİYASİ MESAJLAR 11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.",Çukurova Üniversitesi Türkoloji Merkezi
- ^ Chiu T'ang-shu (Eski T'ang Tarihi). 194. 11 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2022.
骨咄祿死時，其子尚幼，默啜遂篡其位，自立為可汗. (Kutluk öldüğü zaman oğlu henüz genç olduğu için Kapgan zorla onun tahtını aldı ve kendisini Kağan ilan etti.)
- ^ Kül Tegin Yazıtı, Doğu, 17. Satır. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2022.
Töre üzerine amcam kağan oturdu.
- ^ Ahmet Taşağıl. Göktürkler. 3. s. 22.
- ^ Orhon Yazıtları-Kül Tigin, Bilge Kağan, Tanyukuk, Talat Tekin, Simurg, ISBN 975-7981-20-6.
