İçeriğe atla

İhtiyozor

İhtiyozorlar
Yaşadığı dönem aralığı: 251,2-93,9 myö
Olenekiyen-Turoniyen[1] 
Ichthyosaurus ve Mosasaurus, Heinrich Harder (1912)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Sınıf:Reptilia
Klad:†Eoichthyosauria
Takım:†Ichthyosauria
Blainville, 1835
Familyalar
  • Ichthyosauridae
  • Leptonectidae
  • Mixosauridae
  • Ophthalmosauridae
  • Shastasauridae
  • Stenopterygiidae
  • Teretocnemidae

İhtiyozorlar (Ichthyosauria; Yunanca: "balık kertenkeleler"), Mezozoik dönemde yaşamış deniz sürüngenleriydi. Köpekbalıklarına veya yunuslara benzerlerdi. Bazıları korunmuş derinin izlenimlerine sahip birçok ihtiyozor fosili bulundu. Bunlar, Ichthyosaurus gibi gelişmiş ihtiyozorların, üçgen bir sırt yüzgeci, iki çift kürek benzeri yüzgeç ve bir köpekbalığınınki gibi çatallı, dikey bir kuyruğa sahip olduğunu göstermektedir. Uzun, çıtçıtlı çeneler ve konik dişler, ihtiyozorların balık ve kalamar yediğini gösterir. Küçük ihtiyozorlar sadece yaklaşık 3 ft (1 m) uzunluğundayken, Triyas ve erken Jura'dan dev ihtiyozorlar 65 ft (20 m) uzunluğa ulaştı ve onları pliosaur devlerinden sonra en büyük ikinci deniz sürüngenleri haline getirdi. İhtiyozorlar Kretase'de zaten nadirdi ve Mesozoyik'in sonuna kadar hayatta kalamadı.[2]

Morfoloji

Temnodontosaurus'un yeniden canlandırması

İhtiyozorlar, köpekbalıklarına benzer kuyruk yüzgeçleri geliştirdiler. Kulak kemikleri yunuslarda olduğu gibi diğer kafatası kemiklerinden ayrılmamıştır, bu nedenle sonar kullanmadıkları belirgindir. Ichthyosaurların balık tutmak için geliştirdikleri küçük, sivri dişleri ve ince çeneleri vardı.[2]

Gözler

İhtiyozorların, sklerotik halka adı verilen bir kemik halkasıyla dolu büyük göz yuvaları vardı. Bu, büyük göz küresinin desteklenmesine yardımcı oldu. İri gözleri, ihtiyozorların avlanmak için görme yeteneğini kullandıklarını gösteriyor. Geceleri, bulanık sularda veya sürekli karanlık, derin sularda avlarını avlayabilmiş olabilirler. Avrupa'dan bir Jura devri ihtiyozoru olan Temnodontosaurus, herhangi bir omurgalı hayvanın en büyük gözlerine sahipti. Gözlerinin her biri 26 cm genişliğindeydi.[2]

Yüzüş şekli

Uzmanlar, ihtiyozorların tam olarak nasıl yüzdükleri konusunda tartışıyorlar. Muhtemelen suda ilerlemek için çatallı kuyruklarını kullanmışlardır. Sertleştirici lifler, kuyruk tabanının bir menteşe görevi görmesine yardımcı oldu, böylece kuyruk bir yandan diğer yana hızla çırpılabilirdi. Güçlü omuzları ve kanat şeklindeki arka yüzgeçleri, bazı uzmanlara, ihtiyozorların arka yüzgeçlerini çırptığını ve su altında “uçtuğunu” düşündürüyor.[2]

Doğum

Chaohusaurus ve iki yavrusunun fosili

Bazı ihtiyozorlar, karın bölgelerinde korunmuş bebek kemikleri ile bulunmuştur. İlk başta, uzmanlar bu bebeklerin mide içeriği olduğunu ve bu nedenle yamyamlık kanıtı olduğunu düşündüler. Ancak artık bunların, doğumdan önce veya doğum sırasında ölen bebekler olduğu düşünülüyor. Çoğu hamile ihtiyozor, yalnızca bir veya iki bebeği korur, ancak bazılarının sayısı 11'e kadar çıkar. Bebeklerin doğarken ilk olarak kuyrukları gözükür ve doğduktan sonra hemen yüzebiliyorlardı.[2]

Kaynakça

Notlar

  1. ^ "Ichthyosauria". paleobiodb.org. 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2021. 
  2. ^ a b c d e Encyclopedia of dinosaurs & prehistoric life. sf.86-87

Bibliyografya

Encyclopedia of dinosaurs & prehistoric life. American Museum of Natural History. New York, N.Y.: DK Publishing in association with the American Museum of Natural History. 2008. ISBN 978-0-7566-3836-8. OCLC 181602635. 

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Omurgalılar</span> kordalılar alt şubesi

Omurgalılar, hayvanlar aleminin kordalılar şubesine ait bir alt şubedir.

<span class="mw-page-title-main">Yüzgeç</span>

Yüzgeç, balığın su içeresindeki hareketine yardımcı olan organlardır. Balıklarda yüzgeçler kara hayvanlarındaki kol ve bacaklara eşdeğerdir. Balığın su içerisindeki yüzme işlemi büyük ölçüde kaslarla sağlanır. Bu harekete farklı yüzgeçli değişik görevler için yardımcı olurlar.

<span class="mw-page-title-main">Kıkırdaklı balıklar</span>

Kıkırdaklı balıklar, karmaşık yapılı çiftleşme organları ve pulları olan balıklardır.

<span class="mw-page-title-main">Dev ağızlı köpekbalığı</span>

Dev ağızlı köpekbalığı sadece plankton ile beslendiği bilinen 3 köpekbalığı türünden birisidir. Megachasmidae familyasının tek cinsi olan Megachasma'nın tek üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Gri resif köpek balığı</span> Köpekbalığı türü

Gri resif köpek balığı, harharyasgiller (Carcharhinidae) familyasından bir köpek balığı türü.

<span class="mw-page-title-main">Hadrozor</span> kuş kalçalı dinozor familyası

Hadrosauridae veya hadrozorlar, geç Kretase döneminde yaşamış sorguçlu ve ördek gagalı kuş kalçalı dinozorları kapsayan bir familya.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey gerçek balina yunusu</span>

Kuzey gerçek balina yunusu, Büyük Okyanus'un kuzeyinde bulunan küçük ve ince bir deniz memeli türü. Kuzey Pasifik'in derin sularında genellikle diğer deniz memelileriyle de birlikte 2.000'e kadar ulaşan sayıda gruplarla dolaşırlar. Bu tür iki gerçek balina yunusu türünden birisidir, diğeri ise Güney Yarımküre'nin soğuk sularında bulunan güney gerçek balina yunusudur.

<i>Pteranodon</i> Kretase teruzoru

Pteranodon, Geç Kretase döneminde Kuzey Amerika'da yaşamış, pterodactyloid teruzor cinsi.

<span class="mw-page-title-main">Melek köpek balığı</span>

Melek köpek balıkları köpekbalığı cinsinin Squatina ailesinin bir üyesidir. Genellikle 150 m derinliğe yakın kumlu deniz yataklarında yaşarlar. Uluslararası Doğa Koruma Birliği tarafından tehlike sınıfı içerisinde olduğu belirtilmektedir. Eskiden Norveç, İsveç, Fas ve Kanarya Adaları'ndan Akdeniz ve Karadeniz'e kadar Kuzeydoğu Atlantik'in geniş bölgelerinde yaygın olan melek köpek balığı, balıkçılık faaliyetleri nedeniyle sayıları gün geçtikçe azalmaktadır.

Omurgalıların evrimi, 665 milyon yıl önce ortaya çıktığı düşünülen hayvanlardan, kökeni Kambriyen dönem'e dayanan kordalıların omurga geliştirmesini ve ana omurgalı gruplarının oluşumunu konu alır.

<span class="mw-page-title-main">Othniel Charles Marsh</span> Amerikalı paleontolog (1831 – 1899)

Othniel Charles Marsh,, Amerikalı Paleontolog ve dinozor araştırmalarının öncüsü. Marsh, 25 yeni dinozor cinsi tanımladı ve dünyanın en kapsamlı fosil koleksiyonlarından birini oluşturdu. Almanya'da jeoloji ve paleontoloji okuduktan sonra, Marsh Amerika'ya döndü ve 1860 yılında Yale Üniversitesi'nde paleontoloji profesörü olarak atandı. Amcası George Peabody'yi Yale'de Peabody Doğa Tarihi Müzesi'ni kurmaya ikna etti. Batı Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan bilimsel keşif gezilerinde, Marsh'ın ekipleri bir dizi keşif yaptı. 1871'de ilk Amerikan pterosaur fosillerini buldular. Ayrıca ABD'de erken dönem atlarının kalıntılarını buldular. Marsh, Kretase dişli kuşların ve uçan sürüngenlerin kalıntılarını, ayrıca Apatosaurus ve Allosaurus dahil olmak üzere Kretase ve Jura dinozorlarının kalıntılarını tanımladı.

<span class="mw-page-title-main">Parareptilia</span> sürüngen kladı

Parareptiller, küçük kertenkele benzeri canlıların yanı sıra, bazıları sivri uçlar ve zırh plakaları ile kıllanan daha büyük hayvanları içeren sıra dışı sürüngenler grubuydu. Diğer sürüngenlerin çoğundan farklı olarak, birçok parareptilin kafasının arkasında fenestrae adı verilen delikler yoktu. Bu pencere açıklıkları, dinozorlar gibi daha gelişmiş sürüngenlerin kafataslarını hafifletmeye yardımcı oldu. Pek çok parareptil otçul, künt, peg benzeri dişlere sahip gibi görünürken diğerleri muhtemelen böcekleri ve diğer eklembacaklıları yemiştir. Muhtemelen en ilkel parareptil grubu, Geç Permiyen Güney Afrika'dan gelen kertenkele benzeri milleretidlerdi. Geleneksel olarak, kafataslarının arkasında da pencereleri olmayan kaplumbağalar parareptiller arasında yer alır. Parareptiller ilk olarak geç Karbonifer dönemde ortaya çıktılar ve Triyas-Jura soy tükenme olayında yok oldular.

<i>Ichthyosaurus</i> Jura devrinden sucul sürüngen, balık kertenkelesi

Ichthyosaurus, tüm ichthyosaurların en iyi bilinenlerinden biridir ve birçok örneği İngiltere ve Almanya'daki Jura kayalarında bulunmuştur.

<i>Zalambdalestes</i> geç kretasede yaşamış sivri fare benzeri memeli cinsi

Zalambdalestes, Moğolistan'ın Geç Kretase döneminden yaşamış, en çok bilinen erken eutherian memelilerden biridir. İnce ön ayakları arka ayaklarından daha uzun olan uzun burunlu, dört ayaklı bir memeliydi. Muhtemelen, hareketli burunları olan küçük, uzun bacaklı, her yerde yaşayan bir grup memeli olan yaşayan fil sivri farelerine benziyordu. Avcılardan kaçmak için hızlı koşarlar ve sıçrarlar. Bazı uzmanlar, Zalambdalestes'in fil sivri fareleriyle yakından ilişkili olduğuna inanıyor. Diğer uzmanlar, Zalambdalestes'in tavşanları ve akrabalarını içeren bir grup olan en eski lagomorf olduğunu savunuyorlar.

<i>Thrinaxodon</i> bazal sinodont cinsi

Thrinaxodon, Erken Triyas döneminde Güney Afrika ve Antarktika'da yaşayan alçak, keskin dişli bir etobur sinodonttu. Kalıntılarındaki ipuçları, bu canlının sinapsid atalarından daha çok memeliye benzediğini gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Therizinosauria</span> coelurosaurian dinozor kladı

Terizinozorlar veya Therizinosauria, Kretase döneminde Asya ve Kuzey Amerika'da yaşamış, üyelerinin ellerinde uzun, tırpan benzeri pençeler bulunan maniraptoran dinozor grubu.

<i>Iguanodontia</i> kuş kalçalı dinozor grubu

Iguanodontia veya Iguanodontlar, Geç Jura ile Kretase döneminde, Amerika ve Avrasya'da yaşamış kuş ayaklı (ornithopod) dinozor grubu.

<i>Mastodonsaurus</i> tarih öncesi amfibi cinsi

Mastodonsaurus, bir grup gelişmiş, çoğunlukla Triyas'ta yaşayan capitosaur adı verilen kara omurgalısı grubuna ait büyük başlı bir temnospondyldi.

<i>Hupehsuchus</i> tarihöncesi sürüngen cinsi

Hupehsuchus, Çin'in Hubei bölgesinde bulunan, yaklaşık 1 m (3 ft) uzunluğunda, soyu tükenmiş küçük deniz sürüngeni cinsidir. Bu deniz sürüngeni, Erken Triyas döneminin Olenekyen aşamasında yaşadı.

<span class="mw-page-title-main">Dorygnatus</span> Erken Jurada Avrupa kıtasında yaşamış bir Rhamphorhynchid Teruzor cinsi

Dorygnathus, sığ denizlerin kıtanın çoğunu sular altında bıraktığı Erken Jura döneminde Avrupa'da yaşayan bir rhamphorhynchid pterosaur cinsiydi. Kısa kanat açıklığına ve uçuş kaslarının bağlandığı nispeten küçük bir üçgen göğüs kemiğine sahipti. Kafatası uzundu ve göz yuvaları buradaki en büyük açıklıktı. Çeneler kapandığında "iç içe geçen" büyük kavisli dişler, burnun ön tarafında belirgin bir şekilde öne çıkarken, daha küçük, daha düz dişler arkada sıralanmıştır. Heterodonti adı verilen bir durum olan iki veya daha fazla diş morfuna sahip olmak modern sürüngenlerde nadirdir, ancak bazal ("ilkel") pterozorlarda daha yaygındır. Dorygnathus'taki heterodont diş yapısı, balık yiyen bir diyetle tutarlıdır. Dorygnathus'un arka ayaklarındaki beşinci parmak alışılmadık derecede uzundu ve yana dönüktü. İşlevi kesin değil, ancak ayak parmağı, kanat parmakları ve pteroidler tarafından desteklenenler gibi bir zarı desteklemiş olabilir. Dorygnathus, David Unwin'e göre Geç Jurassic pterosaur Rhamphorhynchus ile ilgiliydi ve Holzmaden ve Ohmden'deki Campylognathoides'in çağdaşıydı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.