İçeriğe atla

İbrahim Tsey

İbrahim Tsey
Doğum11 Ocak 1890
Şıncıye, Rus İmparatorluğu
Ölüm7 Eylül 1936 (46 yaşında)
Maykop, Sovyetler Birliği
MeslekYazar
VatandaşlıkSovyetler Birliği
Dönem1913 - 1936
TürDram, Fabl

İbrahim Tsey (Цэй Ибрахьим), özellikle dram yapıtlarıyla tanınan Çerkes yazardır. Batı Çerkes edebiyatının öncü adlarından biri olarak kabul edilir.[1]

Hayatı

11 Ocak 1890'da şimdiki Adigey Cumhuriyeti'nin Şıncıye (Щынджые) köyünde oldukça varlıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Ailenin Yekaterinodar (şimdiki Krasnodar) kentinde de evi vardı. Kentte kendisine özel öğretmenler tutularak eğitim alması sağlandı. Anadili Adigece dışında Rusçaça, Ukraynaca, Tatarca ve Türkçe öğrendi. Sınavlarını vererek Yekaterinodar'da eğitimine başladı. Çok geçmeden okuldan ayrılmak zorunda kaldı. Bu dönemde Sosyal Demokrat Parti'ye üye oldu.[2]

1913'te "Ana Düşman-Cehalet", "Yazık ki, o da bir aydın (Арыгущи интеллигент)" ve "Kuzey Kafkasya Müslümanlarının Yaşamından Kesitler" adlı makaleleri, St. Petersburg'da yayınlanan "Musul'manskaya gazeta"'da yer aldı. "Ne yapmalı?", "Zifiri Karanlık" (Ш1унк1ы), "Sahipsizler" (1ахьынчъэхэр) adlı yazıları da "Майкопское эхо"'da (Maykopskoye ekho), 1912-1916 yıllarında yayınlandı. 1914'te Musul'manskaya gazeta'da yayınlanan "Otomobil" yazısı nedeniyle,gazetenin o nüshası toplatıldı ve gazeteye 300 ruble ceza kesildi. Yazıda Adige soylularının Rus memurlarına karşı tavırları eleştiriliyordu.

1917 Ekim devrimi ile birlikte yöneticiliğe köyünden başladı. Sonunda Kuban-Karadeniz Oblastı Devrim Komitesi Dağlılar (Adige ve diğer yerliler) Bölümü kurucularından biri ve bölümün sekreteri oldu.[2] Bu arada "Yalnız Adam" (шъхьэзакъу) ve "Fatma'nın Sevinci" adlı öyülerini üç dilde (Adigece, Rusça ve Ukraynaca) yazıp yayınladı. Ayrıca dram yazarlığına ve tiyatroya büyük önem veriyordu. 12 dram yapıtı, tek perdelik birkaç piyes ve uyarlamalar yazdı.

1933'te Adige Tiyatro Okulu'nu açtı ve okula müdür ve öğretmen oldu.[3] Piyesler yazdı, birçok öğrenci yetiştirdi ve kendisi de oyunlarda yer aldı.[4]

İbrahim Tsey, birçok söylentisini derleyip yazıya geçirdi. Örneğin "Koç'as (Къок1ас)" dramı, "Yalnız Adam (Шъхьэзакъу)" uzun öyküsü ve şiirleştirilmiş "Tavşanın Cenaze Yemeği (Тхьак1умк1ахьым ихьадэ1ус" masalı folklorik kaynaklıydı. Öte yandan "Ülkemiz (Тихэгъэгу)", "Adigey Oblastı Marşı", "Ekim Devrimi ve Zavallı Adige Evladı" adlı şiirleri de yayınlandı.

Tsey; "Yalnız Adam"'daki Tlımaf (Л1ымаф) tiplemesinde, "Hantsık'u-Hadje (Хьанц1ык1у-Хьаджэ)" romanında ve 1928'de yazdığı "Yahu (Жъэу)" şiirinde Çerkes Sürgünü konusunu işledi. Fablleri, "Fables de Tsey İbrahim (İbrahim Tsey'in Fablleri)" adıyla derlenerek 1939 yılında Paris'te yayınlandı.

Adige tiyatrosunun kurucusu ve ilk Adigece dram yazarı olması nedeniyle, Maykop'taki Adige Ulusal Tiyatrosu'na "İbrahim Tsey Adige Ulusal Tiyatrosu" adı verildi.[5][6][7]

İbrahim Tsey, 7 Eylül 1936'da Maykop'ta öldü. Vasiyeti üzerine köyünde toprağa verildi.

Kaynakça

  1. ^ "Краткая литературная энциклопедия" [Kısa bir yazınsal ansiklopedi]. 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2013. 
  2. ^ a b Şeleho, Abu (Ocak 2005). "İnsani değer ölçüleri". 31 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2013. 
  3. ^ Yıldız Hapi, Cevdet. "Adigey Cumhuriyeti (Adige Respublik) - 3". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2013. 
  4. ^ Yemt’ıtl, Razyet (6 Aralık 2011). "Adige Kadınının Yolu". Adige maq. 24 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2013. 
  5. ^ Kukan, Murat (28 Nisan 2007). "Adige tiyatrosu 70 yaşında". circassiancenter.com tarafından görüşme yapıldı. 31 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2013. 
  6. ^ Yemtıtl, Nurbıy (14 Kasım 2012). "Tiyatronun 75. yılı nasıl olacak?". 8 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2013. 
  7. ^ Yıldız, Muharrem (2006). Dünden Bugüne Kafkasya. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları. ISBN 9750036875. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çerkesler</span> Kafkas halkı

Çerkesler ya da Adigeler, Kuzey Kafkasya'da, tarihi Çerkesya'nın yerli halkı olan etnik grup. Rus İmparatorluğu tarafından işlenen Çerkes Soykırımı'nın sonucunda Çerkeslerin çoğu öldürülmüş, kalanlar ise Osmanlı topraklarına sürülmüştür. Çerkesler Çerkesçe konuşur ve neredeyse tamamı Sünni Müslümandır. Çerkesya eski zamanlardan beri istilalara maruz kalmıştır; izole edilmiş arazisi, bitmeyen savaşlarla birlikte Çerkes ulusal kimliğini büyük ölçüde etkilemiştir. Çerkes bayrağı Çerkeslerin millî bayrağıdır ve yeşil zemin üzerinde dokuzu yay, üçü yatay şekilde on iki altunî yıldız ve üç çapraz oktan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Kabardeyce</span> Türkiye, Ürdün, İsrail ve Rusyada konuşulan bir Kuzeybatı Kafkas dili

Kabardeyce, Kabardey Çerkesçesi veya Doğu Çerkesçesi, çoğunluğu Kabartay-Balkarya'da yaşayan Kabardeylerin ve Besleneylerin konuştuğu Çerkes dilleri grubundan bir dildir. Adigece ile karşılıklı anlaşılabilirlik düzeyi yüksektir. Kabardeyce, Rusya'ya bağlı Kabardey-Balkar ve Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinde kullanılan resmî diller arasındadır. Bunun dışında Suriye, Ürdün, Türkiye ve Rusya'daki Krasnodar ve Stavropol Kraylarında konuşulmaktadır. Kabardeyceyi 1 milyon civarında insanın konuştuğu tahmin edilmektedir. Kabardeyce 1924 öncesinde Arap alfabesini, 1924-1936 arası Latin alfabesini kullanmıştır. 1936'dan beri Kiril alfabesini kullanmaktadır. Kaberdeyce, diğer tüm Kuzeybatı Kafkas dilleri gibi karışık bir dilbilgisi sistemine sahiptir. Kabardeycenin dört ana lehçesi vardır.

<span class="mw-page-title-main">Adige Cumhuriyeti</span> Rusyaya bağlı özerk cumhuriyet

Adige Cumhuriyeti (AC), Kuzey Kafkasya'da Rusya Federasyonu üyesi bir cumhuriyet. Kafkas Dağlarının kuzeyinde, Krasnodar Kray sınırları içinde yer alır. Cumhuriyetin yazıçeviri olarak adı Respublika Adıgeya olup Adigeya olarak da bilinir. Adige Cumhuriyeti adını, günümüzde nüfusun daha azı durumunda olan Batı Çerkeslerinden alır. Başkenti Maykop'tur. Yüzölçümü 7.600 km², nüfusu 440327 (2010). Nüfus yoğunluğu 58.8'dir. Adige Devlet Üniversitesi cumhuriyetin üniversitesidir.

<span class="mw-page-title-main">Metin And</span>

Metin And, Türk bilim insanı, akademisyen, yazar.

Levent Kazak, Türk senarist ve oyuncu'dur.

Ekrem Reşit Rey, Türk oyun yazarı. Revü ve operetleri ile tanınır. Kardeşi Cemal Reşit Rey'in bestelediği ve tamamı Darülbedayi'de sahnelenen eserleriyle Fransız müzikal kültürünü Türkiye'ye adapte etmeye çalıştı. Ayrıca pek çok ünlü romanı radyoya uyarlanmış; otuzu aşkın piyesi radyolarda oynanmıştır. En ünlü eseri Lüküs Hayat operetidir.

<span class="mw-page-title-main">Konstantin Stanislavski</span>

Konstantin Sergeyevic Alekseyev Stanislavski Rus tiyatro oyuncusu, yönetmen. "Sistem" olarak da bilinen oyunculuk yöntemi, modern oyunculuk anlayışına yön vermiştir.

Adigece, Adığece veya Batı Çerkesçesi, Kuzeybatı Kafkas dilleri ailesinin Çerkes dilleri kolunda yer alan bir dildir. Aynı koldaki Kabardeyce ile karşılıklı anlaşılabilirliğe sahiptir. Kuzey Kafkasya’da yer alan eski Batı Çerkesya topraklarını kapsayan Adige Cumhuriyeti ile Krasnodar Krayı bölgelerinde ve Çerkes Sürgün ve Soykırımı ile Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına zorla sürülen ve bugün Türkiye ve Ürdün gibi ülkelerde yaşayan Çerkesler tarafından konuşulur. Kiril alfabesiyle yazılan dil, geçmişte Arap ve Latin alfabeleriyle de yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Krasnodar Krayı</span> Rusyada bir idarî bölge

Krasnodar Krayı, tarihi Çerkes topraklarının %60'lık kuzeybatı kısmını kapsar. Krasnodarskiy kray), Kuzey Kafkasya'da, Rusya (RF) ve Güney okrugu içerisinde federal bir yönetim birimi. Kuzeyde Rostov Oblastı, doğusunda Stavropol Kray ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, güneyinde Kafkas Dağları ve Gürcistan'dan tek yanlı ayrılıp bağımsızlık kararı alan Abhazya Cumhuriyeti ile çevrilidir. Batısında Azak Denizi, Kerç Boğazı ve Karadeniz bulunur. Ayrıca Kray topraklarının güney orta bölümünde, bir iç cep biçiminde, RF üyesi Adıgey Cumhuriyeti yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Kafkas Dağları</span>

Kafkas Dağları, Kafkas Sıradağları Kafkasya'da Karadeniz ve Azak Denizi ile Hazar Denizi arasında, kuzeybatı ve güneydoğu doğrultusunda uzanan sıradağlar ve dağ sistemi. Bu dağlar kuzeybatıda Taman Yarımadası yakınlarında başlar ve güneydoğuda Apşeron Yarımadasına değin uzanır. Kafkas Dağları, Kuzey ve Güney Kafkaslar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kuzeyde kalan sıra dağlara Büyük Kafkas Dağları, Güney Kafkas Dağlarına ise Küçük Kafkas Dağları denir.

Tembot K'eraş (1902-1988),ünlü Adıge yazarı ve bilgini, Türkçe Çeraşe Tembot olarak da bilinir.1902'de şimdiki Adigey Cumhuriyeti'nin (AC) Koşhabl (Кощхьабл) beldesinde doğdu.1910'da bir Tatar ilkokuluna yazıldı,1914'te öğrenimini sürdürmek için Ufa'daki bir okula gönderildi,ama çok geçmeden savaş çıktı ve köyüne dönmek zorunda kaldı.1915-1917 yılları arasında,1880'lerde Adıgelerden boşaltılıp bir Kazak köyüne dönüştürülen,şimdi AC'de bulunan Dondukovskaya (Хьаджэмыкъохьбл) beldesindeki dükkânlarında babasına yardım etti, bu arada Rusçayı da öğrenmiş oldu.

<span class="mw-page-title-main">Kabardeyler</span> Çerkes boyu

Kabardeyler veya Kabartaylar, Kuzey Kafkasya'nın yerlisi olan Çerkesleri oluşturan 12 boydan biridir. Rusya içindeki özerk Kabardey-Balkarya Cumhuriyeti'ne adını veren halklardan biridir. Nüfuslarının bir kısmı başta Kabartay-Balkar Cumhuriyeti olmak üzere Kuzey Kafkasya ve Rusya Federasyonu içinde olmakla birlikte, büyük bir kısmı 19. yüzyıl sonunda yaşanan soykırım ve sonrasındaki Büyük Çerkes Sürgünü ile birlikte diyasporada yaşamaktadır. Türkiye, Mısır, Suriye ve Ürdün gibi Orta Doğu ülkeleri diyaspora Kabardeylerinin yoğunluk kazandığı yerler olmakla birlikte Avrupa ve Kuzey Amerika'da da önemli sayıda Kabardey nüfusu bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tepebaşı Tiyatrosu</span>

Tepebaşı Tiyatrosu, İstanbul'daki en eski tiyatro yapılarından biri. 1890-1983 yılları arasında hizmet verdi.

<span class="mw-page-title-main">Refik Ahmet Nuri Sekizinci</span> Türk tiyatro yazarı, gazeteci, oyuncu, dramaturg

Refik Ahmet Nuri Sekizinci veya İbn-ür Refik Ahmet Nuri Sekizinci, Osmanlı tiyatro oyuncusu, oyun yazarı, bürokrat ve 12. Fenerbahçe SK başkanıdır. En sevdiği oyunu "Sekizinci" olduğu için sonradan soyadı olarak almıştır. Edebiyat dünyasında daha çok uyarlamalarıyla tanınmaktadır.

Çerkes dilleri, Kuzey Kafkasya’da, Rusya'ya bağlı Adigey, Karaçay-Çerkesya ve Kabartay-Balkarya cumhuriyetleri ile Krasnodar Krayı'nda yerli Çerkeslerin ve bugün Türkiye, Ürdün, Suriye ve İsrail gibi ülkelerde yaşayan diaspora Çerkeslerinin dili ya da lehçeleri birliğidir. Batı (ady) ve Doğu (kbd) olmak üzere her biri resmî olarak dil kabul edilen iki formu bulunur. En yakın akrabası 1992 yılında soyu tükenen Ubıhça [uby], en uzak akrabaları ise Abazaca [abq] ile Abhazca [abk] olup hepsi de Kuzeybatı Kafkas dilleri adıyla bir grupta toplanır. 17. yüzyılda Evliya Çelebi tarafından Çerkesçenin ilk kaydı yapılmıştır. Çerkesçe eklemeli dillerden olup ergatif yapı görülür.

<span class="mw-page-title-main">Abzahlar</span> Çerkes boyu

Abzahlar ya da Abzehler, Çerkeslerin diasporadaki en büyük nüfusa sahip olan boyudur. Türkiye Çerkeslerinin çoğunluğunu oluştururlar ve ayrıca Suriye ile Ürdün'de de yaşarlar. İsrail Çerkesleri içinde Şapsığlardan sonra ikinci ve son sırada olup Rehaniye kasabasında yaşarlar. Kafkasya'da ise Abzah lehçesi konuşan tek köy Adigey Cumhuriyeti'nde bulunan Hakurine Hable/Хьэкурынэхьабл (Şovgenovski)’dir. 1999 yılında Kosova'dan getirilen Abzah boyundan Çerkesler için Adigey Cumhuriyetinde Mefehable adlı köy kurulmuş ve bununla birlikte Adigey'deki Abzah köyü ikiye çıkmıştır. Osmanlı sadrazamı Salih Hulusi Kezrak Abzah kökenlidir. Batı Çerkeslerinin Bjeduğ, Temirgoy gibi boylarında bey (pşı) ve soylu sınıfı varken, Şapsığ, Hakuç ve Abzahlarda bu sınıflar görülmez. Kabardeylerdan sonra en kalabalık Çerkes boyudur. Rus-Kafkas Savaşında Natuhaylar ve Ubıhlarla birlikte en ön saflarda yer almıştır. Diğer Çerkes boylarına göre asillerin nüfuzu daha az ve sınıf farklılıkları daha az belirgindir.

<span class="mw-page-title-main">Kuban</span>

Kuban, Güney Rusya'da Kuban Nehri çevresinde, Karadeniz kıyısında Don Stepleri, Volga Deltası ve Kafkasya arasında ve Kırım Yarımadası'ndan Kerç Boğazı ile ayrılmış olan bir coğrafî bölgedir. Krasnodar Krayı hem resmen hem gayriresmî olarak sıkça Kuban olarak belirtilse de, Kuban sadece burayı içermez, ayrıca Adıge, Karaçay-Çerkesya Cumhuriyetlerini ve kısmen Stavropol Krayını da içerir.

Viktоr Şоgjаpоviç Kök-ооl — Tuva Türkleri arasında ünlü bir oyun yazarı, yönetmen, Tıvа edebiyatının önde gelen yazarlarından biridir. Rusya Sovyet Sosyalist Federasyonu Cumhuriyeti'nin önde gelen, Tıvа Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriyeti'nin milli sanatçısı idi.

<span class="mw-page-title-main">Tepebaşı Deneme Sahnesi</span>

Tepebaşı Deneme Sahnesi, İstanbul’da, yanan Tepebaşı Dram Tiyatrosu’ndan kalan marangozhanede İstanbul Şehir Tiyatroları bünyesinde 1975-1983 arasında hizmet veren tiyatro.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes edebiyatı</span>

Çerkes edebiyatı, Çerkes dillerinde yaratılmış sözlü veya yazılı eserlerdir.