İbrahim Hilmi Çığıraçan

Tüccarzâde İbrahim Hilmî Çığıraçan (d. 1876, Tulça kasabası, Romanya – ö. 12 Haziran 1963, İstanbul), Türk yayımcı, editör ve yazardır.

Türkiye’deki ilk Türk yayımcılardandır. 1896’da kurduğu matbaada tarih, edebiyat, siyaset, din ve sosyal konularla ilgili 1000’den fazla kitap yayımlamıştır.^[1]

67 yıl faal yayımcılık yapan İbrahim Hilmi, ülke meselelerine yakın ilgi duymuş ve yayımcılığın yanı sıra, özellikle II. Meşrutiyet döneminde, birçok konuda kendi görüşlerini açıklayan fikir kitapları kaleme almıştır.

1863 yılında Romanya’nın Tulça kasabasında dünyaya geldi. Ailesi 1883 yılında İstanbul’a yerleşti.^[2] İlköğrenimini İstanbul’da tamamlayan ve 12-13 yaşlarında terzi çıraklığı yapan İbrahim Hilmi, 15 yaşında İkdam gazetesinin abone memuru olarak yayım hayatına girdi.^[2] Bir yandan Tâli Ticaret Mektebi’ne bir süre devam etti ama çalışmak zorunda olduğu için eğitimini tamamlayamadı.

1896’da Kitaphane-i İslami adlı kendi yayınevini kurdu; bir yandan da dinî bilgisini artırmak için cami derslerine devam etti. Yayınevine daha sonra Kitaphane-i İslam ve Askeri adını verdi ve İslami eserlerin yanı sıra askerî kitaplar da yayımladı. askerî konularda yapacağı yayınlara sermaye bulmak için Doğu ve Batı Trakya’yı, kısmen Makedonya ve Teselya’yı dolaşıp çıkaracağı yayınlara abone topladı. On beş yıl içinde 200 kadar askerî kitap yayımladı.

II. Meşrutiyet’in ilânından sonra resimli ilk günlük gazete olan Millet’i çıkardı. Şeyh Muhsin-i Fânî takma adını kulanan Hüseyin Kazım Kadri’nin başkanlık yaptığı bir heyete hazırlattığı Kur’ân-ı Kerîm Tercüme ve Tefsiri (İstanbul 1332), iki büyük ciltlik Nûrü’l-beyân-Kur’ân-ı Kerîm Tefsiri (İstanbul 1340) ve İzmirli İsmâil Hakkı’nın hazırladığı Meânî-i Kur’ân (İstanbul 1343) gibi çok rağbet gören eserler yayımladı. Kendisi de II. Meşrutiyet döneminin meselelerini konu alan çeşitli fikrî kitapları yazdı ve yayımladı.^[]

İlkokul ders kitapları da kaleme alan ve yayımlayan İbrahim Hilmi, Kurtuluş Savaşı yıllarında Samsun’da bir kitap deposu açarak oraya çok sayıda alfabe ve ders kitabı gönderip Anadolu’daki öğrencilerin kitapsız kalmasını önledi. Matbaası, Cumhuriyet devrinde Hilmi Kitabevi adıyla yayını sürdürdü.^[1]

Hüseyin Hilmi, Hüseyin Rahmi ve Ahmed Refik’in eserlerinin toplu yayımcısı olarak bu yazarların tanınmalarına ve geniş okuyucu kitlelerine ulaşmalarına yardımcı olmuştur. Halit Ziya, Mehmet Rauf, Refik Halit ile Ahmed Cevad’ın eserlerini seri halinde bastı. Abdülhak Şinasi Hisar’ın eserlerini yayımlamak suretiyle onun Türk edebiyatına kazandırılmasına vesile oldu.^[]

3 Kasım 1928’deki harf devrimi dolayısıyla önceden eski harflerle hazırlatmış olduğu ders kitaplarının tamamı elinde kaldı ve bu yüzden büyük maddî zarara uğradı. Buna rağmen Latin harfleriyle millî ve edebî eserlerle Batı klasiklerinden bazı tercümeler yayımlamaya devam etti. Çıkarılan bir kanunla bütün ders kitaplarının yazılıp basılması hakkı Maarif Vekâleti’ne verildiğinde de yine büyük maddî zarara uğradı ama okullarla ilgili yayın yapmayı sürdürdü.

Hilmî Bey, 1963’te ölümüne kadar yayımcılık faaliyetini sürdürdü. 12 Haziran 1963’te İstanbul’da hayatını kaybetti. Cenazesi, Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.