İçeriğe atla

İbrahimî dinler

En büyük üç İbrahimî dinin sembolleri: Haç, Hristiyanlık'ın; Hilal, İslam'ın; ve Davud'un Yıldızı, Yahudiliğin.

İbrahimî dinler, aynı zamanda İbrahimizm olarak da bilinir, İbrani din büyüğü ve atası İbrahim tarafından kurulan Yahudilik ile birlikte başlamış, monoteizm üzerine kurulu Semitik dinler grubudur.[1][2] İlk İbrahimî din Yahudiliktir; sonrasında sırasıyla Hristiyanlık ve İslamiyet kurulmuştur. Yahudilik ve Hristiyanlık, kökenlerini İshak (Y'ishak) ve soyuna bağlarken İslamiyet, İsmail (Y'işmael) ve soyuna bağlar.

Hollandalı teolog Cornelis Tiele [en], İbrahimî dinlerdeki Tanrı'nın atasını oluşturan YHVH'in aslen Midyanlı bir tanrı olduğunu ve İsrailoğulları'na Musa vasıtasıyla tanıtıldığını öne sürmüştür.[3]

Etimoloji ve arka plan

İbrahim'in oğullarından İshak'ın soyundan Yahudilik ve Hristiyanlık dinlerinin peygamberlerinin; İsmail'in soyundan İslam peygamberi Muhammed'in geldiği kabul edilir. İbrahim sözcüğü "pek çok milletin babası" anlamına gelir.[4] Mekkeliler İbrahim'in dinini Sâbiîlik olarak nitelerdi. Kur'an'da İbrahim'den hanif olarak söz edilir. İbrahim'in adı Tanah'ta Avram olarak geçer.

İslam kültüründeki semâvî dinler kavramı zaman zaman İbrahimî dinler kavramına karşılık olarak kullanılmasına rağmen bire bir aynısı değildir. Semavî dinler İslam'da İbrahim'den öncekiler de dâhil ilk insan kabul edilen Âdem'den beri Tanrı'dan indirildiğine inanılan ve bazıları bugün unutulmuş olan bütün tek tanrılı dinleri içine alır.[]

Din bilimlerinde din tanımları

Farklı disiplinlere mensup bilim adamlarının dinlere getirdiği tanımlar farklıdır. Din tanımları genel olarak teolojik, ahlaki, felsefi, psikolojik ve sosyolojik kategoriler altında ele alınabilir.

Semavî dinlerin diğer tek tanrılı dinlerden ayrıldığı nokta bu dinlerde sonra gelen dinin önce gelen dinlerin peygamberlerini ve din büyüklerini kabul edip saygıyla anmasıdır. Ancak tersi durum her zaman geçerli değildir. Örneğin; İsa Yahudilikte Mesih veya peygamber olarak kabul edilmez, Muhammed ise hem Yahudilikte hem de Hristiyanlıkta peygamber olarak kabul edilmez. İslâmiyet her iki ismi de peygamber olarak kabul eder.

İbrahimî dinlerde tanrı

Ana madde: İbrahimî dinlerde Tanrı
Yehud Medinata'da Kanatlı bir tekerlek üzerinde oturan ve uzanmış elinde bir kuş tutan sakallı bir (YHWH) figürünü gösteren bir madeni para, MÖ 4. yy. [5][6]

İbrahimî dinlerde tanrı tarih içerisinde Antropomorfik tanımlamalardan arındırılarak daha soyut kavramlarla ifade edilen, değişerek gelişen bir figürdür. Başlangıçta gökte bir saray içerisinde, etrafında bir sürü yaratıkla yaşayan, göğe merdivenle inip çıkan, diğer tanrıları da tanıyan insan şeklinde bir aile veya klan tanrısı iken, zaman içerisinde cinsel yaşamları ve insani özellikleri yok edilerek sadece melekler ve şeytanlar üzerinden konuşan ulusal ve son aşamada evrensel tanrı figürüne dönüşür.[7] Bu aşamada evrenin yaratıcısı olan Tanrı; ebedî, her şeye gücü yeten ve her şeyi bilen bir tanrıdır. Günümüzde İbrahimî dinler Tanrı'nın zamandan ve mekândan münezzeh olduğuna inanır, bu yüzden Tanrı somut evrenden bağımsızdır ancak yine de duaları duyar ve tepki verir.

İbrahimî dinlerin kitaplarında Tanrı kişileştirilmiş bir yaratıcıdır. Birincil kişi olarak konuşur ve bazen insanların karşısına "insan görüntüsü" ile çıkar.[8] İslam'da Allah Müntakim (intikam alan), Mütekebbir (büyüklenen)dir. Ayrıca Sabur (çok sabırlı), celil (Celalet; 1/azamet, 2/hiddetlilik, hışım), rahim (çok merhametli), halim (yumuşak huylu), vedud (sevecen) gibi insani duygular ifade eden isimlerle de anılır ve insana ait özelliklerin de aslında Allah'a ait olduğu ifade edilir. Hristiyanlıkta Tanrı baba gibi, Sufîlikte arkadaş gibidir.[9] Tanah'ta da Yehova'nın sık sık kişileştirildiği görülür.

Richard Dawkins Eski Ahit'in Tanrısı'nı "en sevimsiz yapay karakter" olarak tanımlar ve şiddetle eleştirir.[10]

İbrahimî dinlerin özellikleri

Tüm semavi dinler, Tanrı'nın zat ve sıfatlarında tek olduğunu ve onun yegane yaratıcı olduğunu, ibadetin yalnız ona yapılacağını ve ondan başkasına ibadet edilemeyeceğini söylerler. Peygamberler, Tanrı'nın kendilerine vahiy gelen elçileri olduğunu mucizeler göstererek kanıtlamaya çalışırlar.

İbrahimî dinlerde birçok kurgu, kavram, deyim ya da hikâye benzer içeriklere sahip olmakla birlikte birbirleriyle tam bir benzeşme görülmez. Örneğin tanrı, kutsal kitaplar, peygamberlik ya da peygamberler ya da ahiret gibi kavramlar her dinî grupta farklı anlam ve içeriğe sahiptir.

İbrahimî dinlerde peygamberler

Ana madde: İbrahimî dinlerdeki peygamberler tablosu

Diğer İbrahimî dinler

Dokuz köşeli yıldız, Bahâîliğin sembolüdür.

Tarihsel olarak, İbrahimî dinler Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam olarak kabul edilmiştir. Bu kabulün bir kısmı, bu üçünün yaşı ve büyüklüğünden kaynaklanmaktadır. Diğer, benzer dinler ya gerçekten aynı sınıfta olduklarına karar verilemeyecek kadar yeni ya da kategori için önemi olamayacak kadar küçük görülüyordu. Bununla birlikte, İbrahimî dinlerin bu üçüyle sınırlandırılmasının bir kısmı, yalnızca tarihsel sınıflandırmadaki geleneklerden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, kategoriyi bu üç din ile sınırlandırmak eleştiri konusu oldu.[11] Bahâîlik diğer İbrahimî dinlere bir örnektir.

Etnografik İbrahimî dinler

Bazı etnografik İbrahimî dinler Samirizm,[12] Ezidilik,[13] Dürzilik,[14] Sabiilik[15] ve Rastafaryanizm'dir.[16]

Kaynakça

  1. ^
  2. ^ "Philosophy of Religion". Encyclopædia Britannica. 2010. 21 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2010. 
  3. ^ Judges 1:16-3:11; Numbers 10:29; Exodus 6:2-3
  4. ^ "Abraham." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.
  5. ^ Trotter 2002, ss. 153.
  6. ^ Stavrakopoulou 2021, ss. 411–412, 742.
  7. ^ M.İlmiye çığ, İbrahim peygamber s.20
  8. ^ Williams, W. Wesley, "A study of anthropomorphic theophany and Visio Dei in the Hebrew Bible, the Qur'an and early Sunni Islam", University of Michigan, March 2009
  9. ^ "The man who realizes God as a friend is never lonely in the world, neither in this world nor in the hereafter. There is always a friend, a friend in the crowd, a friend in the solitude; or while he is asleep, unconscious of this outer world, and when he is awake and conscious of it. In both cases the friend is there in his thought, in his imagination, in his heart, in his soul." Hazrat Inayat Khan, quoted from The Sufi Message of Hazrat Inayat Khan
  10. ^ “The God of the Old Testament is arguably the most unpleasant character in all fiction: jealous and proud of it; a petty, unjust, unforgiving control-freak; a vindictive, bloodthirsty ethnic cleanser; a misogynistic, homophobic, racist, infanticidal, genocidal, filicidal, pestilential, megalomaniacal, sadomasochistic, capriciously malevolent bully. https://www.csbvbristol.org.uk/2019/01/24/chapter-7-of-the-god-delusion/ 25 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  11. ^ *Micksch, Jürgen (2009). "Trialog International – Die jährliche Konferenz". Herbert Quandt Stiftung. 23 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2009. 
  12. ^ "Introduction to Judaism Classroom Materials" (PDF). Jewish Museum of Maryland. 2007. 23 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2009. 
  13. ^ Yazidis borrow elements from the Abrahamic religions and consider Abraham among their greatest prophets (see The Kurdish national movement: its origins and development 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Wadie Jwaideh, pp. 20–21), though these are highly mixed with Indo-European elements (see Global Encyclopaedia of Education (4 Vols. Set) 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Rama Sankar Yadav and B.N. Mandal, p. 513), and sometimes they are even described as Zoroastrians (see Debating Muslims: cultural dialogues in postmodernity and tradition 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Michael M. J. Fischer and Mehdi Abedi, p. 487)
  14. ^ "Synopsis of book, "The Druze and Their Faith in Tawhid"". 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020. 
  15. ^ Mandeans claim Abraham was of their people (see The Mandeans of Iraq and Iran 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pp. 265–269). On the other hand, though they have many affinities, they consider that «the Jewish God was an evil spirit, the law was given by the evil ruha and the seven planets, and the Hebrew Bible was read with a particularly critical eye» (see Neusner on Judaism: History 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Jacob Neusner, pp. 536–537)
  16. ^ "Abrahamic Religion". Christianity: Details about…. Christianity Guide. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2009. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Allah (Arapça: الله, romanize:

<span class="mw-page-title-main">Yahudilik</span> tek tanrılı etnik bir İbrahimî din

Yahudilik, Yahudi milletinin kolektif inancını, kültürünü, hukukî kurallarını ve medeniyetini içeren etnik bir dindir. İlk İbrahimî din olmasının yanı sıra insanlık tarihindeki en eski dinler arasında da yer alan Yahudilik, monoteizm temelli dinlerin ilk örneğidir. Yahudilik, riayetkâr Yahudiler tarafından "Avraham'ın YHVH ile yaptıkları sözleşmenin bir ifadesi" olarak yorumlanır. Geniş metinleri ve uygulamaları, çeşitli teolojik pozisyonları ve örgütlenme biçimlerini kapsayan Yahudilik, bir İbrani felsefi görüşü olmakla birlikte aynı zamanda bir dünya görüşüdür. Torah, Tanah'ın bir parçasıdır ve Midraş ile Talmud gibi ikincil metinlerle birlikte temsil edilen tamamlayıcı bir sözlü geleneğin parçasıdır. Dünya çapındaki toplam 14 ila 15 milyon takipçisi ile Yahudilik, en büyük onuncu dindir.

Peygamber veya yalvaç, Tanrı aracılığıyla bir dini veya dinî öğretiyi yaymakla görevlendirildiğine inanılan kişidir. Peygamberler ayrıca dinî terminolojide âyet, işaret veya mûcize denilen doğaüstü güç veya olayların kendilerine atfedildiği mitolojik veya yarı mitolojik insanlardır. İbrahimî dinlerin inananları, peygamberlerin Tanrı'dan aldıkları “vahiy” adlı mesajları diğer insanlara ulaştırdıklarına inanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Hristiyanlık</span> tek tanrılı İbrahimî bir din

Hristiyanlık, Nasıralı İsa'nın yaşamına, öğretilerine ve vaazlarına dayanan, tek Tanrılı İbrahimî bir dindir. Günümüzde Hristiyanlık, dünya nüfusunun yaklaşık %30,1'ini oluşturmaktadır ve 2,4 milyarı aşkın takipçisi ile dünyanın en kalabalık dinidir. Takipçilerine, "Mesihçi" anlamına gelen Hristiyan veya Nasıralı İsa'ya ithafen İsevi veya Nasrani denir. Kitâb-ı Mukaddes'e inanan takipçileri, Yahudi metni olan Tanah'ta kehanet edilen İsa'nın Mesih olarak gelişinin bir Yeni Ahit olduğuna inanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Dua</span>

Dua veya yakarış, bir ilah ya da gözle görülmeyen varlıkla ilişkiyi etkinleştirmeyi amaçlayan çağırma veya eylemdir. Dua, bireysel ya da toplumsal olarak; özel ya da kamusal bir yerde edilebilir. Sadece sözlerden oluşabileceği gibi şarkı şeklinde de olabilir. Ayrıca çeşitli bedensel hareketler de içerebilir. Duanın yakarış, şükran veya ibadet/övgü olarak farklı formları vardır.

Monoteizm veya tek tanrıcılık, tek bir tanrının varlığına ya da Tanrı'nın birliğine duyulan inanç olarak tanımlanır. Monoteizm sözcüğü, etimolojik açıdan Yunanca mono (tek) ve theoi (tanrı) sözcüklerinden türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kabala</span>

Kabala veya Kabbalah, Yahudi mistisizminde ezoterik bir disiplin, düşünce okulu veya kurallar bütünüdür. Yahudilik'te üyelerine מְקוּבָּל [Kabaliste Mequbbāl] denir. Kabala'nın tanımı, onu takip edenlerin geleneğine ve amaçlarına göre değişiklik gösterir. Kabala, Yahudiliğin ilk yıllarına kadar uzanır; öyle ki, Hristiyanlığı kuran ilk Yahudilerden, Hristiyanlığa da geçmiştir. Yahudilik içindeki mistik dinî yorumların temelini oluşturur. Yahudi Kabalalar, değişmeyen, sonsuz ve ebedi Tanrı'ları Yehova'nın gizemi Ein Sof'u ve ölümlü, sonu olan Evren'in arasındaki ilişkiyi felsefî bir şekilde araştıran bir dizi ezoterik Yahudi öğretileridir.

<span class="mw-page-title-main">İbrahim</span> Yahudilik, Hristiyanlık ve İslamın müştereken kabul ettiği peygamber, bu dinlerin ortak atası

İbrahim, Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam gibi İbrahimî dinlerin ortak atasıdır. Yahudilikte, Yahudiler ile Tanrı arasındaki özel ilişkinin kurucu babası, Hristiyanlıkta, Yahudi ya da Yahudi olmayan tüm inananların ruhsal atası, İslam'da ise Adem ile başlayan ve Muhammed'de sona eren peygamberler zincirinin bir halkasıdır.

Tarihte Yahudilik ile İslam arasındaki etkileşimin tarihi, İslamın Arap Yarımadası'nda doğup buradan yayılmaya başladığı 7. yüzyıla kadar uzanır. Gerek Yahudiliğin gerekse İslamın kökenleri Ortadoğu'da, İbrahim'e dayandığından, her ikisi de İbrahimi olarak kabul edilir. Yahudilik ile İslam'ın paylaştığı birçok ortak yön bulunmaktadır: temel dini görünümü, yapısı, hukuk felsefesi ve uygulaması ile İslam ile Yahudilik birbirine benzer. Gerek bu benzerliklerden ötürü, gerekse Müslüman kültürü ve felsefesinin İslam dünyası içinde yaşayan Yahudi cemaatleri üzerindeki etkisi yoluyla, geride kalan 1.400 yıl boyunca bu iki din arasında kesintisiz ve hatrı sayılır bir fiziki, teolojik ve siyasi örtüşme ortaya çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sare</span> İbrahimin eşi

Sare/Sarah, İbrahimî dinlerde önemli bir figür ve Eski Ahit'e göre İbrahim'in eşi, İshak'ın annesi olan İbrani din büyüğü. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam kaynakları arasında farklılıklar olsa da Sare; misafirperverliği, güzelliği ve dindarlığı ile tasvir edilir.

Karşılaştırmalı din alanında Hristiyanlık ve İslam arasındaki tarihsel etkileşim, Hristiyanlık ile İslam'ın benzer yönlerini ve temel fikirleri bağlar. İslam ve Hristiyanlık, Yahudilik gibi, semavi gelenekten aldıkları kökenlerini paylaşırlar. Bu kökene rağmen söz konusu iki din arasında derin farklar vardır. Örneğin, İsa’nın kim olduğu konusu bunlardan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Dinler tarihi</span> Dinlerin tarihsel gelişimleri

Dinler tarihi, dinleri benzer ve farklı yönleri ile karşılaştırmalı olarak inceleyen bir bilim dalıdır. Bu bilim dalının temelinde karşılaştırma, tarih ve din olmak üzere üç olgu bulunmaktadır. Bunlardan karşılaştırma kelimesi bu bilim dalının genel metodunu belirtir. Tarih kelimesi bu bilimin bir tarih bilimi olduğunu, din ise bu bilimin konusunun din olduğunu ifade eder. İnsan hayatında özel bir yere sahip olan dinleri konu edinen tarih branşına da ''karşılaştırmalı dinler tarihi'' veya sadece ''dinler tarihi'' denir.

Kişileştirilmiş tanrı veya insani tanrı, insani özelliklere sahip tanrı. Tanrının insani kişilik özelliklerine sahip olduğu, insan gibi konuştuğu, kızgınlık, gurur, öfke, merhamet, cezalandırma ve ödüllendirme gibi duygu ve isteklere sahip olduğu durumları tanımlamada kullanılır. Öfke ve intikamcılık insanlarda adalet ile çelişen, kontrol edilemeyen bir duygusal durumu ifade etmek için kullanılır.

Geleneksel Yahudilikte İsa, sahte mesihlerin en zarar verici olanı ve en başarılısı olarak görülmektedir. Bununla birlikte geleneksel Yahudi inancına göre henüz mesih gelmediği ve Mesih Çağı henüz başlamadığı için İsa'nın mesihliğinin ya da tanrılığının reddi Yahudilikte merkezî önem arzeden bir konu olmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">İbrahimî dinlerde Tanrı</span>

Yahudilik, Hristiyanlık, İslam ve Bahai dinleri İbrahim'in Tanrı geleneğini sürdürdükleri için İbrahimî dinler olarak da adlandırılırlar. Bu yüzden İbrahimî dinlerin teolojik gelenekleri bir ölçüde Tanah'taki Tanrı tasavvurundan ve Yahudi tarihindeki monoteizmin tarihi gelişimden etkilenmiştir.

Bu, modern İbrahimî dinlerin peygamberlerini içeren bir tablodur.

<span class="mw-page-title-main">Tanrı'dan korkanlar</span> Yahudiliğe eğilim gösteren ve kendine has birtakım inanç ve ritüelleri olan bir pagan cemaat

Tanrı'dan korkanlar yahut Tanrı'ya tapanlar Yunan ve Roma dünyasında varlığını sürdüren ve Hellenistik Yahudiliğe sempati besleyen bir gruptur. Aslen Yahudi olmayan bu gruba mensup insanlar, Yahudiliğe geçmeden Yahudilerin uyguladığı gelenek ve ritleri takip etmiş ve bunlardan etkilenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Mesiyanik Yahudilik</span> modern Hristiyan dinî hareketi

Mesiyanik/Mesihçi Yahudilik, Yahudilik ile Hıristiyanlık ve İsa'nın Yahudi mesih olduğu inancını birleştiren modern bir senkretik dinî hareket. 1960'larda ve 1970'lerde ortaya çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yahudilikte Tanrı'nın isimleri</span> Vikimedya liste maddesi

Rabbânî Yahudilikte Tanrı'nın yedi ismi o kadar kutsal kabul edilir ki bir defa yazıldıktan sonra asla geri silinmemeleri gerekir: YHVH, ʼĒl, Eloah, Elohim, Šaddāi, Eḥyḗḣ ve Tzevaot. İlk din erbapları, geriye kalan öbür İbranice isimlerin Tanrı'nın lakap ve sıfatları olduğunu ve bu lakaplarla Tanrı'nın yedi isminin diğer dillerde özgürce yazılıp silinebileceğini kabul ettiler. Ancak bazı yeni din adamları bu duruma dikkat edilmesini önermektedir. Birçok Ortodoks Yahudi, Tanrı'nın ismini İngilizce yazarken God yazmak yerine "G-d" yazar ve 15 anlamına gelen Yōd-Hē ifadesini telaffuz etmek yerine Ṭēt-Vav derler.

Yahudiliğin kökenleri, özellikle çok tanrılı antik Kenan dininden evrimleşen, daha sonra Babil diniyle birlikte var olan ve Babil inancının unsurlarını, Tanah'ın erken peygamberlik dönemi kitaplarında yansıtıldığı gibi Yahova'ya ibadete bağlayarak bir araya getiren (Synkretizm), çok tanrılı antik Sami dinlerinin ortasındaki Tunç Çağı'na uzanır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.