İbn Hurdâzbih
İbn Hurdâzbih ابن خرداذبه | |
|---|---|
| Doğum | ? Horasan |
| Ölüm | 912 - 913 |
| Din | İslam |
İbn Hurdâzbih[1] (Farsça: ابن خرداذبه) ya da tam adıyla Ebü’l-Kāsım Ubeydullāh bin Abdillâh bin Hurdâzbih (d. 820 – ö. 912), günümüze kadar ulaşan Kitâbü'l-mesâlik ve'l-memâlik'in yazarı, bir Fars coğrafyacı ve 9. yüzyılın devlet kurumlarında çalışan üst düzey yöneticidir.[2] Büyükbabası Hurdabe, bir Zerdüşt idi ki Belh'li Bermekîler[3] ailesinin çağrısı üzerine İslamı kabul etti. Babası Abdullah Abbasi Halifesi al-Maʾmun döneminde 816-17 yılları arasında Taberistan valisi idi.
İbn-i Hurdazbih, Horasan'da doğmuş gibi gözükür, fakat Bağdat'ta büyümüş, orada kültürlü bir eğitim ve müzik eğitimi almış ve babasının arkadaşı ünlü şarkıcı İshak Mavsilî tarafından, ona bir ömür boyu müziğe ilgi tutuşturulmuştur. Olgunlaştığı yaşa ulaştığı gün, Halifelik için önce Cebal'da ve sonraları Samarra ʾve Bağdat'ta ulak (barīd) veya posta ve haberalma görev müdürü olmuştur. Çok daha sonraki yaşamında, halifelere sohbet arkadaşlığı (nedim) yapmıştır[4]
Eserleri
- Kitab-ül-Mesalik ve'l-Memalik
Yollar ve Ülkeler Kitabını 846-7 yılında Samarra'da yazmıştır.[4] Tüccarların izleyeceği bir yol kitabı, İslam dünyasındaki ticaret yolları ve ulak yolları yanı sıra, Hazar Denizinden ve Rusya'nın Avrupa yakasından kuzey Afrika'ya kadar ve İspanya'daki posta durakları belgelenmiştir. O dönemin tüm darlıklarına rağmen, Kitâbü'l-mesâlik ve'l-memâlik İslam dünyasında Coğrafya biliminin gelişiminde çok önemli yeri vardır. İbn-i Hurdazbih, Halifelik boyunca posta yolları üzerinde çok ayrıntılı bilgi sağlamış, evreleme yerleri ve aralarındaki mesafeleri fersah olarak açıklamıştır. İbn-i Hurdazbih, Irak'ta Savad'tan başlar ve kuzey ve doğu İran boyunca, Türklerin ülkesine, Fergana ve Sind ülkesine ve sonra güney ve batı Arap yarımadasına, Suriye, Ermenistan, Bizans, Mısır ve Mağrib'e kadar uzanır.
- Adab al-samāʿ
Müzik dinleme görgü kitabı.
- Ketāb jamharat ansāb al-fors wa’l-nawāqel
Fars seçeresi ve "sürgün ve yerleri değiştirilmiş halklar" üzerine yazılmış kitabı.
- Ketāb al-ṭabīkò
Yemek pişirme kitabı.
- Ketāb al-šarāb
İçecekler (şarap) hakkında kitap.
- Ketāb al-lahw wa’l-malāhī
Müzik ve müzik aletleri üzerine yazılmış kitabı.
- Ketāb al-anwāʾ
Doğan ve batan yıldızlar üzerine yazılmış kitabı.
- Ketāb al nodamāʾ wa’l jolasāʾ
Sohbet arkadaşları üzerine yazılmış kitabı.
- Ketāb al-kabīr fi’l-taʾrīḵ
Derleme ve Fars ve diğer ulusların kralları hakkında ayrıntılı bilgi içerir.[2]
Notlar
- ^ Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi cilt: 20 sayfa: 78
- ^ a b C. Edmund Bosworth "Ebn Ḵordāḏbeh" 28 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Encyclopedia Iranica Erişildi 26 Temmuz 2010. (İngilizce)
- ^ erken müslüman yazarlara göre Belh bölgesinde doğan bu ailenin atası, eski Belh kenti yakınındaki Nowbahār (nava-vihāra) Zerdüşt ateş tapınağının yüksek rahibidir.
- ^ a b Abu’l-Ḥasan ʿAlī Masʿūdī, Morūj al-ḏahab, Cilt VIII, s. 88-100; yayımcı Charles Pellat, Beyrut, 1962-79 Cilt V, s. 125-31.
