İçeriğe atla

İbn Butlan

Âlim İbn Butan (solda, mavi bir cüppe üzerine kırmızı pelerin giymiş ve oturur, elini kaldırır hâlde) ve onun [İbn Butan'ın] iki talebesi (sağda, kırmızı ve mavi cüppeler içinde): Codex Tacuinum Sanitatis (Avusturya Ulusal Kütüphanesi: Codex Vindobonesis Serisi)

İbn Butlan (Arapçaابن بطلان) (Ebü’l-Hasen el-Muhtâr (el-Yuvânis [Johannes]) b. el-Hasen b. Abdûn b. Sa‘dûn b. Butlân (d.?,Bağdat - ö.1038,[1] 1066,[2] Antakya) İlmi tartışmaları ile ünlü Bağdatlı Nasturi Hristiyan hekim.[1][3][4]

Bağdat Nasturiler'inden olup Batı dünyasında "Elluchasem Elimithar" adıyla tanınır. Şehrin Kerh bölgesinde yaşayan Hristiyan üstatlardan ilâhiyat, felsefe ve tıp okudu; özellikle dönemin ünlü Hristiyan hekimlerinden Ebul-Farac İbnü’t-Tayyib’in en gözde öğrencisi oldu. 1049 yılında Bağdat’tan ayrılarak Kahire’ye gitti. Basit bir ilmi ayrıntı üzerine burada yaşayan ünlü hekim İbn Rıdvân ile girdiği polemik, karşılıklı yazılan risalelerle kısa sürede Bağdat-Mısır hekimleri arasında bir üstünlük kurma savaşına dönüştü. Neticede İbn Rıdvân’ın çağrısı üzerine Mısırlı hekimler İbn Butlân’ ı boykot ettiler ve onu gelişinden üç yıl sonra Kahire’den ayrılmak zorunda bıraktılar.[3]

Mısır’dan ayrılan İbn Butlân, o dönemde bir veba salgınının yaşanmasına rağmen 1054 yazında İstanbul’a gitti; tartışmaya eğilimli karakterinin dürtüsüyle bu defa da Latin ve Rum kiliseleri arasındaki Evharistiya (aşâ-i rabbânî, ekmek-şarap) ayininin farklı uygulamalarıyla ilgili mezhep tartışmalarına katıldı ve İstanbul patriği Michael Cerularius’un isteği üzerine bu konuda bir risale kaleme aldı. İstanbul’da bir yıl ikamet ettikten sonra ülkesine doğru yola çıktı. Diyarbekir Emiri Ebû Nasr Nasrüddevle Ahmed el-Mervânî ile tanışarak kendisine Da'vetü’l-etıbbâ adlı eserini ithaf etti (1058). Daha sonra uzunca bir süre Halep’ te hekimlik-eczacılık yaptı. 1064 yılında Antakya’ daki bir hastahanenin inşasına katkıda bulunduğu bilinen İbn Butlan, hayatının son zamanlarını toplum yaşayışından kaçıp tek başına yaşamak için bir Antakya manastırında geçirdi. 2 Eylül 1066 yılında orada öldü.[3]

Eserleri

1. Taķvîmü’s-sıhha: Hijyen, diyetetik ve ev tıbbı hakkında olup Batı’da “synopsis”, İslam âleminde “mücedvel” denilen tablolar halinde düzenlenmiştir. Bu yazım tekniğini ilk kullanan kişinin İbn Butlan olduğu sanılmaktadır. Eserin "Tacuini sanitatis Elluchasem Elimithar medici de Baldath" adıyla Latince (1531, 1533) ve "Schachtafeln der Gesundheit" adıyla Michel Herr tarafından yapılan Almanca (Strassburg 1533) tercümeleri yayımlanmıştır.[1]

2. Da'vetü’l-etıbbâ': Meyyafarikin ’in Mervani yöneticisi Nasrüddevle’ye sunduğu bu eserinde dönemin tıp anlayışındaki hataları ve uygulamalardaki aksaklıkları eleştirmekte ve ele aldığı meselelere hekimlik ahlaki açısından bakmaktadır. Onun bu eleştirileri daha sonra İbn Eserdî adlı bir yazarın yazdığı "Şerhu müşkili Da'veti’l-etıbbâ"' da yeniden ele alınmıştır.[5] Martin Levey bu tartışmalarla ilgili 1965 yılında bir makale yazmıştır. (“Some Eleventh-Century Medical Questions Posed by Ibn Butlān and Later Answered by Ibn Ithirdī").[6]

3. Risâle fî şira’r-raķīķ ve taķlîbi’l-abîd (Kahire 1373): Köle satın alımında ve sağlığının korunmasında dikkat edilecek hususlara dairdir. Beş bölümden meydana gelen eserin son bölümü müzikle ilgili konulara ayrılmış ve kadınların bu hususta erkeklerden daha kabiliyetli olduğu fikri işlenmiştir.[5]

4. El-Maķālâtü’l-muħtâre fî tedbîri’l-emrâżi’l-ârida ale’l-ekŝer bi’l-aġźiyeti’l-me'lûfe ve’l-edviyeti’l-mevcûde yentefi'u bihâ ruhbânü’l-edyire ve men be'ude mine’l-medîne: Şehirlerden uzakta yaşayanların ve özellikle manastırlara kapanmış rahiplerin hasta olmaları durumunda başvurabilecekleri tedavi yöntemlerini ele almaktadır.[5]

5. Maķāle fi’l-i'tiraż alâ men ķāle inne’l-ferħ eĥarru mine’l-ferrûc: Mısır’a yeni gittiğinde İbn Rıdvân ile giriştiği tartışmaların ilk aşaması yazılmıştır. İbn Butlân, aldığı cevaptan sonra aynı yıl "Maķāle ilâ Alî b. Rıđvân" adıyla ikinci bir risâle daha kaleme almış ve bu iki makale, cevaplarıyla birlikte Joseph Schacht ve Max Meyerhof tarafından İngilizceye tercüme edilerek yayımlanmıştır.[5] (The Medico-Philosophical Controversy Between Ibn Butlān of Baghdad and Ibn Rıdvān of Cairo, Kahire 1937)

6. Maķāle fi’l-ķurbâni’l-muķaddes: Evharistiya âyini ve mayasız ekmek hakkında İstanbul patriğinin isteği üzerine 1054 yılında yazdığı bir eser olup G. Graf tarafından Oriens Christianus dergisinde tanıtılmıştır.[5]

7. İbn Butlân, Büveyhiler devri devlet adamlarından Hilâl b. Muhassin es-Sâbî’nin isteği üzerine Bağdat-Kahire seyahatinin izlenimlerini yazmış, bu kişinin oğlu olan Muhammed de bu eseri "Kitâbü’r-Rebî" adlı çalışmasına almıştır.[5]

Kaynakça

  1. ^ a b c ""Tacuini sanitatis (Strasbourg: Johann Schott, 1531)"". 27 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2016. 
  2. ^ ""Ibn Butlan (gest. 1066): Das Ärztebankett"" (PDF). 7 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2016. 
  3. ^ a b c "İslam Ansiklopedisi, Esin Kâhya". 18 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2015. 
  4. ^ ""Ibn Buṭlān" - 8 Shawwal 458 (2 September 1066)". 23 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2016. 
  5. ^ a b c d e f ""İslâm Tarihinde Tıbbın Gelişmesi ve Silvan'da Tıp ", Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 18, Sayı 30, Temmuz–Aralık 2013" (PDF). 16 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2016. 
  6. ^ ""Knowledge and the Scholarly Medical Traditions" Sayfa 86,87". 27 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2016. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İbn Rüşd</span> Arap filozof, bilim insanı ve yazar (1126–1198)

İbn Rüşd, Endülüslü-Arap felsefeci, hekim, fıkıhçı, matematikçi ve tıpçı. Tercüme ve yorumlamalarıyla Aristo'yu Avrupa'ya yeniden tanıtmıştır. İslam felsefesinde Aristocu akım olan meşşailiğin temsilcilerindendir.

<span class="mw-page-title-main">Muhyiddin İbnü'l-Arabî</span> Endülüslü İslam düşünürü, sufi ve filozof (1165–1240)

Muhyiddin İbnü'l-Arabî ya da tam adıyla Muhyiddîn Muhammed bin Ali bin Muhammed el-Arabî el-Hâtimî et-Tâî, ünlü İslâm düşünürü, mutasavvıf, yazar ve şair. Şeyhü'l Ekber unvanı ile de bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Abdülkâdir Geylânî</span> Alim, mutasavvıf

Muhyiddin Ebû Muhammed Abdülkādir b. Ebî Sâlih Mûsâ Zengîdost el-Geylânî ya da daha bilinen adıyla Abdülkādir Geylânî, Büyük Selçuklu Devleti döneminde, günümüz İran'ının Hazar Denizi kıyısındaki Gilan Eyaleti'nde doğan âlim ve mutasavvıf olan Kadiriye tarikatının kurucusu ve İslam filozofu. Türbesi Bağdat'tadır.

<span class="mw-page-title-main">İbn Teymiyye</span> Şeyhülislam

Takıyyüddin ibn Teymiyye, özellikle Selefileri ve Vehhabîleri fıkıh, şeriat ve diğer İslamî görüşler konusunda etkilemiş olan İslam alimi. Kendinden sonra gelen çeşitli ve ağırlıklı olarak Hanbeli mezhebini benimseyen İslâm âlimlerini ve akımlarını da etkilemiştir. İbn Teymiyye'nin etkilediği isimlerin en önemlilerinden birisi de Muhammed bin Abdülvehhâb'dır.

İbn Miskeveyh (940-1030) Fars asıllı ünlü Şii filozoftur. Müslümanlarca; Aristoteles, Farabi'den sonraki üçüncü öğretmen yani "Muallim Salis" olarak bilinir. İran'ın Rey kentinde 940'ta doğdu. Aktif politik kişiliğini filozof rolüyle birleştirdi. Tarihçi yönü de olan Miskeveyh Bağdat, İsfahan ve Rey şehirlerindeki Büveyhî Hanedanı'na hizmette bulundu. Aralarında Sicistani'nin de olduğu bir entelektüel grubunun üyesiydi. İslam dünyasında Neoplatonik geleneğin ortaya çıkışında Miskeveyh'in telifçi rolünün etkisi bulunmaktadır. İbn Miskeveyh tarihten psikolojiye, kimyadan metafiziğe kadar pek çok farklı alanda çalışmalarda bulundu ve eserler kaleme aldı. Yunan filozoflarının tevhid ile ilgilendiklerini öne sürmekle Miskeveyh din ile felsefeyi uzlaştırma hususu probleminden uzak durmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İbn Bacce</span> yüzyıldan kalma filozof, doktor, astronomer, araştırmacı, müzisyen ve El-Endülüs şair

İbn Bacce tam adı Ebû Bekr Muhammed bin Yahya bin es-Saig olan Endülüs'lü, Arap filozof ve bilim insanı. Batıda Avempace olarak da anılır.

<span class="mw-page-title-main">İslam'ın Altın Çağı</span> 8. ilâ 15. yüzyıllar arasında İslam dünyasının bilimsel, teknolojik ve kültürel olarak zirvede olduğu dönem

İslam'ın Altın Çağı veya İslam Rönesansı, tarihsel olarak Orta Çağ'da, Abbâsîler döneminde 8. yüzyılın ortalarında başlayan ve 15. yüzyılın sonlarına kadar devam eden, İslâm dünyasının çoğunun bilimsel, ekonomik, kültürel, sanatsal, siyasi ve dinî yönlerden zirvede olduğu dönemi ifade eder. Abbâsîler devrinde, Hârûnürreşîd tarafından Bağdat'ta Beytülhikme adında büyük bir bilim merkezinin kurulması ile başlayan bu dönemin, Moğolların 1258'de Bağdat'ı kuşatıp yağmalaması ve böylelikle Abbâsî Hâlifeliği'nin yıkılması ile son bulduğu şeklinde genel bir kabul vardır. Ancak bazı kaynaklarda bu dönemin 14. yüzyıla kadar, bazı kaynaklarda da 15. yüzyıla, hatta 16. yüzyıla kadar sürdüğü ifade edilir.

<span class="mw-page-title-main">Cahiz</span> Basra doğumlu Arap bilim insanı

Cahiz veya el-Cahız gerçek ismi ve tam künyesi Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kinani el-Fukaimi el-Basri olan, Basra doğumlu Afro-Arap yazar ve bilim insanı.

<span class="mw-page-title-main">İbnü'n-Nefîs</span> Arap bilim insanı ve polimat (1213–1288)

İbnü'n-Nefîs ya da tam künyesi ile Ebü'l-Hasen Alâüddîn Alî bin Ebi'l-Hazm İbnü'n-Nefîs el-Kareşî ed-Dımaşkî Arap İslam bilgini, bilim insanı. Birçok farklı dallarda çalışmaları bulunan İbn Nefis, hekim, anatomi uzmanı, fizyolog, cerrah, oftalmolog, psikolog, astronom, kozmolog ve jeolog idi. Bunların yanı sıra sosyal ve beşeri bilimlerde de birçok çalışmaları olan İbn Nefis, hafız, muhaddis, Şafii (mezhebi) hukukçusu, teolog, İslam filozofu, sosyolog, romancı, bilimkurgu yazarı, gramerci, dilbilimci ve tarihçi'dir. İbn Nefis Şam'da doğmuş, Kahire'de çalışmıştır.

Ali İbnü'l-Esîr, İbnü'l-Esîr ailesinden üç erkek kardeşlerden ortancasıdır. Tam ismi 1160 ila 1233 yılları arasında yaşamış olan Arap kökenli İslam tarihçisi.

<span class="mw-page-title-main">Ali bin Rıdvan</span>

Ebul Hasan Ali bin Rıdvan el-Mısri Mısırlı Müslüman doktor, fizikçi ve astronom olan bilim insanı. Gize'de doğmuştur.

Abdülhamîd bin Vâsi bin Türk ya da tam adıyla Ebü'l-Fazl Abdülhamîd bin Vâsi' bin Türk el-Huttelî el-Hâsib, dokuzuncu yüzyılda yaşamış Türk matematikçi. Öz geçmişi hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. Onunla ilgili iki kayıt vardır, biri Farslı İbn el-Nedim ve diğeri İbn el-Kefti tarafından, fakat bilgiler aynı değildir. Ancak İbn el-Kefti onun adını ʿAbd al-Hamid ibn Wase ibn Türk Jili olarak bahseder. Jili, Gilan anlamına gelir. D. Pingree'ye göre, o Ḵottal 'nın kuzeyinde ve Badaḵšān batısındadır) veya Gilan doğumludur. Abū Barza Fażl b. Moḥammad b. ʿAbd-al-Ḥamīd b. Tork 'un onun torunu olduğu görünür.

Muhammed bin Ahmed el-Kurtubi,, Eserlerinde Ehl-i Sünnet'i savunan, başta Mu’tezile olmak üzere İmâmiye, Râfiziyye, Kerrâm’îyye gibi fırkaları eleştiren âmelde Malikî, i'tikatta Eş’ari olmakla birlikte, mezhep taassubuna karşı tavır takınan ve taklitçiliği bir metot olarak benimsemediğini dile getiren Endülüslü ve Arap, muhaddis, müfessir, fakih, dilci ve kıraat âlimi.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ İslam dünyasında bilim</span> 8. yüzyıl ile 15. yüzyıl arasında İslam dünyasında geliştirilen ve uygulanan bilimsel etkinlikler

Orta Çağ İslam dünyasında bilim, İslam'ın Altın Çağı adı verilen ve 8. yüzyıl ile 14. yüzyıl-15. yüzyıl arasında İslam dünyasında geliştirilen ve uygulanan bilim. Bu dönemde Hint, Fars, Sabii ve özellikle Yunan uygarlıklarına ait eserler Arapçaya tercüme edildi. Bu çeviriler tüm bir Orta Çağ boyunca İslam uygarlığında yaşayan bilim insanlarının bilimsel gelişmelerde bulunmalarına ve bu gelişmeleri sonraki yüzyıllara taşımalarına olanak sağladı.

<span class="mw-page-title-main">İbn Saîd (1213 doğumlu)</span>

İbn Saîd ya da tam adıyla İbn Saîd el-Mağribî, İbn Saîd el-Endülisî adıyla da bilinen Endülüs Emevî coğrafyacı, tarihçi ve şiir koleksiyoneri. Granada yakınlarındaki Alcalá la Real'de 1213 yılında doğan İbn Said Marakeş'te büyümüştür. Eğitimini Sevilla'da tamamlayan Said yaşamını daha sonraları Tunus, Kahire, İskenderiye, Kudüs ve Halep'te sürdürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">İbn eş-Şatir</span>

İbn eş-Şâtir, 14 .yüzyılda yaşamış Arap gökbilimci.

Makrîzî, Memlûk Sultanlığı'nda yaşamış Mısırlı tarihçi, muhaddis.

İbn Gazi el-Miknasi (1437–1513) yılları arasında yaşamış Fas'lı İslam hukukçusu ve matematik bilgini. Tam adı "'Ebu Abdullah Muhammad bin Ahmed bin Muhammed İbn Gazi el-Miknasi"'dir. Arapça: محمد بن أحمد بن محمد بن محمد بن علي بن غازي. Günümüze ulaşan Arapça el yazmaları mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Ahi Mehmet Çelebi</span> Osmanlı yazar

Ahi Mehmet Çelebi,, Osmanlı hekim ve yazar.

Risâle, edebî mektuplar ve belli konularda küçük hacimli eserler için kullanılan terim. Türk Dil Kurumu'nda "kitapçık" olarak geçmektedir. Zamanla hitap, kitap, mektup, makale; inceleme, araştırma, monografi için de kullanılmıştır. Felsefe alanında Arap bilim insanı Kindî, sisteminin en önemli yönlerini Resâ'ilü'l-Kindî el-felsefiyye adlı eserinde ortaya koymuş, Ebû Bekir er-Râzî de risâle türünü kendi düşüncelerini ifade aracı olarak kullanmıştır. İbn-i Sina'nın Risâletü'l-ķuve'l-insâniyye ve idrâkihâ eseri Maķāle fi'l-ķuve'l-insâniyye adıyla bilinir ve en önemli risâle tarzı olan monografi koleksiyonlarından birini teşkil eder.