İçeriğe atla

İbn Bîbî

İbn Bîbî
ابن بيبى
Doğum?
Mazenderan
Ölüm1283-1296?
Dinİslam

İbn Bîbî (? - ö1283-1296?(doğum ve ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte 1283-1296'da hüküm süren II. Gıyaseddin Mesud zamanında da hala hayatta olduğu bilinmektedir.)[1]), 13. yüzyılda yaşamış İranlı yazar ve tarihçi.

13. yüzyıl boyunca Anadolu Selçuklu Devleti tarihi birincil kaynak yazarıdır. İbn Bîbî, el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye adlı kaynak eserinin künyesine ismini "Hüseyin bin Muhammed bin Ali el-Ca'ferî er-Rugadî el-müştehir bi-İbn Bîbî el-Müneccime" olarak kaydetmiştir.[2] Hayatı hakkında bilinenler el-Evâmirü’l-Alâ'iyye’de çeşitli vesilelerle verdiği bilgilere dayanmaktadır. İbn Bîbî’nin Rugadî nisbesinden (Nisbe: Bir kabile, yer, mezhep veya mesleğe mensubiyeti veya ilişkiyi ifade eden isim.) İran’ın Mâzenderan bölgesindeki Rugad şehrine mensup olduğu söylenebilir. Annesi Bîbî Müneccime, Nîşâbur’daki Şâfiîler’in reisi Kemâleddin Simnânî’nin kızıdır.

İbn Bibi hakkında pek fazla bilgi olmamakla birlikte onun hakkında bilgiyi yazdığı eserinde bulunur. Babası Babası Mecdüddin Muhammed Tercümân (Muhammed er-Rugadi) Cürcan (Gorgan)'da bir zaman için yaşamış ve Celaleddin Harzemşah (Jalāl al-Dīn Menguberdī)'ın sahip divanlığını yapmış, daha sonra Selçuklular için idari işlerde çalışmıştır. Annesi, I. Alaeddin Keykubad tarafından Nişabur'dan Konya'ya davet edilen El-Bibi el-Müneccimedir. Annesi sultana müneccim olarak hizmet etmiş, babası Mecdüddin Muhammed Tercümân ise Selçuklu emirleri arasına dahil edilmiş ve divan katibi olarak görevlendirilmiştir. II. Gıyaseddin Keyhusrev zamanında da (1237-1246) tercüman olarak tayin edilmiş ve çeşitli hükümdarlara gönderilen elçilik heyetlerinde yer almıştır. Babasının Mart 1272' de ölümünden sonra onun görevleri İbn Bîbî’ ye verildi. Muhtemelen III. Gıyaseddin Keyhüsrev devrinde (1266-1284) Dîvân-ı İnşâ ve Tuğrâ reisliğine getirildi.

İbn Bibi'nin anı yazıları Farsça yazılmış ve 1192 ile 1280 yılları arasındaki dönemi içerir. İbn Bîbî, el-Evâmirü’l-Alâiyye’yi 1281 yılında tamamlamış ve kendisinden övgüyle söz ettiği Alâeddin Atâ Melik Cüveynî’ye takdim etmiştir. III. Gıyaseddin Keyhüsrev için tek bir el yazması metin günümüze kadar ulaşmış ve İstanbul'da Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi'nde Ayasofya Koleksiyonu'nda yer almaktadır. (Ayasofya 2985) Yazarın kısaltılmış bir Farsça uyarlaması sağlığında 1284-85 yıllarında Mukhtaṣar isminde çevrilmiştir. Birkaç el yazması Ankara, Berlin, İstanbul, Leiden, St Petersburg, Moskova ve Paris'te bulunur.

Eserleri

Bu eserinde özellikle savaş ve eğlence meclisleri betimlerinde Şehnâme'nin üslubu görülür.

İbn Bibi, "Uluğ Keykubâd" ad ve unvanı ile andığı, Sultan I. Alaeddin Keykubad'ın ölümü üzerine acı ve üzüntüsünü anlatmak için, nükteli ve sanatlı sözlerle şöyle aktarmıştır;

“Onun ayrığından şimşeğin ciğeri kebap oldu. Bulutun gözü yaşla doldu. İslâm’ın beli büküldü. Dinin ve devletin damarı kesildi. Dönen felek şaşkınlık içine düştü. Gök matem elbisesi giydi. O günden sonra hükümdarlık düzeninin dizgini, ülke ve memleket işlerinin idaresi, gerileyip bozulmaya başladı.”[3]

Çeviriler

  • H.W. Duda, tam metin Almanca çevirisini Die Seltschukengeschichte des Ibn Bībī isminde 1959 yılında Kopenhagen'da
  • Mürsel Öztürk, el-Evamiru’l-Alaiyye fi’l-Umuri’l-Alaiyye, Ankara 1996
  • A.S. Erzi El-Evāmirü'l-'Alā'iyye fī'l-Umuri'l-'Ala'iyye isminde, Türk Tarih Kurumu Yayınlarından I. Seri, no. 4a (Ankara, 1957) yayınlamışlardır.ayrıca;
  • ,,,M. Halil Yinanç, İbn-i Bibi, Selçukname, kitabevi Yay., İstanbul 2007.

"M. Nuri Gençosman (çeviren), F. N. Uzluk (notlandıran), "Anadolu Selçukû Devleti Tarihi (İbn Bİbi'nin Farsça Muhtasar Selçuknâmesinden)", Ankara, 1941, Uzluk Basımevi, 328 ss.

Notlar

  1. ^ İbn Bibi, Selçuk-nâme (çev. Mürsel Öztürk), Ankara: TTK, 2014, s.3.
  2. ^ Özaydın, Abdülkerim. "İbn Bîbî" (PDF). islamansiklopedisi.info. 13 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2014. 
  3. ^ İbn Bîbî (1956: 462; 1996: I, 457.), el-Evâmîrü’l-‘Alâ’iyye fî’l-Umûri’l-‘Alâ’iyye, TTK, Ankara.

Kaynakça

  • H.W. Duda, "Ibn Bībī" Encyclopaedia of Islam, ed. by P. Bearman, et al. (Brill 2007).
  • Andrew S. Ehrenkreutz, "Ibn Bībī" Oxford Dictionary of Byzantium (Oxford University Press 1991), v. 2, sayfa 973

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kösedağ Muharebesi</span> Selçuklular ile Moğollar arasında 1243 yılında yapılan savaş

Kösedağ Muharebesi, 3 Temmuz 1243 tarihinde Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar arasında gerçekleşen ve Selçuklu Devleti'nin yenilip Moğol tâbiiyetine girmesiyle sonuçlanan muharebedir. Kösedağ Muharebesi, sonuçları bakımından Türk tarihi içerisinde özel bir yere sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">I. Alâeddin Keykubad</span> Anadolu Selçuklu Devleti sultanı (s. 1220–1237)

I. Alâeddin Keykubad, Anadolu Selçuklu Devleti'nin 1220-1237 yılları arasındaki hükümdarıdır. Anadolu Selçuklu Devleti'ne en parlak günlerini yaşatan sultandır. Büyük Keykubad olarak da bilinir. Saltanatı boyunca inşa ettirdiği ve çoğu günümüze kadar ulaşan eserler, idari ve askeri bakımdan hem şahsına hem de devletine kazandırdığı prestij nedeniyle Türkiye ve dünya literatürünün en ünlü Anadolu Selçuklu sultanıdır. Konya'daki Alâeddin Camii, Niğde'deki Niğde Kalesi, Antalya'daki Yivli Minare Camii ve Beyşehir'deki Kubadabad Sarayı, Sultan Alâeddin'in yaptırdığı en önemli eserlerdir.

Hunad Hatun, Hunat Hatun ya da Hunad Mahperi Hatun, I. Alaeddin Keykubad 'ın eşi, II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in annesidir. Anadolu'nun çeşitli yerlerinde yaptırdığı medreseler, aşevleri ve daha pek çok eser bırakmıştır. Kayseri'de adını taşıyan büyük bir külliyesi vardır.

<span class="mw-page-title-main">II. Gıyâseddin Keyhüsrev</span> 1237–1246 yılları arasındaki Anadolu Selçuklu sultanı

II. Gıyaseddin Keyhüsrev, 1237-1246 arasında Anadolu Selçuklu Sultanı.

<span class="mw-page-title-main">I. İzzeddin Keykâvus</span> 10. Anadolu Selçuklu sultanı

I. İzzeddin Keykavus,, Türkiye Selçuklu Sultanı'dır (1211-1220).

<span class="mw-page-title-main">Yokuşlu, Yusufeli</span>

Yokuşlu, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Ahî Evran</span> Alevî Türkmen pîr ve şeyhi

Ahî Evran, Pîr Ahî Evrân Velî veya tam adıyla Pîr Mahmud bin Ahmed Nasirûddin Ahî Evran bin Abbas Velî 13. yüzyılda yaşamış Ahilik teşkilatının kurucularından ve debbağların piri.

<span class="mw-page-title-main">Sadeddin Köpek</span> Anadolu Selçuklu Devleti emiri ve devlet adamı

Sadeddin Köpek, Anadolu Selçuklu Devleti'nin devlet adamı, emiri ve baş mimarıdır. Sultan I. Alaeddin Keykubad ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemlerinde görev yapmış ve devlet yönetiminde büyük söz sahibi olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Emir Mengücek</span>

Emir Mengücek, Büyük Selçuklu Devleti Sultanı Alp Arslan'ın komutanlarından, 1080'de Mengücekliler Devleti'nin kurucusudur.

<span class="mw-page-title-main">Gürcü Hatun</span> Anadolu Selçuklu sultanının eşi

Gürcü Hatun (fl. ?-1286?), Gürcü prenses. Anadolu Selçuklu Devleti sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in eşlerinden biri, II. Alâeddin Keykubad'ın annesidir.

<span class="mw-page-title-main">Kubadabad Sarayı</span>

Kubadabad Sarayı, I. Alaeddin Keykubad'ın (1220-1236) emriyle yaptırılmış olan, Konya Beyşehir-Isparta yolu üzerindeki Anadolu Selçuklu saray yapısıdır. Anadolu Selçuklu Devleti'nden günümüze ulaşabilmiş tek saray yapısıdır. Yapı, Osmanlı dönemine ait olan Edirne ve Topkapı saraylarının öncüsü olma özelliğini taşır.

Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî ya da gerçek adıyla Mahmud bin Muhammed, ne zaman ve nerede doğduğu ve öldüğü bilinmeyen Selçuklu memur ve yazar. Yazdığı Müsâmeretü'l-Ahbâr isimli eser günümüzde İbn Bîbî'nin el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye'sinin ardından Selçuklu tarihi hakkındaki en önemli kaynak olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Müsâmeretü'l-Ahbâr</span> Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî tarafından Farsça yazılan eser

Müsâmeretü'l-Ahbâr ya da Tezkire-i Aksarâyî, İlhanlı Hanı Ebu Said Bahadır'ın tahta oturmasıyla Anadolu valisi tayin edilen Emir Çoban'ın oğlu Timurtaş adına Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî tarafından Farsça yazılan eser. 1323 yılında tamamlanan eser günümüzde İbn Bîbî'nin el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye'sinin ardından Selçuklu tarihi hakkındaki en önemli kaynak olarak kabul edilmektedir.

<i>el-Evâmirül-Alâiyye fil-umûril-Alâiyye</i>

el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye ya da Selçuknâme, İbn Bîbî tarafından Farsça olarak yazılan eser. 1277 ve 1282 yılları arasında yazılan eser Anadolu Selçuklu Devleti döneminin birincil kaynağı olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Selçuknâme</span> Selçuklulardan bahseden eserlere verilen genel ad

Selçuknâme, özellikle Selçuklu Hanedanından bahseden eserlere verilen genel ad. 11. yüzyıldan itibaren başlayan selçuknâme yazıcılığından günümüze ulaşan en eski eser Zahîrüddîn-i Nîsâbûrî'nin Irak Selçuklu Sultanı II. Tuğrul adına yazdığı eserdir. İbn Bîbî'nin el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyyesi ile Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî‎'nin Müsâmeretü'l-Ahbâr‎'ı da bu tarzın önemli örneklerindendir.

Mübarizeddin Ertokuş Bey ya da kısaca Ertokuş Bey, I. Gıyaseddin Keyhüsrev, I. İzzeddin Keykavus (1211-1220) ve I. Alaeddin Keykubad (1220-1237) dönemlerinde Türkiye Selçuklu Devleti'nde Atabeglik ve Isparta ve Antalya Serleşkerliğini yapmış devlet adamı. İdari ve askeri bakımdan hem şahsına hem de devletine kazandırdığı prestij nedeniyle Türkiye Selçukluları için önemli bir devlet adamıdır. Mübarizeddin Ertokuş bey gulam asıllı olup Türkiye Selçuklu Devletinin Gulaman-ı Haslarındandır.

<span class="mw-page-title-main">Alanya Kuşatması</span>

Alanya Kuşatması, Anadolu Selçuklu Devleti sultanı I. Alâeddin Keykubad tarafından gerçekleştirilen kuşatmadır. Bu kuşatma sonucunda Alanya, Selçuklu hâkimiyetine geçmiştir.

Keykubadiye Sarayı, Anadolu Selçuklu Devleti’nin yönetim merkezlerinden biri olan Kayseri’deki Keykubadiye Sarayı, Keykubad (Şeker) Gölü’nün doğusunda günümüzde Kayseri Şeker Fabrikası arazisi sınırları içerisinde yer almaktadır. Sarayın inşa tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte genel olarak Anadolu Selçuklu Sultanlarından I. Alaeddin Keykubad tarafından 1220’li yılların ortalarında yaptırıldığı kabul edilmektedir.

Harput Muharebesi, Eyyubi Sultanlığı ile Anadolu Selçuklu Devleti arasında I. Alaeddin Keykubad'ın önderliğinde yapılan bir savaştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.