İbnü'n-Nefîs
İbnü'n-Nefîs ابن النفيس | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1210 Suriye, Şam |
| Ölüm | 1288 |
| Din | İslam |
| Kariyeri | |
| Etkilendikleri | Hipokrat, Galen, İbn-i Sina |
| Etkiledikleri | Ebu Hayyan el-Garnati |
İbnü'n-Nefîs ya da tam künyesi ile Ebü'l-Hasen Alâüddîn Alî bin Ebi'l-Hazm İbnü'n-Nefîs el-Kareşî ed-Dımaşkî (doğum: H. 607-M.1210 / ölüm: H. 21 Zikade 687-4 Aralık 1288)[1] (Arapça: علاء الدين أبو الحسن عليّ بن أبي حزم القرشي الدمشقي) (d. 1210 - ö. 1288) Arap İslam bilgini, bilim insanı. Birçok farklı dallarda çalışmaları bulunan İbn Nefis, hekim, anatomi uzmanı, fizyolog, cerrah, oftalmolog (göz hekimi), psikolog, astronom, kozmolog ve jeolog idi. Bunların yanı sıra sosyal ve beşeri bilimlerde de birçok çalışmaları olan İbn Nefis, hafız, muhaddis, Şafii (mezhebi) hukukçusu, teolog, İslam filozofu, sosyolog, romancı, bilimkurgu yazarı, gramerci, dilbilimci ve tarihçi'dir. İbn Nefis Şam'da doğmuş, Kahire'de çalışmıştır.
İbn Nefis pulmoner dolaşım[2] ile birlikte kılcal damar[3] ve koroner dolaşımları[4][5] da ilk keşfeden kişi olmasıyla tanınmıştır. Zira bunlar dolaşım sisteminin temelini oluşturmaktadır; nitekim kendisi bu keşifleri sebebiyle dolaşımsal fizyolojinin babası ve "Orta Çağın en büyük fizyoloğu" olarak görülmüştür.[6]
İbn Nefis ayrıca deneysel tıbbın, postmortem otopsinin ve insan diseksiyonunun erken savunucularındandır.[7][8] Metabolizma kavramını ilk tanımlayan kişi olan İbn Nefis,[9] ek olarak İbn-i Sina ve Galen'in anatomik ve tıbbî sistemlerinden ayrılan yeni fizyoloji, anatomi, psikoloji ve nabız sistemleri geliştirmiş, bu sistemlerde kendisinden önceki hekimlerin ortaya attığı veya kabul ettiği çeşitli fizyolojik, anatomik vb. hatalara yer vermemiş,[10] yeni fizyoloji sisteminde vücut bölgelerini betimlemek için çeşitli şemalar, şekiller kullanmıştır.[11]
Tıp çalışmaları
İbn Nefis Şam’da doğmuş ve tıbbı da bir Türk sultanı olan Nureddin Mahmud Zengi’nin kurduğu Nuri Hastanesinde öğrenmiştir. Zamanla başhekim olmuş ve politik liderlerin hekimi olarak anılmaya ve çalışmaya başlamıştır. 1236 yılında Kahire'ye hukuk eğitimi vermek üzere gitmiş ve bu açıdan özellikle dini hukuk alanında da döneminin önemli bir ismi olmuştur.[12] Otuzlu yaşlarında ise bilinen meşhur tıp kitabı olan Kitab al-Shamil fi ‘l-Sina’a al-Tibbiyya adlı eseri (Tıp Sanatının Karşılaştırmalı Kitabı) vermiştir. Bu 300 başlıklı bir notlar sistemi içermekle beraber 80 adeti basılmıştır. Bu yazımlar aralarında Cambridge Universitesi Kütüphanesi, Bodleian kütüphanesi ve Stanford Üniversitesi Lane Tıp Kütüphanesi başta olmak üzere pek çok kütüphanede yer almış ve kataloglanmıştır. Kitab al-Shamil adlı yapıtı ise onun bakışından tıp ve insan ilişkilerini yansıtmaktadır ama hiç basılmamıştır.
Onun cerrahiye bakış açısını anlatan yazılarına göre üç basamakta bu girişimi özetlemektedir; ilk basamak hastaya bilgi vermek ve girişimin nasıl olacağını açıklamak, ikinci basamak cerrahi işlemi gerçekleştirmek, son aşama ise cerrahi sonrası değerlendirme ve izlem. Bunlarla birlikte cerrahın diğer cerrahlarla, hemşire ve hastayla olan ilişkilerinin nasıl olması konusunda da açıklayıcı tariflemeler yapmıştır.
En kapsamlı kitabı olan Al-Shamil fi al-Tibb’a dönersek bu kitabın maalesef ölümüne dek tam tamamlanmadığını görmek mümkündür. Bu kitabın orijinal el yazması ise Şam’da bulunmaktadır. Oftalmoloji alanında da yoğun çalışmaları bulunan İbn Nefis’in bir diğer çalışma alanı da teoloji olmuştur. İbn Nefis’in akciğer damar hastalıkları alanında çalışan hekimler için ise belki de en önemli özelliği pulmoner dolaşımı ilk kez tarifleyen kişi olmasıdır. 1924 yılında Mısırlı bir hekim olan Muhyo Al-Deen Altawi’nin Berlin'de bir kütüphanede İslam tıbbına dair üzerinde çalıştığı bazı el yazmalarından olan Sharh tashrih al-qanum li’ Ibn Sina ‘da (İbn-i Sinanin Anatomisinin Özeti) detaylı bir şekilde pulmoner dolaşımın anatomi, fizyoloji ve patoloji temelinde incelendiğini gördü. Bundan önceki tarif Galen’e aitti ve o kanın kalpte septumda yer alan porlar aracılığı ile sağ ve sol taraf arasında değişimi yaptığını açıklamaktaydı. Bu el yazması Max Meyerhof tarafından tercüme edildi ve burada İbn Nefis’in Galen’in teorisini eleştirdiği ve kalbin odacık sistemleri aracılığı ile kanın kalpten pulmoner arterle akciğere gittiği, oradan da pulmoner venle kalbe geri döndüğünün tariflendiği görüldü.[12] Ayrıca burada dolaşımla ilgili bazı konulara da dikkat çekmiştir;
- “ Kalp, ancak ve ancak kendi bünyesi içinden geçen damarlar aracılığı ile beslenir.”
- “ Kan, akciğerleri beslemek için değil, temiz hava götürmek için yayılır.”
- “ Akciğere giden damarla, akciğerden dönen damar arasında, dolaşımı tamamlayan bağlantılar mevcuttur. “
- “ Akciğer toplardamarı, önceden zannedildiği gibi, hava veya is ile değil, kan ile doludur.”
- “ Akciğer atardamarının duvarı, akciğer toplardamarının duvarından daha kalındır.”
- “ Kalp odacıkları arasındaki bölmede geçit yoktur. Kan, dolaşımını kalpte tamamlar”
- “Kanın sol boşluğa geçmesi akciğerler yolu ile olmakladır. Sağ boşluktan akciğerlere gelen kan, burada ısınmakta ve hava ile karıştıktan sonra, akciğer toplardamarı yolu ile sol boşluğa geçmektedir”
1553 yılında her ne kadar İspanyol tıp adamı Michael Servetus “akciğer dolaşımı “ adıyla bir dolaşım tariflese ve 1616 yılında William Harvey Galen dolaşımının tüm eksikliklerini açıklayarak kan dolaşımı konusunda yeni açıklamalar getirse de aslında pulmoner dolaşımın onlardan çok daha önce İbn Nefis tarafından tariflendiği bu el yazmasıyla ortaya çıkmış oluyordu.[12]
Diğer çalışmaları
Tıp bilimine yaptığı katkıların yanı sıra İslam dini ilimlerini konu alan eserler de kaleme almıştır; özellikle hadis ilmine dair kaleme aldığı Muhtasar fî İlm-ı Usûl el-Hadîs ("Hadis Usûlünün Kısa Bir Açıklaması") eseri önem arz eder ki bu eserinde hadis ilimi için daha akılcı ve mantıksal bir sınıflandırma ortaya atmıştır.[13] Ayrıca Arapça edebî eserler de vermiş, kurgusal edebiyata katkıda bulunmuştur. Bunlardan en kayda değeri er-Risaletü'l-Kâmiliyye fi's-sîreti'n-nebeviyye (Theologus Autodidactus) isimli eserdir. Hikâyede ıssız bir adada kalan bir çocuğun ergenliğe giriş süreci ele alınır; İbn Nefis bu hikâye temelini kullanarak çeşitli dinî, felsefî ve bilimsel temaları ve görüşlerini ortaya koymuştur.[9]
Ölümü
İbn Nefis ölümünden önce tüm eserlerini Qalawun Hastanesine bağışlamış ve 1288 yılında Kahire'de ölmüştür.
Kaynakça ve notlar
- ^ TURGUT, Ali Kürşat - İbn Nefîs'te İnsanın Zihinsel Tekâmülü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları Temmuz 2014-ANKARA s.39-40
- ^ S. A. Al-Dabbagh (1978). "Ibn Al-Nafis and the pulmonary circulation", The Lancet 1: 1148.
- ^ Dr. Paul Ghalioungui (1982), "The West denies Ibn Al Nafis's contribution to the discovery of the circulation", Symposium on Ibn al-Nafis, Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait (cf. The West denies Ibn Al Nafis's contribution to the discovery of the circulation 25 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Encyclopedia of Islamic World)
- ^ Husain F. Nagamia (2003), "Ibn al-Nafīs: A Biographical Sketch of the Discoverer of Pulmonary and Coronary Circulation", Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine 1: 22–28.
- ^ Matthijs Oudkerk (2004), Coronary Radiology, "Preface", Springer Science+Business Media, ISBN 3-540-43640-5.
- ^ George Sarton (cf. Dr. Paul Ghalioungui (1982), "The West denies Ibn Al Nafis's contribution to the discovery of the circulation", Symposium on Ibn al-Nafis, Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait)
(cf. The West denies Ibn Al Nafis's contribution to the discovery of the circulation 25 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Encyclopedia of Islamic World) - ^ Ingrid Hehmeyer and Aliya Khan (2007), "Islam's forgotten contributions to medical science", Canadian Medical Association Journal 176 (10): 1467-1468 [1467].
- ^ Islamic medicine 8 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Hutchinson Encyclopedia.
- ^ a b Dr. Abu Shadi Al-Roubi (1982), "Ibn Al-Nafis as a philosopher", Symposium on Ibn al-Nafis, Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait (cf. Ibn al-Nafis As a Philosopher 6 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Encyclopedia of Islamic World).
- ^ Dr. Sulaiman Oataya (1982), "Ibn ul Nafis has dissected the human body", Symposium on Ibn al-Nafis, Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait (cf. Ibn ul-Nafis has Dissected the Human Body 23 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Encyclopedia of Islamic World).
- ^ Dr Ibrahim Shaikh (2001), Who Discovered Pulmonary Circulation, Ibn Al-Nafis or Harvey? 4 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., FSTC.
- ^ a b c "Ibn al-Nafis (1210-1288): the first description of the pulmonary circulation". 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2021.
- ^ Fancy 2006, ss. 67-77
