İçeriğe atla

İbibik

İbibik
Korunma durumu
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Takım: Coraciiformes
(Gökkuzgunlar)
Familya: Upupidae
(İbibikgiller)
Leach, 1820
Cins: Upupa
Linnaeus, 1758
Tür: U. epops
Upupa epops
Linnaeus, 1758

Dağılımı.
    yuvalama     yerli (bütün yıl)     kışlama

İbibik (Upupa epops), çavuş kuşu adı ile de bilinen, Gökkuzgunumsular (Coraciiformes) takımının, ibibikgiller (Upupidae) familyasında yer alan tek kuş türü. Uzunluğu 28 cm kadar, gagası uzun yay biçiminde, tüyleri turuncu-kahverengi olup başı sorguçlu, kısa kanatlı bir kuştur.[1][2] Bazı Türkiye Türkçesi ağızlarında baltalı olarak da geçer.[3]

Hüthüt veya hüdhüd (Arapça: هدهد / hudhud) olarak da isimlendirilir. Bu adı eşleşme dönemlerinde çıkardıkları sesten dolayı aldığı düşünülür.

Yaşam şekli

Etiyopik ve Palearktik bölgelerin ağaçlık ve bağlık yerinde yaşarlar. Yaşlı ağaç bulunan açık yerlerde, çam orman veya yaprağını döken ormanlarda, meyve bahçelerinde ve bağlarda yerleşirler. Açık arazide bulunabildiği gibi şehir parklarında da rastlanabilir.

Her çeşit oyukta ve kovukta yuvalarını yaparlar ve insana rahatlıkla alışırlar. Haşere, böcek, böcek larvaları, salyangoz ve solucanlarla beslenirler. Sivri ve uzun gagaları ile toprağı eşerek çıkardığı kurtçukları havaya fırlatıp gagasını açarak havada kapmayı severler.

Üreme

Upupa epops

Yuvasını ağaç kovuklarında veya yüksek toprak deliklerinde yapar. Türkiye'de yazın kuluçkaya yatarlar. Kuluçka zamanı kuyruk bezinden ağır bir koku yayılır. Dişileri 4-12 adet açık mavi veya zeytuni kahverengi yumurtalar üzerinde 16 gün kuluçkaya yatarlar. Kuluçka sırasında erkek dişiyi besler. Yavrular dışkı atarak düşmanlarından kendilerini korurlar.

Dağılımı

Palearktik'de ve Afrika'da bulunurlar. Sonbahar mevsiminde Afrika'ya göç eder. Baharda Asya ve Avrupa'ya tekrar döner. Göç zamanlarının dışında yalnız yaşamayı seven kuşlardır.

İnanışlar

Eşine olan bağlılığı, eşi ölünce yeni bir eş aramaması, yaşlandıklarında anne ve babasının yiyeceklerini temin etmesi, annesi öldüğünde uygun bir yer buluncaya kadar onu başında taşıması özellikleri bulunan hüthüt hakkında, İslami gelenekte başındaki tepeliğin anne-babasına karşı olan bu hürmetkârlığı sonucu verildiği inancı görülür. Benzer inanışlar Yunanlar ve Romalılarda da görülür.[4]

Çok uzaklardaki suyu havadan görebilme ve keşfedebilme yeteneği ile Süleyman peygambere ve ordusuna kılavuzluk ettiğine inanılan hüthüdün ‘hüd hüd’ şeklinde ötmesi gizli şeyleri göstermek için "orada orada" demesinden ibaret olduğu da rivayet edilir. Rüyada bu kuşun görülmesi suya kavuşma, sıkıntıdan kurtulma, uzaktan haber alma, misafir gelmesi, emniyette olmak şeklinde yorumlanmıştır.[4]

Dinî kaynaklarda

Mürg-i Süleyman adı ile de bilinen hüdhüd, Kur'an'da kendisine kuş dilinin öğretildiği ifade edilen (Kur'an 27:16) Süleyman peygambere Saba Melikesi Belkıs hakkında haber getiren (Kur'an 27:22-27) ve Süleyman'ın irşat mektubunu Belkıs'a ulaştıran (Kur'an 27:28-29) kuş olarak anılmaktadır. Hüdhüd kelime olarak Neml suresinin 20. ayetinde geçmektedir.[5]

(Süleyman) kuşları gözden geçirdi ve şöyle dedi: Hüdhüd'ü niçin göremiyorum? Yoksa kayıplara mı karıştı? Kur'an 27:20

Hadis kaynaklarına göre[6] hüthüt, göçeğen kuşu (sarı ve yeşil renkli ağaçkakan kuşu, surad), karınca ve arının öldürülmesi yasaklanmıştır. Bu yasaklamanın sebebi olarak Süleyman’a su bulması ve elçilik görevi yapması gösterilir.[4] Hüdhüd eti Hanefi ve Malikiler'e göre mekruh, Şafii ve Hambeliler'e göre haramdır.[7]

Edebi eserlerde

Hüdhüd, Feridüddin Attar'ın Mantık-ut Tayr adlı vahdet-i vücud felsefesine dayanan tasavvuf eserinde mürşid-i kamili simgeleyen rehber kuştur. Bu esere göre, kendilerine padişah arayan kuşlar içlerinde en bilge görülen Hüdhüd öncülüğünde Simurg’u bulmak için Kaf Dağı'na doğru yola çıkarlar.Yolda karşılaşılan engelleri aşabilen otuz kuş kalır ve kuşlar "otuz kuş" demek olan Simurg'un kendileri olduğunu anlarlar. Daha sonra hepsi güneşte kaybolarak fenafillaha ulaşır ve bekabillahı yaşamaya başlarlar.

Mesneviler dışındaki divan edebiyatı örneklerinde mazmun, mesel veya motif olarak yer alır.[4] Divan şiirinde Hüthüt, Belkıs, Seba, Süleyman kelimelerini bir beyitte toplayıp ustalıklı tenasüpler yapma geleneği görülür:

Cân hüdhüdü ve dil hüdhüdü olarak da karşımıza çıkan bu kuş, divanlarda ayrıca sâhib-i külâh, mürg-i hüdhüd, hüdhüd-i bînâ, hüdhüd-i hidayet, hüdhüd-i peygâm, hüdhüd-i ümmîd, hüdhüd-i Kuds-âşiyân, hüdhüd-i tâc-âver-i ma’nâ olarak da yer almıştır. Kuvvetli ileriyi görme yetisi (şiddet-i basar) ve görünmeyen şeylerden haber vermesi özellikleri de divan şiirlerinde kullanılmıştır:

Arap şiirinde de hüthütün görme gücüne işaret edilmiş ve mesellerde yer almıştır.[4] Türkçe türkü, şarkı ve şiirlerde sıklıkla ibibik kelimesi de kullanılır:

Kara gözlüm efkarlanma gül gayrı
İbibikler öter ötmez ordayım
Mektubunda diyorsun ki gel gayrı
Vatan borcu biter bitmez ordayım.
Bekir Sıtkı Erdoğan

İsrail'in sembolü

29 Mayıs 2008 tarihinde İsrail'de askerler ve öğrencilerin katılımıyla yapılan oylamada, ülkenin ulusal kuşu seçilmiştir. Katılanların üçte birinden fazlasının oyunu alan ibibiğin seçildiği, Cumhurbaşkanı Şimon Peres tarafından düzenlenen bir törenle kamuoyuna duyurmuştur.[8]

Kaynakça

  1. ^ "Büyük Türkçe Sözlük". TDK. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2009. []
  2. ^ "Büyük Türkçe Sözlük". TDK. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2009. []
  3. ^ "Büyük Türkçe Sözlük". TDK. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2009. []
  4. ^ a b c d e Kübra Eskigün. "Klasik Türk Şiirinde Efsanevi Kuşlar" (PDF). kutuphane.ksu.edu.tr. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2009. 
  5. ^ "Neml Suresi". kuran.gen.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009. 
  6. ^ "Kurbanlar Bahsi, Rudani". www.pratikislam.com. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2009. []
  7. ^ "İslam Hukuku'nda Hayvan". Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt 17, s 92-98, Hayvan maddesi. 23 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2009. 
  8. ^ "İsrail'in sembolü ibibik kuşu". CNN Türk. 20 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2009. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Ahmet Enis Batur, Türk şair, yazar ve yayımcıdır.

<span class="mw-page-title-main">Bâkî</span> Türk divan edebiyatı şairi

Bâkî ya da asıl adıyla Mahmud Abdülbâkî, Türk divan şairi.

<span class="mw-page-title-main">Sözlük</span> dilin veya dillerin kelime haznesini (sözvarlığını), söyleyiş ve yazılış şekilleriyle veren, sözcüğün kökünü esas alarak, bunların başka unsurlarla kurdukları sözleri ve anlamlarını, değişik kullanışlarını gösteren yazılı

Sözlük, bir dilin veya dillerin kelime haznesini (sözvarlığını), söyleyiş ve yazılış şekilleriyle veren, sözcüğün kökünü esas alarak, bunların başka unsurlarla kurdukları sözleri ve anlamlarını, değişik kullanışlarını gösteren yazılı eserdir. Eski dilde lügat, kamus denir. Leksikografi sözlükbilimidir. Sözlükçüye leksikografır denir. Lügatça, sadece bir kitapta geçen terimleri anlatır (glossary).

<span class="mw-page-title-main">Simurg</span> Pers mitolojisinde bulunan efsanevi kuş

Simurg, Zümrüdüanka veya sadece Anka; kökeni Pers mitolojisi ve edebiyatına dayanan, efsanevi, iyicil bir kuştur. Sênmurw (Pehlevi) ve Sîna-Mrû (Pâzand) diğer isimlerindendir. Eski Mısır mitolojisindeki Feniks ve Türk mitolojisindeki Hüma veya Tuğrul gibi kuşlarla benzer özellikler taşır.

<i>Mantıkut-Tayr</i> Gülşehri nin eseri

Mantıku't-Tayr İranlı sufi şair Ferîdüddîn-i Attâr tarafından kaleme alınmış bir manzum eserdir. Eserde Gazali'nin XII. yüzyılda yazdığı Risaletü't-tayr adlı eserden yararlanılmıştır. Ali Şîr Nevaî, Attar'ın eserine nazire olarak Lisânü't-Tayr eserini kaleme almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Belkıs</span>

Saba Melikesi Belkıs, günümüz Habeşistan (Etiyopya) veya Yemen'in olduğu topraklarda hüküm sürdüğü farz edilen, tarih öncesi Saba Krallığı'nın hükümdarıdır. Modern arkeoloji bu krallığın mevcudiyeti konusunda şüphecidir. Kitabı Mukaddes'te kraliçenin isminden bahsedilmez. Habeş kültüründe "bu şekilde değil, böyle değil" gibi anlamlara gelen Makeda ismiyle anılır. İslam kültüründe Belkıs olarak bilinir. Ayrıca bazı kaynaklarda Lilith, Nikaule veya Nicaula (Nikola) olarak da geçer.

<span class="mw-page-title-main">Hüma kuşu</span> efsanevi kuş

Hüma kuşu, çoğu kez cennet kuşu olarak da adlandırılan, görünmeyecek şekilde çok yükseklerde dinlenmeksizin sürekli uçan, asla yere değmeyen -bazı kaynaklarda ayakları olmadığı da nakledilir- efsanevi kuş.

<span class="mw-page-title-main">Tüp burunlu kuşlar</span>

Tüpburunlu kuşlar ya da Fırtına kuşları, kuşlar (Aves) sınıfının karinalılar (Carinatae) bölümüne ait bit takım.

<span class="mw-page-title-main">Yelkovangiller</span>

Yelkovangiller ya da yelkovan kuşugiller, kuşlar (Aves) sınıfının karinalılar (Carinatae) bölümününün Fırtına kuşları (Procellariiformes) adı ile de bilinen Tüpburunlu kuşlar (Tubinares) takımına ait bir familyadır.

<span class="mw-page-title-main">Turnamsılar</span>

Turnamsılar veya bataklık kuşları, kuşlar (Aves) sınıfının, karinalılar (Carinatae) bölümünün, gökkuzgunumsular (Coraciiformes) takımına giren bir alt takımı.

<span class="mw-page-title-main">Çobanaldatangiller</span>

Çobanaldatangiller (Caprimulgidae), kuşlar (Aves) sınıfının karinalılar (Carinatae) bölümünün gökkuzgunumsular (Coraciiformes) takımına ait çobanaldatanlar alt takımından bir familya. Bu familyaya ait çobanaldatan türü iyi bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Gökkuzgunlar</span>

Gökkuzgunlar, kuşlar (Aves) sınıfının, karinalılar (Carinatae) bölümünün, gökkuzgunumsular (Coraciiformes) takımına giren bir alt takımı.

<span class="mw-page-title-main">Turaç</span>

Turaç, dürrâc veya çil kuşu, sülüngiller (Phasianidae) familyasından bir kuş türü.

<span class="mw-page-title-main">Bayağı kerkenez</span> doğangiller (Falconidae) familyasından kerkenez grubuna ait ince bir doğan türü

Bayağı kerkenez, gündüz yırtıcı kuşları (Falconiformes) takımının doğangiller (Falconidae) familyasından kerkenez grubuna ait ince bir doğan türü. Çoğu kez yalnızca kerkenez olarak adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Kral sinek kuşu</span> Kuş türü

Kral sinek kuşu veya kral kolibri, kolibrigiller (Trochilidae) familyasından, bir iki art kuyruk tüyü diğerlerinden uzun, sarı, yeşil, turuncu, mor karışık renkli bir kuş türü.

<span class="mw-page-title-main">Bayağı çobanaldatan</span>

Çobanaldatan, Çobanaldatanlar (Caprimulgiformes) takımının çobanaldatangiller (Caprimulgidae) familyasına ait Caprimulgus cinsinden bir gece kuşu türü. Böceklerle beslenir ve avlarını uçarken yakalar. Diğer isimleri ise, keçisağan ve dağkırlangıcıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tuğrul (mitoloji)</span>

Tuğrul (تغرل), Divânu Lügati't-Türk'te Togrıl olarak tanımlanan, Dumrul adı ile de bilinen, gündüz yırtıcı kuşları (Falconiformes) takımında yer alan atmacagiller (Accipitridae) familyasından bir kuş, çakırdoğan. Macar ve Türk mitolojisinde önemli bir yere sahiptir. Toğrul veya Doğrul olarak da söylenir.

Kaknüs veya musikar, büyük bir gagası ve gagasında yüzlerce delik bulunan, rüzgâr esmesi sonucu bu deliklerden nağmeli sesler çıkaran ve bu şekilde musikinin doğuşuna öncülük ettiğine inanılan büyük mitolojik bir kuş. Musiki kuşu olarak da bilinen kaknüs, kuğu anlamına gelen Yunanca kökenli kiknos (Cygnus) kelimesinden gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Karinalılar</span>

Omurgalı hayvanlardan kuşlar (Aves) sınıfının hemen bütün kuşları içine alan büyük bir bölümü.

<span class="mw-page-title-main">Beşaret</span> İsanın doğumunun Meryeme duyurulması

Beşaret, müjde, iyi haber anlamına gelen bir kelime olup dini terminolojide Meryem'e İsa'nın doğumunun melek Cebrail aracılığı ile önceden bildirilmesi hadisesine verilen isimdir. Bu olay Beşaret-i Meryem olarak da bilinir. Fra Angelico, Leonardo da Vinci, Sandro Botticelli, Matthias Grünewald gibi ressamlar eserlerinde bu konuyu işlemişlerdir. Meryem'in İsa'ya gebe kaldığı farzedilen 25 Mart günü her yıl Hristiyanlarca Beşaret bayramı olarak kutlanır.