İçeriğe atla

İade Fermanı (1629)

İade Fermanı (kopya)

6 Mart 1629'da Otuz Yıl Savaşları'nın ilk on bir yılını, Katoliklerin askeri alandaki zaferleri izleyince Kutsal Roma İmparatoru II. Ferdinand tarafından Viyana şehrinde ilan edilen İade Fermanı; Augsburg Barışı'ndan sonra oluşan dinsel ve bölgesel durumları tersine çevirmeyi amaçlıyordu. Augsburg Antlaşması'nda yer alan "Reservatum ecclesiasticum" ilkesi 1555'ten sonra Katolik kilisesine ait toprakların laikleşmesini engellemişti çünkü Katolik toprakları yasal olarak Protestan kontrolüne devredilemezdi. Buna rağmen uzun yıllardır süregelen zayıf imparator yönetimi, "Reservatum ecclesiasticum" ilkesini uygulamaktan acizdi.

Arka plan

Belirleyici ve etkili otoritenin eksikliğinin yanı sıra Protestanların yasal yoruma bakışı, toprakların değeri ve karakteristik olarak Katolik olan her şeyden hoşlanmamaları; birkaç prensin, "cuius regio, eius religio" antlaşması ve geleneksel olarak uygulanması yüzünden bazı Katolik kilisesi toprakları laikleştirildi.

1555'te imzalanan Augsburg Barışı, Speyer Diyeti'nin (1526)[1] sonucunu onaylamıştı; bu, kendilerine katılmamayı kabul ederek bir sonuç olarak sona erdi. Augsburg Antlaşması ile de onaylanan bu ilkeyle Almanya'daki Lüterciler ile Katolikler arasındaki o eski şiddet tekrar yükselen gerginlikler Otuz Yıl Savaşları'nı getirene kadar sona ermişti.

Bütün bunların arkasında, bütün olarak Avrupa'da ve özellikle Kutsal Roma İmparatorluğu içerisindeki Alman devletlerindeki miras uygulamaları vardı. Toprak ve toprak üzerindeki kontrol, hem zenginlik hem de güç kaynağıydı. Bu yüzden soylu aileler, küçük oğullarını prens-piskopos ya da prens-başrahip olarak atayarak mümkün olabildiğince çok araziyi kontrol etmeye çalıştılar.

Ferman

İade Fermanı, Augsburg Antlaşması'nın "Reservatum ecclesiasticum" ilkesini geriye dönük olarak uygulanmasını sağlamaya yönelik bir girişimdi. Kutsal Roma İmparatorluğu'nun yaklaşık 1,800 devletinin farklı çıkar gruplarına ayrılmasına neden olan çok büyük bir kutuplaştırıcı etkisi oldu.

Ferman tam olarak uygulanacak olsaydı zaten laikleşmiş olan Bremen ve Magdeburg başpiskoposluklarını, 12 piskoposluğu ve Alman topraklarındaki 100'den fazla dini bölgeyi etkileyecekti. Ferman sonucunda Protestanlardan Katoliklere büyük bir güç ve mülkiyet transferi yaşandı ve normalde tarafsız kalacak birçok küçük Alman prensinin bakış açısını değiştirerek savaşı bölücü bir dini mücadele ve bir hanedan iktidarı mücadelesi olarak görmelerine sebep oldu.

Diğer devletler de paralı askerler tarafsız devletlerden geçtiğinde veya yiyecek arama esnasında tarafsız toprakları harap ettiğinden büyük ölçüde etkilendi. Binlerce Protestan, genellikle savaşı genişleten Protestan kontrolündeki devletlere kaçtı ve Orta Almanya, bazı tahminlere göre, savaş öncesi nüfusunun %25 ila %50'sini kaybederek muazzam bir şekilde harap oldu. Bunun temel nedeni rakip orduların sürekli olarak gıdaları ele geçirmesi ve kıtlığa sebep olmasıdır, sivil ölümlerin çoğu kıtlığın yan etkilerinden kaynaklanır ve kıtlık nedeniyle düşüş yaşanmış yerlere bir de endemik hastalıklar vurarak ölüm sayısını arttırmıştır.

En büyük etki Kuzeydoğu Almanya'da oldu. Ferdinand'ın gücünün en zayıf olduğu yer burasıydı. Ferdinand, İmparatorluk yöneticilerini laikleşmiş eyaletleri ve şehirleri devralıp yönetmeleri için atadı ve yaklaşık 100 yıldır İmparatorluk yönetiminden bağımsız olan bir alanda otoriteyi tekrar kurdu. Ferdinand'ın bu eylemleri prensler arasında hoş karşılanmadı ve ayrıca bu hamle Fransızları alarma geçirerek Fransızların savaşa müdahalesine yol açtı.

Alman prensleri hiçbir şey yapamadı. Protestan koalisyonunun yok edildiğini düşünüyorlardı. Wallenstein, İmparatorluk otoritesini sağlamak için 134,000 askerden oluşan devasa ordusuyla sahadaydı.

Wallenstein, kendisine ait olduğunu düşündüğü bölgeye izinsiz olarak girdiğini düşündüğü için bu fermandan hoşlanmadı ancak İmparatorluk için üzerine düşeni tam olarak yaptı. Wallenstein, "Elektörlere görgü kurallarını öğreteceğim. Onlar imparatora bağlı olmalı, imparator onlara değil" dedi. Elektör prensler ise Ferdinand'a Wallenstein'i görevden alması için baskı yaptı ve Bavyera Elektörü Maximilian'ın arkasında toplandılar.

Elektörlerin aradığı fırsat 1630'da geldi, II. Ferdinand Regensburg'daki toplantıda oğlu III. Ferdinand'ın Kutsal Roma İmparatoru olarak seçilmesini istedi. Yasalara göre Kutsal Roma İmparatorunu, Alman Elektör prensleri seçiyordu. Bu nedenle II. Ferdinand, oğlunu halef yapabilmesi için elektörler ile işbirliği yapmak zorundaydı. Ferdinand, ayrıca elektörlerin Avrupa'daki savaşlara İmparatorluğun daha fazla müdahale etmesini de onaylatmak istiyordu.

Saksonya Elektörü I. John George ve Bradenburg Elektörü George William (her ikisi de Protestan), İade Fermanı'nı protesto etmek için uzak durdular. Hazırda bulunan elektörler, savaşa katılmaları sonucunda kazanacaklarının çok az şey olduğunu fark ettiler. Buna rağmen Maximilian yine de Ferdinand'dan Wallenstein'in görevden alınmasını istedi.

Elektörlerin oylarını almak için Ferdinand 1630 Ağustos'unda Wallenstein'i görevinden aldı, Wallenstein ise itibarını kurtarmak için istifa etmesine izin verildiğini savundu. Avrupa'nın en güçlü askeri figürünün görevinden alınması, Elektörler için büyük bir zaferdi ve Regensburg'daki bu toplandı Ferdinand için bir yenilgi olarak görülmektedir.

1630 yılının Temmuz ayında Gustaf Adolf, Protestanların zulme uğradığını söyleyerek 4,000 adamıyla Pomeranya'ya indi ve bütün bu olanlar gölgede kaldı. Wallenstein'in yokluğunda Ferdinand, yeni gelen bu İsveç tehdidini durdurmak için Maximilian ve Tilly Kontu'na başvurdu.

1635 yılında İade Fermanı, Prag Barışı'nın şartları gerekçesiyle fiilen iptal edildi. Kardinal Dietrichstein liderliğindeki Dominikanve Don Diego Quiroga liderliğindeki Kapusen toplam 22 ilahiyatçı, fermanın iptali yönünde oy kullandı. Lamormaini liderliğindeki Cizvit azınlık ise fermanın iptaline karşı oy kullandı. Cizvitlerde, fermanın barışın menfaatini doğrultusunda karara bağlanması "Tanrıyı hoşnut etmeyecektir" ve karar dünyevi güçlere bırakılacak anlayışı oluşmuştu.[2]

Kaynakça

  1. ^ Inc., Encyclopaedia Britannica, (2001). Britannica online encyclopedia. Encyclopædia Britannica. s. Diets of Speyer. ISBN 0-85229-625-8. OCLC 1315308536. 
  2. ^ 1909-1994., Mann, Golo, (1976). Wallenstein, his life narrated. Deutsch. ISBN 0-233-96813-X. OCLC 2895663. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Reform (tarih)</span> 16. yüzyılda yalnızca Kutsal Kitapa dayanan bir ilahiyat anlayışını ortaya çıkaran hareket

Reform veya Yenilikçi Devrim 16. yüzyılda başlatılarak tüm Avrupa’yı etkilemiş ve Katolik Kilisesi’ne karşı yapılmış dinsel bir harekettir. Bu hareket Avrupa'nın değişim ve dönüşümüne sebep olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">V. Karl</span> Kutsal Roma imparatoru, İspanya kralı, Avusturya arşidükü ve Burgonya dükü (1500–1558)

V. Karl ya da Şarlken, Kutsal Roma İmparatoru, İspanya Kralı, Habsburg Hollandası Lordu ve Burgonya Kontu.

<span class="mw-page-title-main">Otuz Yıl Savaşı</span> Avrupada 1618-1648 arası sürmüş savaş

Otuz Yıl Savaşı ya da Otuz Yıl Savaşları, çoğunlukla Kutsal Roma İmparatorluğu'nun sınırları içerisinde 1618'den 1648'e kadar sürmüştür. Avrupa tarihinin en yıkıcı savaşlarından birisi olan savaş sonucunda tahminen 4,5 ila 8 milyon arasında insan ölmüştür ve Almanya'nın bazı bölgelerinde %50'nin üzerinde nüfus düşüşü olmuştur. Seksen Yıl Savaşı, Mantova Veraset Savaşı, Fransız-İspanyol Savaşı ve Portekiz Restorasyon Savaşı da Otuz Yıl Savaşı ile bağlantılı savaşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Vestfalya Antlaşması</span> Otuz Yıl Savaşları ve Seksen Yıl Savaşlarının sonunda Ekim ve Mayıs 1648 tarihlerinde imzalanan antlaşma

Birkaç antlaşmayı da içine alan Vestfalya Barışı, Otuz Yıl Savaşları ve Seksen Yıl Savaşları'nın sonunda Ekim ve Mayıs 1648 tarihlerinde imzalanmıştır. Antlaşma 24 Ekim ve 15 Mayıs 1648'de Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu, diğer Alman prensleri, İspanya, Fransa, İsveç ve Hollanda Cumhuriyeti temsilcileri arasında imzalanmıştır. Fransa ve İspanya arasında 1659 yılında imzalanan Pyrenees Antlaşması'nı da bu antlaşmanın içine dahil edilebilir. Bu barış tarihçiler tarafından modern çağın başlangıcı olarak gösterilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kutsal Roma İmparatorluğu</span> Avrupada 962-1806 yılları arasında hüküm sürmüş bir devletçikler bütünü

Kutsal Roma Germen İmparatorluğu, 962-1806 yılları arasında 844 yıl boyunca Orta Avrupa'da hüküm sürmüş bir monarşi. Alman Krallığı temelinde olsa da, aslında bir devletçikler bütünüdür. Daha doğrusu imparatorluk toprakları tek bir hanedanın malı değildi. Ülke toprakları birçok federal hanedanlık tarafından yönetiliyordu. Kutsal Roma İmparatorluğu'nu oluşturan bu hanedanlıklar şunlardı:

<span class="mw-page-title-main">III. Ferdinand (Kutsal Roma imparatoru)</span>

III. Ferdinand, Kutsal Roma imparatoru (1637–1657).

<span class="mw-page-title-main">Ren Birliği</span> XIV. Louis tarafından 14 Ağustos 1658 Ren Nehri boyunca kurulan şehirleri savunmak üzere 50 Alman prensliğinin bir araya gelmesiyle kurulan devletler birliği

Ren Birliği Ren Nehri boyunca kurulan şehirleri savunmak üzere 50 Alman prensliğinin bir araya gelmesiyle Fransa Kralı XIV. Louis tarafından 14 Ağustos 1658 tarihinde kurulan devletler birliğidir.

<span class="mw-page-title-main">Alman ikiliği</span> Avusturya ile Prusya arasında 18. ve 19. yüzyıllarda Orta Avrupada hakimiyet kurmak için uzun yıllar süren rekabet

Avusturya ve Prusya arasında 18. ve 19. yüzyıllarda Orta Avrupa'da hakimiyet kurmak için uzun yıllar süren rekabete Almancada Almanca: Deutscher Dualismus denilmektedir. Bu rekabetin bir parçası olarak savaşlar yapılırken, rekabet aynı zamanda Almanca konuşan halkları temsil eden bir siyasi güç olma yolunda da bir prestij yarışı haline gelmiştir. İki ülke arasındaki çatışma ilk olarak Yedi Yıl Savaşları'nda kendini gösterirken, Napolyon Savaşları ve İkinci Schleswig Savaşı gibi durumlarda zaman zaman aynı safta bulundukları da olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Augsburg Barışı</span> Lutherciler ile Katolikler arasında 25 Eylül 1555 tarihinde imzalanan barış antlaşması

Augsburg Çözümü olarak da bilinen Augsburg Barışı, Kutsal Roma İmparatoru V. Karl ile Scmalkaldik Ligi arasında Eylül 1555'te İmparatorluk şehri Augsburg’da imzalanan bir antlaşmaydı. İki grup arasındaki dini mücadeleyi resmen sona erdirdi ve Hristiyanlığın yasal olarak bölünmesini Kutsal Roma İmparatorluğu içinde kalıcı hale getirerek yöneticilerin devletlerinin resmi dini olarak Lüterciliği ya da Roma Katolikliğini seçmelerine izin verildi. Bununla birlikte Augsburg Barışı'nın yapılmasıyla Avrupa'daki birçok Hristiyan birliğini de sona ermiştir. Vestfalya Barışı’na kadar Kalvinizm’e ise izin verilmedi.

<span class="mw-page-title-main">Albrecht von Wallenstein</span> Bohemyalı askeri ve siyasi lider

Albrecht Wenzel Eusebius von Wallenstein Otuz Yıl Savaşları sırasında Katolik tarafında savaşan Bohemyalı askeri lider ve devlet adamı. Başarılı askeri kariyeri, öldüğü zamanlarda onu Kutsal Roma İmparatorluğu içerisindeki en zengin ve en etkili adamlardan birisi yaptı. Wallenstein, Habsburg İmparatoru II. Ferdinand'ın ordularının başkomutanı oldu ve Otuz Yıl Savaşları'nın önemli figürlerinden birisiydi.

<span class="mw-page-title-main">Willstätt Muharebesi</span> Otuz Yıl Savaşları sırasında yapılan bir muharebe

Willstätt Muharebesi, Kutsal Roma İmparatorluğu'ndaki Strazburg şehri yakınlarında Otuz Yıl Savaşları esnasında yapıldı. Eylül ayında Nördlingen Muharebesi'nde İsveç ordusuna ağır bir yenilgi veren İmparatorluk, İspanya ve Katolik Birliği orduları, İsveç'in elindeki Güney Almanya'nın çoğunu ele geçirdi. Wilsttätt'ta, Lorraine Dükü IV. Charles ve General Johann von Werth tarafından yönetilen İmparatorluk ve Katolik Birliği'nin orduları, İsveçlilerin Alman Salm-Kyrburg-Mörchingen, Württemberg Düklüğü ve Baden-Durlach Margravlığından topladığı bir İsveç birliğini yendi. Savaş üç saat sürdü ve savaş alanında 2.000 İsveç askeri ölürken bozgundan sonra daha fazlası öldü. Rheingrave Otto kendini zor kurtardı.

<span class="mw-page-title-main">Magdeburg'un Yağmalanması</span>

Magdeburg'un Yağmalanması, Magdeburg Düğünü veya Magdeburg'un Kurban Edilmesi Protestan şehri olan Magdeburg'un 20 Mayıs 1631'de İmparatorluk Ordusu ve Katolik Birliği askerleri tarafından yağmalanması ve hem garnizon hem de yerel halk da dahil olmak üzere yaklaşık 20.000 kişinin ölümüyle sonuçlanan olaydır. Olay, Otuz Yıl Savaşlarının en vahşi katliamı olarak kabul edilir. 1630'da 25.000'den fazla nüfusuyla Almanya'nın en büyük şehirlerinden biri olan Magdeburg, 18. yüzyıla kadar önemini geri kazanmadı.

<span class="mw-page-title-main">Lübeck Antlaşması (1629)</span>

Lübeck Antlaşması ya da Lübeck Barışı, Danimarka'nın Otuz Yıl Savaşları'na müdahalesini sona erdirmiştir. Lübeck'te 26 Mayıs 1629'da Albrecht von Wallenstein, Danimarka Kralı IV. Christian ve Haziran'da Kutsal Roma İmparatoru II. Ferdinand tarafından imzalandı. Katolik Birliği resmen bir birlik olarak katıldı. Danimarka-Norveç'e savaş öncesi toprakları İmparatorluk iç işlerine karışmaması karşılığında geri verildi.

<span class="mw-page-title-main">Heilbronn Ligi</span>

Heilbronn Ligi, Otuz Yıl Savaşı sırasında 23 Nisan 1633'te özgür İmparatorluk şehri Heilbronn’da kuruldu. İsveç önderliğinde, batı ve kuzey Almanya'daki çeşitli Protestan devletlerini bir ara getirdi. Lige üye olmasalar da Saksonya ve Brandenburg-Prusya tarafından desteklendi.

<span class="mw-page-title-main">Passau Barışı (1552)</span>

Kutsal Roma İmparatoru V. Karl, 1547’de Schmalkaldik Savaşı’nda Protestan güçlere karşı bir zafer kazanmıştı. Birçok Protestan Prens, bu zaferden sonra dayatılan Augsburg Fasılası’nın dini koşullarından memnun değildi. Ocak 1552’de Saksonyalı Maurice liderliğindeki birçok kişi Chambord Antlaşması’nda Fransa Kralı II. Henri ile ittifak kurdu. Fransız finansmanı ve yardımı karşılığında Henri’ye Batı Almanya’da toprak sözü verildi. İkinci Schmalkaldik Savaşı olarak da bilinen Prens İsyanı’nda Karl, Protestan ittifakı tarafından Almanya’dan Avusturya’daki atalarının topraklarına Innsbruck’e kadar sürüldü. Henri ise Metz, Verdun ve Toul’daki üç Ren Piskoposluğunu ele geçirdi.

<span class="mw-page-title-main">Prag Barışı (1635)</span>

Prag Barışı, 30 Mart 1635’te Saksonya’nın Otuz Yıl Savaşları’ndan barış ile çıkması için imzalandı. Daha sonra diğer Alman prensleri de bu antlaşmaya katıldı ve Otuz Yıl Savaşları devam etmesine rağmen Prag Barışı ile Kutsal Roma İmparatorluğu içindeki din savaşının sona erdirdiği kabul edilir. Bu antlaşmadan sonra çatışma büyük ölçüde İspanya, İsveç ve Fransa dahil olmak üzere yabancı güçler üzerinde döndü.

<span class="mw-page-title-main">Alman Katolik Birliği</span>

Alman Katolik Birliği(Latince; Liga Catholica, Almanca:Katholische Liga), 10 Temmuz 1609'da Kutsal Roma İmparatorluğu'nun Katolik devletlerinin oluşturduğu bir koalisyon. Daha sonra "Katolik dininin savunulması ve İmparatorluk içinde barış için" askeri bir ittifak olarak sonuçlandırıldı.

<span class="mw-page-title-main">I. Maximilian (Bavyera elektörü)</span>

I. Maximilian, bazen Büyük Maximilian olarak anılır, Wittelsbach Hanedanı’nin bir üyesi olup 1597'den itibaren Bavyera Dükü olarak hüküm sürmüştür. Hükümdarlık döneminde, aynı hanedan üyesi olan kuzeni Palatina Elektörü V. Frederick, Otuz Yıl Savaşları’na sebep olacak olan protestan harekâtın içinde yer aldı. 1623 yılında Regensburg’ta toplanan Emperyal Dieti’nin aldığı karar ile Elektörlük Maximilian’a verildi ve bu görevi 1648 yılına kadar sürdürdü. Vestfalya Barışı ile Palatina Elektörlüğü Frederick'in varisine iade edilirken, Maximilian Bavyera Elektörü oldu.

<span class="mw-page-title-main">V. Frederick (Pfalz)</span>

V. Frederick 1610'dan 1623'e kadar Kutsal Roma İmparatorluğu'nda Ren'in Palatine elektörüydü. 1619'dan 1620'ye kadar Bohemya Kralı olarak hüküm sürdü. Her iki unvandan da feragat etmek zorunda kaldı. Bohemya'daki saltanatı ona " Kış Kralı " lakabını kazandırdı.

<span class="mw-page-title-main">Schmalkaldic Savaşı</span>

Schmalkaldic Savaşı, Saksonya ve Kutsal Roma İmparatorluğu'nun etki alanları içindeki Lüteriyen Schmalkaldic Birliği ve Kutsal Roma İmparatoru V. Karl'ın komutasında ki Alba Dükü ve Saksonya Dükü güçleri arasında 1546'dan 1547'ye kadar süren kısa süreli şiddet dönemiydi.