İçeriğe atla

İşi

İşi
1914'te İşi
Antropolog Alfred Kroeber ve İşi (1911)

İşi, İngilizce orijinal ismiyle Ishi (d. tahminen 1860 – ö. 25 Mart 1916, San Fransisco, Kaliforniya), Kaliforniya'nın kuzeyinde yaşayan kızılderili Yana boyunun Yahi kabilesinin hayatta kalmayı başarabilen son üyesiydi.

Hayatı

İşi'nin, 1860 ile 1865 arasında kızılderili Yahi kabilesine âit son köylerden birinde dünyaya geldiği tahmin ediliyor. Köye düzenlenen bir baskında, İşi'nin babası ile birlikte kabilenin büyük çoğunluğu öldürüldü. Birkaç yıl sonra bu köylerde yaşamaya devam eden 300-400 kızılderili Yahi'den sadece 7 kişinin hayatta kaldığı belirlendi. Yedi kişilik bu topluluk korku ve hayatta kalabilme güdüleriyle Deer Creek Vadisi'nin o zamanlar henüz balta girmemiş derinliklerine saklanır. 1908 yılında bu topluluktan sadece İşi, İşi'nin amcası, İşi'nin annesi ve İşi'nin kız kardeşi ya da kuzeninin hayatta kaldığı biliniyor. Katliamdan hayatta kalan son 7 Yahi, 40 yıl boyunca sürekli yer değiştirerek Amerika kıtasının yeni sahibi beyaz adamdan (avcılar, harita görevlileri, göçmenler vs.) saklanmayı başardı.

Bütün bu çabalara rağmen 1908 yılında bir grup harita ölçüm yetkilisi, Yahi kabilesinin hayatta kalan son birkaç üyesinin saklandıkları yeri keşfetti. Yahiler, hemen kaldığı yeri terkederek kaçtılar, fakat artık yürüyemeyecek kadar yaşlı ve hasta olan İşi'nin annesini bırakmak zorunda kaldılar. Ertesi gün Yahiler'i bulmak üzere arama çalışmaları başlatıldı. İşi'nin annesi ele geçirildi. Kadına bir şey yapılmadı, ancak kış için hazırladıkları erzak ve kürklere el kondu. Böylece topluluğun hayatta kalma şansı daha da azaldı. Kaçış esnasında İşi'nin amcası ile "kız kardeş" kayboldu. Böylece İşi ile annesi yapayalnız kaldılar. İşi, 3-4 yıl daha annesine baktı ve nihâyet annesi de vefât etti. Böylece İşi, hayatta kalan son Yahi oldu.

Hâlâ bilinmeyen bir sebeple İşi, 29 Ağustos 1911'de Oroville yakınlarında teslim oldu. İlçe mezbahasının yakınlarında şerif tarafından ele geçirildiği zaman kıpırdayacak hâlinin kalmadığı kaydedildi. Kendisiyle iletişim kurmayı beceremedikleri için İşi birkaç gün nezarethanede kaldı. Haberi gazetede okuyarak İşi'yi bulan antropolog Thomas T. Waterman, kızılderililerin kullandığı farklı lisanlarda bildiği kelimeleri söyleyerek onunla anlaşabilmeyi denedi. Bu kelimeler arasında sarf ettiği "siwini" yâni "sarıağaç" kelimesini duyunca İşi'nin gözlerinin parladığını fark etti. Antropologlar için, 40-50 yıl önce soylarının tükendiğini zannettikleri bir kabilenin hayattaki bir üyesi ile karşılaşmak, mucize kadar değerli bir fırsattı. Bu kızılderiliye Yahi lisânında "insan" anlamına gelen "Ishi" ismi verildi.

İşi, Kaliforniya Üniversitesi'nin San Francisco kampüsünde bulunan Antropoloji Müzesi'ne yerleştirildi ve hayatının geri kalan kısmını neredeyse bir tutsak olarak geçirdi. Haber tüm kıtaya yayıldı. Dünyanın dört bir yanından antropologlar İşi'nin kaldığı müzeye akın ettiler. Bu antropologlar arasındaki Alfred Kroeber, İşi ile yakınlık kurarak ondan Yahi lisânı ve kültürüne âit bilgiler edindi. İşi, modern avcılığın kurucularından biri sayılan Saxton Pope'a kızılderililerin avlanma, beslenme ve barınma yöntemlerini aktardı. Kendisinin de kısa süre içinde beyazların günlük hayatına uyum sağladığı gözlendi.

Waterman, Kroeber ve Pope, İşi'ye en yakın beyaz Amerikalılar oldular.

İşi, 1916 yılında Kaliforniya Üniversitesi Parnassus Campus Hastanesi'nde tüberküloz hastalığına bağlı olarak vefât etti.

90'lı yılların sonlarında, ölümünden sora İşi'nin beyninin çıkarılarak saklandığı ortaya çıktı.[1] Ne var kî, bu resmî kurumlar tarafından hiçbir zaman onaylanmadı. 2000'de İşi'nin beyni, kızılderililer birliğine teslim edildi ve geleneksel bir tören ile bilinmeyen bir yere defnedildi.

Literatür

Kitaplar

Filmler

  • Ishi: the Last of His Tribe (1978) - İşi rolünü Eloy Casados canlandırdı
  • The Last of His Tribe (1992) - İşi rolünü Graham Greene canlandırdı
  • Ishi: The Last Yahi (1992) - Jed Riffe tarafından çekilen belgesel

Kaynakça

  1. ^ Orin Starn, Ishi's Brain: In Search of America's Last „Wild“ Indian, W. W. Norton & Company, 2005, ISBN 978-0393326987

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Arizona</span> Amerika Birleşik Devletlerinde eyalet

Arizona, Amerika Birleşik Devletleri'nin güneybatısında bulunan bir eyalettir. 50 eyaletin 6. büyük ve 14. kalabalık eyaletidir. Başkenti ve en büyük şehri Phoenix'tir. Arizona, Dört Köşe bölgesini kuzeyde Utah, kuzeydoğuda Colorado ve doğuda New Mexico ile paylaşıyor; diğer komşu eyaletleri batıda Nevada ve Kaliforniya, güneyde ve güneybatıda Meksika eyaletleri Sonora ve Baja California'dır.

<span class="mw-page-title-main">Amerika Birleşik Devletleri Kızılderilileri</span>

Kızılderililer ya da Amerika Yerlileri veya kısaca Yerliler, Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan Kızılderililer için kullanılan ortak birleştirici ad. Dilce birbiriyle akraba olmayan en az iki ayrı grupta toplanırlar: Sibirya kökenli olan Na-Dene dilleri ile Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili dillerini içeren Amerind dilleri.

<span class="mw-page-title-main">Siyular</span> Kızılderili kabilesi

Siyular ya da Siular, Kuzey Amerika'da önceleri Superior Gölü çevresinde yaşayan, Kızılderili kabilesi. Ova Kızılderilileri kültür grubuna dahildirler. Avrupalı sömürgecilerle yaptıkları savaşlar sonucunda yenildiler ve Minnesota ile Dakota'ya sürüldüler. 19. yüzyıl ortalarında toplama kamplarına yerleştirildiler. 1876 yılında ayaklanarak bağımsızlık ve özgürlük savaşını yeniden başlattılar. Liderleri Oturan Boğa öldürüldü. 1890 yılında da ABD güçlerinin düzenlediği büyük bir katliamla direnişleri kırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Marlon Brando</span> Amerikalı sinema oyuncusu (1924 – 2004)

Marlon Brando, 20. yüzyılın en etkili aktörlerinden biri olarak kabul edilen, altmış yıla yayılan kariyeri boyunca iki Akademi Ödülü, iki Altın Küre Ödülü, bir Cannes Film Festivali Ödülü ve üç İngiliz Akademisi Film Ödülü dahil olmak üzere sayısız ödül aldı.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderililer</span> Amerika kıtasının yerlilerine verilen isim

Kızılderililer ya da Amerika Yerlileri, Sibirya kökenli Eskimo - Aleut halkları dışında kalan bütün Amerika yerlileri için kullanılan ortak birleştirici ad. Dilce birbiriyle akraba olmayan iki ayrı ana grupta toplanırlar: Sibirya kökenli olan Na-Dene dilleri ile Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili dillerini içeren Amerind dilleri.

<i>Küçük Dev Adam</i> (film)

Küçük Dev Adam 1970 ABD yapımı western komedi filmdir. Özgün adı Little Big Man olan film Kasım 1972'de Türkiye'de de sinemalarda gösterildi. Sinemalarda biraz kısaltılarak gösterilen film yıllar sonra TRT televizyonunda tam uzunluğuyla gösterilmiştir.

<i>Küçük Dev Adam</i> (roman)

Küçük Dev Adam, Amerikalı yazar Thomas Berger'in 1964 yılında yayımladığı satirik western romanınıdır. Baskan Yayınları tarafından 1973 yılında Nurcihan Kesim'in çevirisiyle Türkçe olarak yayımlanmıştır. Roman 1970 yılında ABD'de aynı adla sinemaya da aktarılmıştı.

<span class="mw-page-title-main">Indiana Kızılderili tehcirleri</span>

Indiana Kızılderili tehcirleri, Amerika Birleşik Devletleri'nin yönetiminin politikası olarak Kızılderili Tehcir Yasası'nın Amerika Birleşik Devletleri başkanı Andrew Jackson tarafından 26 Mayıs 1830 tarihinde imzalanmasından sonra Indiana eyaletindeki Amerika Birleşik Devletleri Kızılderililerine karşı 1830'ların başlarında başlanan ve çoğunlukla 1846 yılında bitirilen tehcirler silsilesidir. Önce Şavniler ile Miami-Illinois dilini konuşan Wea kabilesinin Kanada ya da Missouri'ye tehciri başlamıştır. Kalan önemli kabilelerden Miamiler ile Potavatomiler daha önceden imzalanan antlaşmalar gereği Kızılderili rezervasyonlarına kapatılmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderili savaşları</span> Kuzey Amerika yerlilerinin beyaz yerleşimciler tarafından boyunduruk altına alınması

Kızılderili savaşları ya da ABD Kızılderili savaşları, Yeni Dünya'da Kuzey Amerika'nın yerlisi ABD Kızılderilileri ile Eski Dünya'dan gelen Avrupalı göçmen yerleşimciler arasında patlak veren ve 1622-1924 yıllarında aralıklı olarak asırlara yayılan Amerikan Bağımsızlık Savaşı öncesi ve sonrası bir dizi çatışmalar silsilesidir. Savaşın ana sebebi, keşfedildiği andan itibaren Amerika kıtasını doğudan işgal etmeye başlayan Avrupalı sömürgecilerin sürekli artması ve bu artış sonunda yerlileri batıya sürmeleridir. Bu savaşlar Amerika kıtasının doğu kıyısından batı kıyısına kadar genişlemenin mukadder olduğunu ifade eden Kader Manifestosu gibi ideolojiler tarafından teşvik edildiği gibi, politik kaygıyla zorla ya da antlaşmalarla Kızılderili Tehciri gibi etnik temizlik hareketleri de savaşların tetikleyici unsurlarıdır. Bu savaşlar sırasında ABD Kızılderili katliamları da görülür.

<span class="mw-page-title-main">Bear Nehri Katliamı</span>

Bear Nehri Katliamı ya da Bear Nehri Muharebesi veya Boa Ogoi Katliamı, 19. yüzyılın sonlarında Kızılderili savaşları sırasında 29 Ocak 1863 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri Ordusundan albay Patrick Edward Connor komutasındaki Kaliforniya gönüllüleri tarafından günümüzdeki Idaho'ya denk gelen Washington Territory'nin güneydoğusunda Bear Nehri ile Beaver Creek dereleri civarında toplanan Bear Hunter (Wirasuap) önderliğindeki Kuzeybatı Şoşonilerine karşı yapılan katliam Katliam sit alanı günümüzde Franklin County'deki Preston'da bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Eel Nehri (Kaliforniya)</span>

Eel Nehri, ABD'nin Kaliforniya eyaletinde Pasifik Okyanusuna dökülen bir nehir. Uzunluğu 315 km dir.

<span class="mw-page-title-main">Eel Nehri Atabaskları</span>

Eel Nehri Atabaskları, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde Eel Nehri civarında yaşayan ve adlarını da buradan alan, avcı ve toplayıcı, animist ya da şamanist Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Atabaskların Pasifik Atabaskları grubunun Kaliforniya Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Eel Nehri Atabaskları da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Katolar</span>

Katolar, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, animist ya da şamanist Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Atabaskların Pasifik Atabaskları grubunun Kaliforniya Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Katolar da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Teksas-Kızılderili savaşları</span> Teksastaki göçmenlerle Kızılderililer arasında yaşanan çatışmalar

Teksas-Kızılderili savaşları, Teksas'taki göçmen yerleşimciler ile yerli Güney Ova Kızılderilileri arasında patlak veren ve 1820 - 1875 arası aralıklı olarak yıllara yayılan bir dizi çatışmalar silsilesidir. Bu savaşların ilki Fransız Teksası'ndan (1684-1689) sonra İspanyol Teksası'na (1690-1821) gelen ve büyük ölçüde İspanyollardan oluşan Avrupalı yerleşimciler ile yerli Kızılderili kabileleri arasında çıkmıştır. Sonra da Teksas'ın Meksika'daki parçası olan Meksika Teksası'nda (1821-1836) devam etmiştir. Teksas Cumhuriyeti (1836–1845) döneminde de süren savaşlar 1845'te Amerika Birleşik Devletleri'nin 28. eyaleti olmasıyla da sona ermemiş ve 1875 yılına kadar devam etmiştir. Kızılderili savaşları sırasında Arizona'dan sonra en fazla ölüm görülen eyalet Teksas'tır.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderili soykırımları</span> Kuzey Amerika, Orta Amerika, Güney Amerika ve Karayiplerdeki Kızılderili halklarının soykırımı

Kızılderili soykırımları, Kristof Kolomb'un 1492'de Amerika Kıtası'na ulaşmasından sonraki beş asır boyunca Avrupalılar tarafından kıtanın yerlileri olan Kızılderililere karşı yapılan soykırımlardır.

<span class="mw-page-title-main">Yukiler</span>

Yukiler, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. En yakın akrabaları dilce Yuki-Vapo dilleri ailesini oluşturan Vapolardır. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Yukiler de da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. Diğer kabilelerle birlikte bugün Round Valley Indian Tribes of the Round Valley Reservation adlı rezervasyonda yaşaşarlar. Soykırıma uğrayan Yukilerin dilleri de 20. yüzyılda tükenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Yuki Soykırımı</span>

Yuki Soykırımı, Kuzeybatı Kaliforniya'da Round Valley vadisinde yaşayan Kaliforniya Kızılderililerinden avcı ve toplayıcı Yukilere karşı 1851–1910 yıllarında valilerin direktifleri doğrultusunda Beyaz Amerikalılar tarafından uygulanan Kızılderili soykırımı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Kaliforniya'daki Avrupalı-Amerikalılar tarafından kendi özel çıkarlarını korumak ve geliştirmek için demokratik süreçleri ve mekanizmaları kullanarak yerli Kaliforniya Kızılderililerine karşı cinayet, tecavüz ve binlerce yerli Kızılderilinin köleleştirilmesi gibi araçlar kullanılarak kitlesel soykırım uygulamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Vapolar</span>

Vapolar, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan soyları tükenmek üzere olan Kızılderili halkı. En yakın akrabaları dilce Yuki-Vapo dilleri ailesini oluşturan Yukilerdir. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Yukiler de da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu ya da rancheria adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Yanaca ya da Yana dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeymerkezî Kaliforniya eyaletinde yaşamış olan Yanalar tarafından konuşulmuş Hoka ailesinden Amerind Kızılderili dili. Halkının son temsilcisi olan İşi'nin 1916'da ölümü üzerine dil de tükenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Theodora Kroeber</span> Amerikalı antropolog (1897 – 1979)

Theodora Covel Kracaw Kroeber Quinn, daha çok Kaliforniya'daki birçok yerli kültüre dair açıklamalarıyla bilinen Amerikalı yazar ve antropologdur. Denver, Colorado'da doğan Kroeber, lisans ve lisansüstü eğitim için Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi'ne kaydolmadan önce maden kasabası Telluride'de büyüdü. İlk evliliğini 1921'de yaptı ve 1923'te dul kaldı. 1926'da antropolog Alfred Louis Kroeber ile evlendi. İlk evliliğinden iki, Kroeber'den de iki çocuğu oldu. Kroeberler, Peru'daki arkeolojik kazı da dahil olmak üzere Alfred'in birçok saha alanına birlikte gitti. Alfred'in 1960'taki ölümünden dokuz yıl sonra Theodora Kroeber sanatçı John Quinn ile evlendi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.