İşhani Manastırı
 İşhani Manastırı | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | İşhan, Yusufeli |
| Koordinatlar | 40°47′08″K 41°44′49″D / 40.78556°K 41.74694°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Restore edilmiş |
| Mimari | |
| Mimar(lar) | İvane Morçaisdze (1032 yılı, yenileme) |
| Mimari tür | Manastır |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| İnşaat başlangıcı | 7. yüzyıl (ilk yapı) |
| Tamamlanma | 9. yüzyıl, 11. yüzyıl (mevcut yapı) |
| Özellikler | |
| Kubbe sayısı | 1 |
| Malzemeler | Taş |
İşhani Manastırı (Gürcüce: იშხნის მონასტერი; okunuşu: “işh’nis monast'eri"; İşhan Manastırı ya da İşhan Kilisesi olarak da bilinir), tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde orta çağ Gürcü Ortodoks manastırıdır. Bugün Türkiye’nin sınırları içinde, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı İşhan köyündedir.
Tarihçe
İşhani Manastırı, Giorgi Merçule tarafından kaleme alınan 951 tarihli Grigol Hantsteli’nin Yaşamı adlı elyazmasına göre, Rahip Grigol Hantsteli'nin (759-861) yeğeni ve öğrencisi Rahip Saba tarafından, Gürcü kralı Adarnase’nin desteği ve maddi katkısıyla inşa edilmiştir.[1] 9. yüzyılın ilk yarısında inşa edilen bu mastırın yerinde, 7. yüzyılın ilk yarısında Piskopos Nerses tarafından inşa edilmiş olan kilisenin yıkıntıları bulunuyordu. Saba, Nerses'in hatırasını yaşatmak için eski kiliseden kalan sunağın yarım dairesel apsisini yeni kilisenin bir parçası haline getirmiştir. Saba tarafından inşa edilmiş olan manastırın ana kilisesi ve bazilika, kaba yonu taşlarla inşa edilmişti. Fakat manastır 11. yüzyılın ilk yarısında iki kez yenilenmiştir. Yapıların ikinci yenilenmesi Gürcü kralı IV. Bagrat döneminde, 1032 yılında gerçekleşmiştir. Bu sırada İşhani Kilisesi'nin bütün cephe taşları düzgün kesme taşlarla yenilenmiştir. Bu yenileme, İşhani piskoposu Anton'un öncülüğünde mimar İvane Morçaisdze gerçekleştirmiştir.[2]
İşhani Manastırı, bir ana kilise ile üç ya da dört küçük kiliseden oluşuyordu. Son zamanlarda burada yapılan kazılarda ana kilisenin yanında, daha önce bilinmeyen iki kilise (görece büyükçe bazilika ve küçük kilise) ortaya çıkmıştır. Bunun sonucunda İşhani Manastırı'nda oldukça küçük bir alanda dört adet kilise inşa edilmiş olduğu anlaşılmıştır. 2016 yılındaki restorasyon çalışmaları sırasında, İşhani Kilisesi'nde batı tarafında birkaç yapının kalıntısı ortaya çıkarılmıştır. Buradaki sütun kalıntılarının hayli eski bir yapıya ait olduğu tahmin edilmektedir. Bu sütunların kaideleri İşhan Kilisesi'nde olduğu gibi, yeni ortaya çıkarılmış kilisede de tespit edilmiştir. Yeni tespit edilmiş bir yapının eski bir bazilika olduğu tahmin edilmektedir. Bu bazilikanın da daha geç dönemde batı ve kuzey taraftan bitişik yapıların inşa edilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Öte yandan bazilikanın güneyinde bulunan başka bir kilise ile bugünkü İşhani Kilisesi'nin çan kulesinin aynı dönemde inşa edilmiş yapılar olduğu tahmin edilmektedir. Kopyalanmış bir İncil’e düşülen nota göre İşhani Manastırı Havariler'e adanmıştır.[3][4]
Restorasyon sırasında yapılan temizleme sırasında İşhani Kilisesi'nin batı kapısının üst kısmında üç azizin tasviri ortaya çıkmıştır. Burada Eski Ahit'te geçen bir olay, Anania, Azaria ile Misael'in ateşe atılması ve bu kişilerin mucizevi biçimde kurtuluşu tasvir edilmiştir. Buradaki Gürcüce yazıda solda "Ananya", ortada "Azaria" ve sağda "Misail" yazıları okunmaktadır. Bu yazılar paleografik açıdan 10-11. yüzyıl öncesine tarihlenmektedir.[5]
İşhani Manastırı, Çoruh Havzası’ndaki beş piskoposluk merkezinden biriydi. Tao bölgesinin 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçmesinden sonra da bir süre faaliyeti devam etmiş ve 17. yüzyılda son bulmuştur. Kilisenin bir bölümü 19. yüzyılın sonundan 1983 yılına kadar cami olarak kullanılmıştır. Manastırdan geriye kalan kilise ve şapel, 1987 yılında manastır Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı tarafından tescil edilerek korunması gereken taşınmaz kültür varlıkları listesine alınmıştır.
Ana kilise ve şapel
Manastırın en önemli yapısı ana kilise olan İşhani Kilisesi’dir. Haçvari planlı (34.95 x 20.75 m) İşhani Kilisesi, kubbeli bazilika tipindedir. Kilisenin doğu cephesi üç kademeli bir bölünden oluşur. Kilisede yuvarlak kemerli, dikdörtgen formlu, at nalı biçiminde kemerlerle kuşatılan pencereler bulunur. Kilisedeki duvar resimlerinin bazı bölümleri bugün kalmış, kubbe içindekiler ise zarar görmeden günümüze ulaşmıştır. İşhani Kilisesi bugün restore edilmiş haldedir.[1][6]
Ana kilise dışında manastırın küçük kiliselerinden olan bir şapel de günümüze ulaşmıştır. Büyük ölçüde ayakta duran bu küçük kilise, tek nefli bir yapıdır ve 1006 yılında inşa edilmiştir. Şapelin duvar resimlerinin de bazı kısımları günümüze ulaşmıştır.[6]
Galeri
İşhani Kilisesi'nin dıştan görünüşü
İşhani Kilisesi'nin kubbesi
Kilise kubbesinin içi
Süsleme
Süsleme ve kitabe
Kaynakça
- ^ a b "İşhan Kilisesi - Artvin" Erişim: 28 Ağustos 2019
- ^ ""İşhani Manastırı" (Gürcüce) - Ambioni". 18 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2022.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 30, ISBN 9789941478178.
- ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017, s. 55 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
- ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017, s. 56 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
- ^ a b Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 76, ISBN 9789941478178.
