İş (sosyal-ekonomi verimlilik)

İş veya çalışma, insanların kendilerinin, başkalarının veya toplumun ihtiyaç ve isteklerini karşılamak için yaptığı amaçlı bir faaliyettir.^[1] Ekonomi bağlamında iş, ekonomide diğer üretim faktörleri ile birlikte mala ve hizmete katkıda bulunan insan faaliyetidir.^[2]

Çalışma, tüm toplum için temeldir ama doğal kaynakları elle toplamaktan, birçok insanın fiziksel ve hatta zihinsel çabasının yerine geçen karmaşık teknolojileri kullanmaya kadar toplumda büyük farklılıklar gösterir. En basit görevler dışındaki tüm görevler ayrıca belirli beceri, ekipman veya araç ve diğer kaynakları (mal üretmek için malzeme gibi) gerektirir.

Tarih boyunca kültürler ve bireyler, işe karşı çeşitli tutumlar sergilediler. İnsanlık, herhangi bir özel sürecin veya endüstrinin dışında, işi toplum içinde yerleştirmek için çeşitli kurumlar geliştirdi.

İnsanlar gündüzcül olduğundan esasen gündüz çalışırlar.^[3]

Nesnel farklılıkların yanı sıra bir kültür diğerinden farklı çalışma rolleri düzenleyebilir veya sosyal statü atfedebilir. Tarih boyunca iş, iktidar, sınıf, gelenek, haklar ve ayrıcalıklar gibi toplumun ve siyasetin diğer yönleriyle yakından bağlantılıydı. Buna göre iş bölümü, hem soyut bir kavram hem de bireysel kültürlerin bir özelliği olarak sosyal bilimlerde öne çıkan bir konudur.^[4]

Bazı insanlar da işi eleştirmekle uğraştı. Örneğin Paul Lafargue, Tembel Olma Hakkı adlı kitabında gibi işi ortadan kaldırmak istediğini ifade etmiştir.^[5]

Çalışmayla ilgili terimler meslek ve iş, ilgili kavramlarsa iş unvanı ve meslek'tir.

İş, emek harcanarak yapılır ve bir çalışanın etrafındaki ortamlar, araçlar, beceriler, hedefler ve kurumlar kadar çeşitliliğe sahip birçok farklı biçim alabilmektedir.

Sürekli çaba birçok insan faaliyetinin gerekli bir parçası olduğundan, iş olarak nitelendirilen şey genellikle bir bağlam meselesidir. Uzmanlaşma, işi diğer faaliyetlerden ayıran ortak bir özelliktir. Örneğin spor, geçimini bu işten sağlayan profesyonel bir sporcu için bir iş iken, topluluk içinde eğlence amaçlı spor yapan biri için bir hobidir. Bir sağlık görevlisinin, görev dışında acil bir durumda seyirci olarak ilk yardım yapmak yerine, görevdeyken ve tam donanımlı olarak tıbbi bakım sağlaması gibi, önceden planlama veya beklenti unsuru da yaygındır. Kişisel bakım gibi temel alışkanlıklar da genellikle iş olarak kabul edilmez.

Daha sonraki bir hediye, takas veya ödeme, geriye dönük olarak bir faaliyetin verimli olduğunu onaylayabilir ancak bu, gönüllülük gibi işleri veya ebeveynlik veya ev idaresi gibi aile ortamındaki faaliyetleri hariç tutabilir. Bazı durumlarda, iş ile diğer faaliyetler arasındaki ayrım yalnızca toplum içindeki bir sağduyu meselesidir. Ancak alternatif bir görüş de, Mark Twain'in The Adventures of Tom Sawyer'da "badanalı çit" sahnesinde ifade ettiği gibi, herhangi bir aktiviteyi iş olarak etiketlemek biraz öznel yargıdır.^[6]

Farklı iş türlerini sınıflandırma ve karşılaştırmanın birkaç yolu vardır. Ekonomide, üç sektör modeli en popüler sınıflandırmadır. Bu görüşe göre ekonomi üç büyük sınıfa bölünebilir:

• Çevreden, gıda, hammadde ve diğer kaynakları çıkaran birincil sektör
• Fiziksel ürünler üreten, malzemeleri saflaştıran ve kamu hizmetlerini yapan ikincil sektör
• Hizmet sağlayan ve ekonominin yönetilmesine yardımcı olan ise üçüncül sektördür

Uzman ve gelişmiş ekonomilerde bu kategoriler odaklanmış ürün veya hizmet alt kümesini oluşturan sektörlere de bölünür. Bazı ekonomistler ayrıca "bilgiye dayalı" dörtlü sektör gibi endüstriler de önerir. Ancak bu ayrım standartlaşmamış ve genelde kabul görmemiştir.

İşleri rolle ilişkili beceri, tecrübe veya kıdem miktarı gibi bir kritere göre sıralamak da iş rollerini karşılaştırmanın başka bir yoludur.

Nitelikli zanaatlarda çıraklıktan kalfalığa ve usta zanaatkarlığa geçiş uzun zaman alır.

• İstihdam
• İşçi
• Dönemsel iş
• Taşeron
• Emek
• Sermaye
• Gig çalışanları