İğne oyası

Dünyada “Türk danteli” olarak bilinen^[] iğne oyası; ipek iplikten, pamuklu iplik ya da poliester iplik ve iğne ile oluşturulan kenar dantellerine verilen addır. İğne oyaları, herhangi bir tekstilin kenarına oya olması amacıyla yapılan dantellerdir. Genelde eşarp olmaktadır. Bağımsız ve tek başına kullanımı bu nedenle çok fazla söz konusu olmamaktadır.

“El emeği göz nuru” tanımına en fazla uyan el işlerinden biri olan iğne oyaları, Anadolu’da birçok ev hanımı tarafından yoğun şekilde üretilen bir el işi olup, bazı yörelerde aynı zamanda alım satımı yapılan bir ticari mal hüviyetindedir.

İnsanlar, duygularını renklere ve oyaya dönüştürmektedir. İğne oyası, düğüm düğüm işlenerek sevgiliye, hasrete, umuda ve dileklere ulaşmak için kullanılmaktadır. Çok zengin çeşide ve geçmişe sahip olan iğne oyaları, sadece süs eşyası olarak değil kişinin duygu ve düşüncelerini ifade etme aracı olarak da kullanılmaktadır. İğne oyası sıklıkla eşarp, baş örtüleri, oda takımları, yatak örtüleri, mendiller ve abajur eteklerine yapılmaktadır.

Bir yumak ipek iplik kullanılarak, iğne ile atılan minik düğümlerin biriktirilmesi ile belirli şekillerin oluşturulmasına denir. İğne oyasında kullanılan bu düğümler düz yapılabildiği gibi Üç boyutlu da yapılabilir.^[1]

İğne oyası, ipek iplikle yapılabildiği gibi pamuklu ya da poliester iplikle de yapılabilmektedir. Ayrıca, boncuk, misina gibi süslemeye yardımcı malzemeler de oyanın içine, oluşturulan desene uygun olarak dâhil edilmektedir. Oya bitirildikten sonra, şayet üç boyutlu yapılmışsa, şeklini en iyi şekilde yansıtabilmesi ve hoş görünmesi için sıklıkla, kolalanır.

İğne oyalarının boyutlu yapısı ve süsleyici niteliği ile el sanatları içinde önemli bir yeri vardır. İğne oyalarının Anadolu’da çok eskilere dayanan belgeleri bulunmaktadır.

Oya; iğne, mekik, firkete ve tığ gibi araçlarla başta ipek olmak üzere, pamuk ve sentetik iplikler ve pul, boncuk gibi malzemelerle örgü tekniği kullanılarak yapılan bir el sanatımızdır. Oyanın temeli ipekböcekçiliğine dayanmaktadır. Başka dillerde karşılığı olmayan "oya" sözcüğünün, Anadolu kadınına has olduğu ve bu sanatın esas olarak Türk kültür tarihi içinde yer aldığı, sonrasında aynı teknikle "dantel" adı altında başka coğrafyalarda görüldüğü bilinmektedir. İğne ile yapılan örgülerinse 12. yüzyılda Anadolu’dan Yunanistan’a oradan da İtalya yoluyla Avrupa’ya geçtiği kaydedilmiştir.^[2][3]