İçeriğe atla

İç ve dış gezegen

Güneş Sisteminde bir gezegenin yörüngesi, diğer bir gezegenin Güneş etrafındaki yörüngesinin içinde yer alıyorsa, başka bir değişle yörüngesi kapsanıyorsa başka bir gezegene göre daha aşağı veya daha içte olarak belirtilmektedir. Bu durumda ikinci gezegenin birinciden dışında yani daha üstün olduğu inanışı hakimdir. Terimlerin orijinal olarak kullanıldığı Dünya referans çerçevesinde, aşağı gezegenler Merkür ve Venüs, üstün gezegenler ise Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'dür. Ceres veya Plüton gibi cüce gezegenler ile asteroitlerin birçoğu, neredeyse hepsinin Dünya yörüngesinin dışında yörüngede olmaları anlamında 'üstün' olarak kabul edilmektedir.

Tarih

Bu terimler ilk olarak Claudius Batlamyus'un yer merkezli kozmolojisinde, episiklleri Dünya ve Güneş ile eş doğrusal kalan gezegenleri (Merkür ve Venüs) aşağı, kalmayan gezegenleri (Mars, Jüpiter ve Satürn) ise üstün olarak ayırmak için kullanılmıştır.[1]

16. yüzyılda bu terimler, Batlamyus'un yer merkezli modelini reddeden Kopernik tarafından, bir gezegenin yörüngesinin Dünya'nınkine göre boyutunu ayırt etmek için değiştirilmiştir.[2]

Her kategorideki gezegenler

Dünya referans noktası olarak kabul edildiğinde:

ifade eder. Terimler bazen daha genel olarak kullanılır; örneğin Dünya, Mars'a göre daha aşağı bir gezegendir.

Diğer gezegen terimleri

İç gezegen günümüzde gök bilimciler için tercih edilen bir terim değildir. Alt/iç ve üst, sırasıyla asteroit kuşağının içinde bulunan gezegenleri ve onun dışında yer alan kimi gezegenleri belirten iç gezegen ve dış gezegen terimlerinden tamamıyla farklıdır. Alt gezegen terimi, buna ek olarak küçük gezegen veya cüce gezegen terimlerinden de farklı bir anlamdadır. Üst gezegen terimi ise gaz devi olarak ifade edilen gezegenlerden farklı manadadır.

Kaynakça

  1. ^ Lakatos, Imre; Worrall, John; Currie, Gregory (1980). Worrall, John; Currie, Gregory (Ed.). The Methodology of Scientific Research Programmes. Cambridge University Press. s. 186. ISBN 0-521-28031-1. 
  2. ^ Kuhn, Thomas S. (1985). The Copernican Revolution: Planetary Astronomy in the Development of Western Thought. 4th. Harvard University Press. s. 172. ISBN 0-674-17103-9. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Güneş Sistemi</span> Güneş ve Güneş merkezli astronomik cisimler

Güneş Sistemi, Güneş'in kütleçekim kuvvetiyle yörüngede tutulan ve çeşitli gök cisimlerinden oluşmuş bir sistemdir. Güneş ve 8 gezegen ile onların doğruluğu onaylanmış 150 uydusu, 5 cüce gezegen ile onların bilinen toplam 8 uydusu ve milyarlarca küçük gök cisminden oluşur. Küçük cisimler kategorisine asteroitler, Kuiper Kuşağı cisimleri, kuyruklu yıldızlar, gök taşları ve gezegenler arası toz girer.

<span class="mw-page-title-main">Asteroit</span> yörüngeleri çoğunlukla Mars ile Jüpiter gezegenleri arasında kalan gökcisimleri

Asteroit,, iç Güneş Sistemi'nde yörüngede dönen ve meteoroitlerden daha büyük, fakat cüce gezegenlerden daha küçük olan bir küçük güneş sistemi cismidir. Atmosferi olmayan metalik veya kayalık cisimlerdir. Asteroitlerin boyutları ve şekilleri, cüce gezegenler de dahil olmak üzere önemli ölçüde farklılık gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Güneş Sistemi'ndeki cisimlerin listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Aşağıda Güneş Sistemi'ndeki cisimlerin Güneş'ten uzaklıklarına göre sıralanmış bir listesi bulunmaktadır. Çapı 500 km'den küçük cisimler listeye alınmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dış gezegen</span>

Dış gezegen, Güneş Sistemi'nin en dıştaki yörüngelerde bulunan gezegenlere verilen isimdir. Dev gezegenler veya Jovian gezegenleri olarak da adlandırılan bu dört dış gezegen: Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'dür. Toplu olarak Güneş'in yörüngesinde olduğu bilinen kütlenin %99'unu oluştururlar. Bu gezegenler, Güneş'e en yakın ilk 4 gezegenden farklı olarak gaz yapıdadırlar. Jüpiter ve Satürn gaz devi, Uranüs ve Neptün ise buz devi olarak sınıflandırılır. Dört dev gezegen de halkalara sahiptir, fakat yalnızca Satürn'ün halka sistemi Dünya'dan kolayca gözlemlenebilir. Jüpiter, Satürn ve Uranüs'ün halka-uydu sistemleri Güneş Sistemi'nin adeta minyatür versiyonları gibidir. Neptün'ün halka sistemi, en büyük uydusu Triton'un yakalanmasıyla dağıldığı için önemli ölçüde farklıdır.

<span class="mw-page-title-main">Gezegen</span> bir yıldız veya yıldız kalıntısının yörüngesinde dolanan gök cismi

Gezegen; genellikle bir yıldız, yıldız kalıntısı ya da kahverengi cücenin yörüngesinde bulunan, yuvarlak hâle gelmiş bir astronomik cisimdir. Uluslararası Astronomi Birliğinin (IAU) tanımına göre Güneş Sistemi'nde sekiz gezegen bulunur. Bunlar, karasal gezegenler Merkür, Venüs, Dünya ve Mars; dev gezegenler Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'dür. Gezegen oluşumu için bilimsel açıdan mevcut en iyi teori, bir bulutsunun kendi içine çökmesi sonucu bir yıldızlararası bulut meydana getirdiğini ve yıldızlararası bulutun da bir önyıldız ve bunun yörüngesinde dönen bir öngezegen diski oluşturduğunu öne süren bulutsu hipotezidir. Gezegenler bu disk içinde, kütleçekiminin etkisiyle maddelerin kademeli olarak birikmesi sonucu, yığılma (akresyon) olarak adlandırılan süreçte büyürler.

<span class="mw-page-title-main">Truvalı (gök cismi)</span>

Truvalı veya truva asteroidi, astronomide daha büyük bir cismin yörüngesini paylaşan, ana cismin yaklaşık 60° ilerisinde veya gerisinde bulunan L4 ve L5 Lagrange noktalarından birinin yakınında kararlı bir yörüngede kalan küçük boyutlu bir gök cismidir (çoğunlukla asteroitler). Truva cisimleri gezegenlerin ya da büyük uyduların yörüngelerini paylaşabilirler.

Titius-Bode yasası Güneş Sistemi'nde bulunan gezegenlerin yarı büyük eksenlerinin basit bir kurala dayandığını ileri süren bir varsayımdır. 1846 yılında Neptün'ün bulunmasıyla geçersiz kalmıştır. Yasa adını Johann Daniel Titus (1729-1796) ve Johann Elert Bode (1747-1826) adlı iki Alman astronomundan almıştır. Titus kuralı ortaya koymuş, Bode ise kuralın bilim dünyasınca tanınmasını sağlamıştır.

Geç Dönem Ağır Bombardıman, Ay üzerinde önemli sayıda çarpma kraterinin oluştuğuna, aynı şekilde Dünya, Merkür, Venüs ve Mars’ta da benzer kraterlerin meydana geldiğine inanılan ve yaklaşık olarak günümüzden 3,8 ile 4,1 milyar yıl öncesi dönem.

<span class="mw-page-title-main">Doğal uydu</span> bir gezegenin yörüngesinde dönen gök cismi

Doğal uydu, en yaygın kullanımıyla, bir gezegenin, cüce gezegenin veya küçük bir Güneş Sistemi cisminin yörüngesinde dönen astronomik bir cisimdir.

<span class="mw-page-title-main">Dev gezegen</span> Dünyadan çok daha büyük herhangi bir gezegendir

Dev gezegen, Dünya'dan çok daha büyük herhangi bir gezegendir. Dev gezegenler, kayaç veya diğer katı maddelerden ziyade genellikle kaynama noktası düşük malzemelerden oluşurlar, ancak devasa katı gezegenler de olabilir. Güneş Sistemi'nde bilinen dört dev gezegen vardır: Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün. Diğer yıldızların yörüngesinde dönen ötegezegenler arasında da birçok dev gezegen tanımlanmıştır.

Nice modeli, Güneş Sistemi'nin dinamik evrimi için önerilmiş bir senaryodur. Adını, ilk olarak 2005 yılında geliştirildiği Côte d'Azur Gözlemevinin bulunduğu Fransa'nın Nice kentinden almıştır. Model temel olarak ön gezegen diskinin dağılmasından uzun bir süre sonra dev gezegenlerin ilk oluşum yapılanmasından mevcut konumlarına doğru hareket ettiğini öne sürmektedir. Bu yönüyle Güneş sisteminin oluşumuna dair öne sürülen önceki modellerden farklıdır. Bu gezegen hareketi, Güneş sisteminin dinamik simülasyonlarındaki Geç Dönem Ağır Bombardımanı, Oort bulutunun oluşumu ve Kuiper kuşağı cisimleri, Jüpiter truvaları ve Neptün ötesi cisimler de dahil olmak üzere küçük Güneş sistemi kütlelerinin ortaya çıkışı gibi tarihi olayları açıklamak için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Küçük gezegen grupları listesi</span>

Bir küçük gezegen grubu çoğunlukla benzer yörüngeleri izleyen küçük gezegenler ve cisimlerden oluşan gruptur. Bu grupların üyeleri, bir asteroit ailesinden farklı olarak genellikle birbirlerinden bağımsızdır. Bir grubu adlandırmak için genellikle keşfedilen ve muhtemelen en büyükleri olan cismin adı tercih edilmektedir.

Merkür-kesişen cisim, yörüngesi Merkür'ün yörüngesi ile kesişen asteroitleri belirtmek için kullanılan bir teknik terimdir. Merkür kesişenler Merkür'ün günöte ve günberi noktalarında bulunurlar. Her birinin yarı büyük ekseni, Merkür'ünkinden daha büyüktür.

<span class="mw-page-title-main">Satürn'ün yörüngesinden geçen küçük gezegenler</span>

Satürn-kesişeni, yörüngesi Satürn'ün yörüngesiyle kesişen bir küçük gezegendir. 2005 itibarıyla bilinen numaralı Satürn-kesişenleri aşağıda listelenmiştir. Sadece bir iç-cisim ve bilinen dış-cisimler veya eş-yörüngeliler yoktur. Hepsi olmasa da çoğu kesişenler centaur'dur. (15504) 1999 RG33 bir damokloid'dir.

<span class="mw-page-title-main">Uranüs'ün yörüngesinden geçen küçük gezegenler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Uranüs-kesişeni, yörüngesi Uranüs'ün yörüngesiyle kesişen bir küçük gezegendir. 2005 itibarıyla bilinen numaralı Uranüs-kesişenleri aşağıda listelenmiştir. Hepsi olmasa da çoğu kesişenler centaur'dur.

<span class="mw-page-title-main">Neptün'ün yörüngesinden geçen küçük gezegenler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Neptün-kesişeni, yörüngesi Neptün'ün yörüngesiyle kesişen bir küçük gezegendir. Cüce gezegen Plüton, bu nesne sınıfının en büyük örneğidir. 2005 itibarıyla bilinen numaralı Neptün-kesişenleri aşağıda listelenmiştir.

Bir Jüpiter kesişen, yörüngesi Jüpiter'inkiyle kesişen küçük gezegenleri belirtmek için kullanılan bir teknik terimdir. Bu grubun içinde yer alan Jüpiter truvalıları kapsamında, iç ve dış sıyıranlar, eş yörüngeler ve kesişenler bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Güneş Sistemi'nin ana hatları</span> genel bakış ve başlık listesi

Aşağıda yer alan ana hat, Güneş Sistemi'ne genel bir bakış ve güncel bir rehber olarak hazırlanmıştır:

<span class="mw-page-title-main">Çift gezegen</span>

Çift gezegen, astronomide iki adet gezegen veya gezegen kütleli nesneden oluştuğu ve bunların ortak ağırlık merkezinin her iki cismin de dışında yer aldığı ikili bir uydu sistemidir.

Bir klasik gezegen, çıplak gözle görülebilen ve gökyüzünde sabit görünen yıldızlardan oluşan bir arka fon üzerinde hareket eden bir astronomik cisimdir. Dünya'daki insanlar tarafından görülebilen "yedi klasik gezegen" vardır. Bunlar en parlaktan en sönüğe doğru Güneş, Ay, Venüs, Jüpiter, Mars, Merkür ve Satürn'dür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.