Üvercinka
Üvercinka, Cemal Süreya'nın 1958'de Yeditepe Yayınları tarafından yayımlanan ilk şiir kitabıdır. Kitabın ilk basımında şairin 1953-1957 yılları arasında yayımladığı şiirlerden sadece yirmi dokuzuna yer verilmişken sonraki basımlarda şiir sayısı artırılmıştır. Yayımlandığı dönemde büyük ilgi gören kitap, 1959'da Yeditepe Şiir Armağanı'nı kazanmıştır. Eserin adı, Süreya'nın iş yerinde tanıştığı ve âşık olduğu bir kadına "Üvercinka" adını vermesinden gelmiştir. Kitap-lık dergisinin Türkiye'nin kuruluşunun 75. yıldönümü sebebiyle 1998'de hazırladığı "75 Yılda 75 Kitap listesi"nde 36. sırada yer almıştır.[1] Ocak 2015'ten itibaren Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanmaktadır.[2]
Yazım ve yayımlanma
Adlandırma
Cemal Süreya, ortaokul ikinci sınıftayken tanıştığı Seniha Nemli ile 1953'te evlenmiş ve 1954'te Mülkiye'den mezun olmuştur. Eşiyle arası problemli olan Süreya, Eskişehir Vergi Dairesi'nde tanışıp bir süre beraber olduğu kadın için "Üvercinka" adını kullanmıştır.[3][4] 11 Ağustos 1955'te Maliye Müfettiş Muavini olarak İstanbul'a atanan şairin "Üvercinka"yla ilişkisi bitmiştir.[5] Asım Bezirci'ye verdiği bir röportajda "üvercinka"nın anlamı için şunları söylemiştir:[4]
"Üvercinka anılması güvercinle karışık bir ad. Bir kadın adı. Barışa, aşka, dayatmaya dönük bir kavram: Kitaba ad olarak seçmeme gelince bunun iki nedeni var: Birisi belli: günümüz şiiri ve bu arada benim şiirim kelimeyi zorlayan bir şiir. O adla şiirimi özetlemiş ya da bir parça belirtmiş oluyorum galiba. İşin ikinci nedeni son derece özel, salt günlük yaşamama ilişkin bir şey."
Yayımlanma
Üvercinka, Süreya'nın ilk şiir kitabı olarak Şubat 1958 tarihinde Yeditepe Yayınları tarafından yayımlanmıştır. İlk basımda 1953-1957 yılları arasında yayımladığı şiirlerden sadece yirmi dokuzuna yer verilirken sonraki basımlarda "Şiir", "Sürek Avı" ve "Gazel" başlıklı şiirleri de eklenerek kitapta otuz iki şiir yer almıştır.[6] Kitabın ilk baskısı altı ay içinde tükenmiştir.[7] Süreya bu kitap için 150 lira telif ücreti almıştır.[8]
Üvercinka, 1959'da Cemal Süreya'ya Arif Damar'ın İstanbul Bulutu'yla Yeditepe Şiir Armağanı'nı kazandırmıştır. Ödülden önce bu kitapla ilgili Cemal Süreya, "Osman Mazlum" takma adıyla 18 Ocak 1958'de "Mavisini Dağıtan Uslu Çiçek" başlıklı bir yazı kaleme almış ve yazısında Arif Damar'ın bu şiir kitabında İkinci Yeni etkisi gördüğünü ve kelime seçiminde sağlam bir işçilik gösterdiğini yazmıştır.[9]
Karşılama
Süreya'nın ilk şiir kitabı Üvercinka, 1958 yılında yayımlandıktan hemen sonra edebiyat ortamında büyük ilgi uyandırmıştır.[10][11] Mustafa Şerif Onaran, eserin bağlamında şair için "Alışılmış kelimelerin alışılmış duyguların şairi değil." derken[10] Ahmet Oktay ise "Asıl yeniliği eşyayı soyutlaştırışından ve dilinden geliyor." diye yazmıştır.[12] Muzaffer İlhan Erdost, Üvercinka henüz yayımlanmadan Pazar Postası'nda yazdığı yazıda okurun çıkacak olan Üvercinka'da yeni değerleri bulacağına ve bunları yadırgamayacağına dair görüşlerini yazmıştır.[13] Asım Bezirci, Muzaffer İlhan Erdost'un Cemal Süreya'yı güçlü bir şair olarak itham etmesini abartılı bulduğunu ancak Üvercinka'yı okuduktan sonra fikrinin değiştiğini belirtmiştir.[14] Orhan Duru, Üvercinka'yı bir kuşağın şiir kitabı olarak nitelemiştir.[15] Duru ayrıca şiirlerdeki şaşırtma ve ton değişikliğinin, okurun alışık olmadığı bir tarz olduğunu belirterek şairin temayla da insanın derinliğine indiği tespitinde bulunmuştur.
Cemal Süreya, Üvercinka'yı değerlendirmiş ve kitabının Türk şiirine ne kattığını şu sözlerle dile getirmiştir:[16]
"Üvercinka'yı bir kelimeyle özetliyorum: şok. O kitaptaki çok şiirimde şok etkisi aradım. Sonra dile büyük bir yaslanışım var. Humour var. Kusurlu şiirler, biliyorum. Kusurlu olmalarını istedim."
Ayrıca 1982 yılında Gösteri dergisinde çıkan Doğan Hızlan'la yaptığı bir röportajda kitabını değerlendirdiği zaman hoşuna gitmeyen şiirler ve dizeler olduğunu ifade etmiş; 1986 yılında Enver Ercan'la yaptığı röportajda "tahammül edemediği" şiirleri arasında "San", "Gül", "Dalga", "Güzelleme" ve "Süveyş"i eklerken "çok kötü" şiirler arasında "Şiir", "Sizin Hiç Babanız Öldü Mü?", "Nehirler Boyunca Kadınlar Gördüm", "Şarkısı Beyaz" ile "Üç Adet Yıldız"ı dahil etmiştir.[9]
Kaynakça
- Genel
- Acarı, Halis (2002). Duruel, Nursel (Ed.). Üvercinka Dedi ki, "Güvercin Curnatası" (2 bas.). İstanbul: YKY.
- Bezirci, Asım (1996). İkinci Yeni Olayı (4 bas.). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
- Deniz, Sunay (2014). Cemal Süreya'nın Şiirlerinde Kelime Dünyası. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
- Erdost, Muzaffer (23 Şubat 1958). "Üvercinka ile Gelenler". Pazar Postası.
- İlhan, Nilüfer (2010). Cemal Süreya (Hayatı, Edebî Fikirleri Ve Şiiri). Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
- Karadeniz, Mustafa (2015). Cemal Süreya'nın Şiir Estetiğinde Poetik Sadakat: Poetika Ve Şiir Arasındaki Mütekabiliyet. Malatya: İnönü Üniversitesi.
- Papak, Özge (2013). Cemal Süreya'nın Şiirlerinde Dil Sapmaları Ve Ad Aktarmaları. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
- Özel
- ^ "75 yılın kitapları". 26 Mart 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2018.
- ^ "Üvercinka". 6 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2018.
- ^ Deniz 2014, s. 1.
- ^ a b Karadeniz 2015, s. 116.
- ^ Papak 2013, s. 10.
- ^ İlhan 2010, s. 57-58.
- ^ İlhan 2010, s. 58.
- ^ "Cumhuriyet'in gizli Kürdü: Cemal Süreya – Hüseyin Kalkan". Gazete Karınca. 9 Ocak 2019. 12 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020.
- ^ a b İlhan 2010, s. 63.
- ^ a b Karadeniz 2015, s. 85.
- ^ Deniz 2014, s. 4.
- ^ Karadeniz 2015, s. 86.
- ^ Erdost 1958, s. 12.
- ^ Bezirci 1996, s. 103.
- ^ İlhan 2010, s. 59.
- ^ Acarı 2002, s. 20.
