İçeriğe atla

Üçüncü Yüzyıl Krizi

Üçüncü Yüzyıl Krizi

271 yılında bölünen imparatorluk
Tarih235–284 (49 yıl)
Bölge
Durum Roma imparatoru Aurelian, hem Palmira hem de Galya imparatorluklarını fethetti. Kriz, Diocletian'ın yükselişi ve 284'teki reformlarıyla sona erdi.
Taraflar
Roma İmparatorluğu

Galya İmparatorluğu

Palmira İmparatorluğu

Gotlar

Alamanlar

Vandallar
Komutanlar ve liderler

GallienusII. Claudius

Aurelianus

Postumus Marcus Aurelius Marius Victorinus

I.Tetricus
Cniva


Üçüncü Yüzyıl Krizi ("Askerî Anarşi veya "İmparatorluk Krizi" olarak da adlandırılır), 235 ve 284 yılları arasında Roma İmparatorluğu'nun aynı anda gerçekleşen üç krizin sonucunda harap olduğu ve neredeyse yıkılmanın eşiğine geldiği döneme verilen addır. Bu krizler dış istilalar, iç savaş ve ekonomik çöküştür. Kurumlar, toplum, ekonomik hayat ve en son olarak da dinde yaşanan değişimler o kadar derin ve temeldendi ki "Üçüncü Yüzyıl Krizi" giderek klasik antikite ile Orta Çağ ya da Geç Antik Çağı birbirinden ayıran dönem olarak görülmektedir.

Kriz 235 yılında İmparator Alexander Severus'un kendi birlikleri tarafından öldürülmesiyle başladı. Takip eden 50 yıl boyunca İmparatorluk, Barbar istilalarını, iç savaşları, köylü isyanlarını ile siyasi istikrarsızlığı birlikte gördü ve bu karmaşayı fırsat bilen onlarca kişi devletin başına geçmek için amansız bir rekabete girdi. Tağşiş yapılaması para birimini değerinin düşmesine ve ekonomik çöküşe yol açtı. Sahadaki Romalı komutanlar, bu kriz ortamından yararlanarak başına buyruk hareket etmeye başlamışlardır.

Yaklaşık yarım yüzyıllık bu dönemde her biri tek başına imparatorluk için bir tehdit oluşturan üç kriz bir araya geldi: dış istilalar, iç savaşlar ve kontrolden çıkmış hiper enflasyon yaşayan bir ekonomi. Normal şartlarda sona ermesi gereken imparatorluk bir dizi sıkı asker imparator, Diocletianus'un 284 yılında imparatorluğu ikiye ayırma girişimi ve diğer reformlar sayesinde varlığını sürdürmüştür.

Bu dönemde imparatorluğun başına kabaca 20-25 kişi gelmiştir ancak gerçek sayı bir tartışma konusudur zira birçok kimse aynı anda tahta talip olmuştur. Bunların çoğu ortalama yalnızca iki, üç sene hüküm süren imparatorluğun tümünde ya da bir bölümünde iktidarı ele geçiren ve savaş yenilgisi, suikast veya ölüm sonucu iktidarı kaybeden öne çıkmış generallerdi. Daha sonra Aurelianus (MS 270–275) imparatorluğu askeri olarak yeniden birleştirdi. Kriz, Diocletianus'un 284'te Roma imparatorluk hükûmetini yeniden yapılandırmasıyla sona erdi. Bu, Roma'nın ekonomik ve askeri olarak 150 yıl daha istikrara kavuşmasını sağladı.

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Batı Roma İmparatorluğu</span> Roma İmparatorluğunun bağımsız yönetilmiş batı yarısı

Batı Roma İmparatorluğu, Roma İmparatorluğu'nun 395 yılında İmparator I. Theodosius tarafından ikiye bölünmesiyle ortaya çıkan bir devlettir. Diğer yarısı ise Doğu Roma İmparatorluğu olan devlet, MS 3. ile 5. yüzyıllar arasında var olmuştur. Batı Roma İmparatorluğu, ayrı bir bağımsız İmparatorluk mahkemesi tarafından yönetildikleri herhangi bir zamanda Roma İmparatorluğu'nun batı eyaletlerinden oluşuyordu. Batı Roma İmparatorluğu ve Doğu Roma İmparatorluğu terimleri modern zamanlarda fiilen bağımsız olan siyasi varlıkları tanımlamak için icat edildi; Çağdaş Romalılar İmparatorluğun iki ayrı imparatorluğa bölündüğünü düşünmediler, ancak onu iki ayrı imparatorluk mahkemesi tarafından yönetilen tek bir yönetim olarak idari bir çare olarak gördüler.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ</span> 5. yüzyıl – 15. yüzyıl arasını kapsayan tarihî dönem

Orta Çağ, tarihçiler tarafından 5. yüzyılın sonlarından 15. yüzyılın sonlarına kadar sürdüğü söylenen tarihî dönemi ifade eden kavramdır. Orta Çağ dönemine verilen bir diğer isim olan "Klasik Sonrası Dönem" terimi, "Klasik Antik Çağ" döneminin adından türetilmiş olsa da, daha geniş bir coğrafi tanıma sahiptir. Orta Çağ, tarihçiler tarafından ihtilaflar olmasıyla birlikte, genel olarak MS 500–1500 aralığındaki dönemi kapsamaktadır ve Antik Çağ ile modern zamanlar arasında ayrı bir dönem olarak görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Gotlar</span>

Gotlar, Güney İskandinavya'nın Gotland bölgesinde oturan eski bir Cermen kavmi. Gotlar 2. yüzyıldan itibaren İskitya, Dacia ve Pannonia'da yaşamışlar 3. ve 4. yüzyıllarda Bizans'ı yağma etmişler ve Aryanizmi benimsemişlerdir. 5. ve 6. yüzyıllarda Vizigotlar ve Ostrogotlar şeklinde ikiye bölünmüşler ve İberya ile İtalya'yı istila etmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Antik Roma</span> İlk Çağın en büyük ve en güçlü medeniyeti

Antik Roma, MÖ 9. yüzyılda İtalya Yarımadası'nda kurulan Roma şehir devletinden doğarak tüm Akdeniz'i çevreleyen bir imparatorluk hâline gelen medeniyetin adıdır. Yaklaşık 2.200 yıl boyunca varlığını sürdürmüş olan Roma uygarlığı bir monarşiden oligarşi ve cumhuriyetin bileşimi bir demokrasiye ve daha sonra da otokratik bir imparatorluğa dönüşmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Roma İmparatorluğu</span> Avrupanın büyük bir bölümü, Batı Asya ve Kuzey Afrikada hüküm sürmüş eski bir imparatorluk (MÖ 27—MS 1453)

Roma İmparatorluğu, Roma Cumhuriyeti döneminde, Augustus'un cumhuriyeti tek başına yönetebilecek yetkiler alması ve cumhuriyet döneminde kimseye verilmemiş haklara sahip olmasıyla oluşan Antik Roma devletidir. Augustus, MÖ 2 yılına kadar cumhuriyeti kendinden sonra da tek bir kişinin yönetebilmesini sağlayacak anayasal reformlar gerçekleştirdi ve Roma İmparatorluğu tam anlamıyla oluşmuş oldu.

<span class="mw-page-title-main">Franklar</span> Roma İmparatorluğunun yıkılmasında büyük rol oynamış bir Cermen boyu

Franklar, Roma İmparatorluğu'nun yıkılmasında büyük rol oynamış bir Cermen boyudur. 4. yüzyıl sonlarından itibaren Galya eyaletinin kuzeyine Roma müttefiki sıfatıyla sızmaya başlar, 406 tarihinden itibaren ise tam güçle Kuzey Galya'yı istila ederler. 6. yüzyılda Güney Galya'dan Vizigotları kovarak hakimiyetlerini pekiştirirler. Bu tarihten sonra Galya artık Fransiya yani Fransa olarak anılacaktır.

<span class="mw-page-title-main">Avusturya tarihi</span> Avusturyanın tarih öncesinden günümüze kadar geçmişi

Bu madde Avusturya'nın tarih öncesinden günümüze kadarki tarihi hakkında bilgi vermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Aurelianus</span> Roma İmparatoru (MS 270-275)

Lucius Domitius Aurelianus, Aurelian olarak bilinen ve 3. yüzyıl sonu - 4. yüzyıl başında Roma İmparatorluğunun gücünü tekrar toparlamasına yardım eden birkaç başarılı "asker imparator"dan ikincisi olan Roma imparatoru.

<span class="mw-page-title-main">Phocas</span>

Phocas (547-610) Bizans imparatoru (602-610). Lejyon gedikli subaylarındandı. İmparator Mauricius'a karşı bir askeri ayaklanmaya elebaşılık yapıp isyan başarılı olunca imparatorluk görevini gaspedip meşru İmparator Mauricius'un boynunu vurdurdu. Hükümdarlığı zamanında Pers-Sasani istilaları ve içeride ardı arkası gelmeyen suikastler oldu. 610'da Herakleios tarafından tahttan indirildi ve öldürüldü.

<span class="mw-page-title-main">Diocletianus</span> 284ten 305e kadar hüküm süren Roma İmparatoru

Gaius Aurelius Valerius Diocletianus 20 Kasım 284 ile 1 Mayıs 305 tarihleri arasında görev yapmış, Roma imparatorluğunu Doğu Roma ve Batı Roma olarak paylaştıran ve Doğu kısmının imparatorluğunu üstlenen bir Roma imparatoru.

<span class="mw-page-title-main">Roma Yunanistanı</span>

Roma Yunanistanı, Yunan Tarihi'nin, Roma Cumhuriyeti'ne ait orduların MÖ 146 yılında Korint Muharebesi'nde Yunanlarla çarpışmasının sonrasında Yunan topraklarının Roma hâkimiyetine girmesi ve MS 330 yılında bugünkü İstanbul kentinin I. Konstantin tarafından Konstantinopolis adı ile yeniden kurulmasına kadar geçen dönemine verilen addır.

<span class="mw-page-title-main">Eugenius</span> 392-394 arası Batı Roma İmparatorluğu tahtını ele geçiren gaspçı (345-394)

Flavius Eugenius, Roma İmparatoru I. Theodosius'e karşı (392-394) mücadele etmiş Roma'lı gaspçı. Roma tahtında hak iddia eden son pagan gaspçıdır.

<span class="mw-page-title-main">Dominatus</span>

Dominatus, İmparator Diokletian'ın kendisini imparator ilan ettiği MS 284 yılıyla Roma İmparatorluğu'nun Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmasından sonra Batı İmparatorluğunun tarih sahnesinden kesin olarak çekildiği MS 476 yılı arasında kalan, despotik son dönemlerini tanımlamak için kullanılan terim. Principate döneminden farklı olarak, bu dönemde Antik Roma'nın cumhuriyetçi geleneklerinin çoğunlukla sonlandırıldığı, princeps gibi cumhuriyetçi unvanla gizlenen güçlü lider yerine direkt Roma senatosuna ve halka karşı açık bir hükümdarlık sergileyebilen daha despotik bir imparatorların olduğu yönetim benimsenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Principatus</span>

Principatus (Principate), Roma İmparatorluğu'nun ilk imparatoru Augustus'un rakiplerini yenerek imparatorluğunu ilan ettiği MÖ 27 yılıyla, İmparator Numerian'ın 284 yılındaki ölümü arasında geçen ve güçlü bir politik liderin hakimiyeti altındaki politik rejimi tanımlamak için kullanılan terim.

<span class="mw-page-title-main">İspanya tarihi</span>

İspanya tarihi, İspanya'da tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan dönem boyunca yaşanan olayları kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Thema</span>

Thema, yaklaşık yedi yüz yıllık bir dönem için Bizans İmparatorluğu'nun ana yerel idare birimi idi. Thema sistemi yedinci yüzyılda Bizans topraklarının Müslüman orduları tarafından zaptedilmeye başlanması ile kurulmuş ve daha önceki ana yerel birim olan ve Roma imparatorları Diocletianus ve I. Konstantin tarafından kurulmuş olan Roma diakos sistemi yerine geçirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Britanya'da Roma hakimiyetinin sonu</span>

Britanya'da Roma hakimiyetinin sonu, Roma İmparatorluğu'nun Büyük Britanya'dan çekilmesi üzerine başlayan tarihi dönemi anlatır. Bu dönem tek bir tarihle ifade edilemeyecek kadar karmaşık olmuştur. Adada farklı yerlerdeki Roma hakimiyeti farklı zamanlarda ve farklı mekanizmalarla sona ermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Domesticus (Roma İmparatorluğu)</span>

Domesticus kelimesinin kökenleri, Geç Roma Ordusu'nun 3. yüzyıl sonlarında aranabilir. Roma İmparatoru'na kadrolu olarak muhafız birliği olarak hizmet eden “Protectores Domestici” teriminden gelir. Refakatçi “comes” olmaktan ileri gelen ya da çeşitli makamlarda kontların ve imparatorun, bu durumda bir muhafız birliğiden kaynaklandıkları söylenir. Sivil taraftaki asil bir evin hizmetkârları ya da üst düzey bir askerî konum olsun, genellikle çeşitli alanlarda yüksek rütbelere sahiplerdi. İmparatorun altında belirli bir süre görev yaptıktan sonra Domestici, kendileri bir lider olaur ve potansiyel olarak orduda kendi lejyoner alayını yönetebilirlerdi. Göreceli olarak, en önemli makamlar “Comes Domesticorum” ya da diğer biline adıyla “Protectores Domestici Komutanı” ve “Comes rei Militaris” ya da Generaldir.

<span class="mw-page-title-main">Asker imparator</span>

Asker imparator, komuta ettiği birliklerin desteği sayesinde iktidarı ele geçiren Roma imparatorlarına verilen isimdi. Asker imparatorlar, özellikle Alexander Severus'un öldürülmesiyle başlayan Üçüncü Yüzyıl Krizi sırasında 235'ten 284'e kadar olan dönemde oldukça yaygındı. I.Maximinus'tan başlayarak geçen 33 yılda, yaklaşık on dört kışla imparatoru vardı ve bu asker imparatorlardan her birinin ortalama hüküm süresi iki yıldan biraz fazlaydı. İmparatorluk makamında ortaya çıkan bu istikrarsızlık, neredeyse sürekli olan iç savaş ve ayaklanma durumu; Roma İmparatorluğu'nu iç karışıklıklar nedeniyle dağılmak riskiyle baş başa bıraktı ve onu dış düşmanların saldırılarına karşı savunmasız kalmasına sebep oldu.

<span class="mw-page-title-main">Bizans İmparatorluğu'nun gerilemesi</span>

Bizans İmparatorluğu, 7. yüzyılın İslam'ın yayılışı sırasında büyük kayıplar da dahil olmak üzere, yaklaşık bin yıl boyunca birkaç büyüme ve bozulma döngüsü yaşadı.