İçeriğe atla

Üçüncü Ağrı Harekâtı

Üçüncü Ağrı Harekâtı
Ağrı ayaklanmaları
Tarih7-14 Eylül 1930
Bölge
Ağrı Dağı, Ağrı
Sebep İsyanı bastırmak
Sonuç İsyancıların çekilişi
Taraflar
Türkiye Ağrı Milli Hareketi
Komutanlar ve liderler
İhsan Nuri
Bıro Heske Telli

Üçüncü Ağrı Harekâtı ya da Üçüncü Ağrı Ayaklanması, 11 Haziran 1930'da Türk ordusu ayaklanmaya karşılık verdi. Hoybun örgütü bu ayaklanma için diğer Kürtlerin acilen destek çağrısında bulundu. Bu ayaklanma çoğunluğu Kırmanci Kürtlerinden olanlar tarafından yapılmıştır. Kirmancilerin sayısı Dersimlilerin sayısından fazlaydı. Çünkü Hoybun'un çağrısına Türk askeri Iğdır, Sipan Dağı, Van civarında ani karşılık vermiştir ve destek çok küçük bir alanda olmuştur. Türkler geçici olarak Ağrı'ya yaptıkları hücumu durdurmuşlardır. İsyancılar çok fazla sayıda olan Türk askerlerince bertaraf edilmişlerdir.[1][2]

Ayaklanmanın kumandanı İhsan Nuri Paşa, Türk Hava birliklerinin Ağrı Dağı ayaklanmasını bertaraf etmesindeki rolünü konu alan ve başlığı La Révolte de L'Agridagh (Ağrı Dağı İsyanı) olan bir kitap yazdı.[3]

1930 yılının yazında, Türk uçakları Ağrı dağını her yönden bombalıyordu. İhsan Nuri Paşa'ya göre. Türk uçaklarının üstünlüğü isyancıların demoralize olmasına ve buna bağlı olarak da teslim olmasına neden oldu.[4]

Ayaklanma boyunca, Türk uçakları birkaç Kürt aşiret ve köyünü bombaladı. Örneğin Helikanlı ve Herki aşiretleri 18 Ağustos 1939'da[] bombalandı. Asi köyler devamlı olarak bombalandı. İkincisi de 2 ve 29 Ağustos'ta oldu.[5]

12 ve 19 Haziran 1930'da. Kürt pozisyonları aşırı derecede bombalanıyordu. Kürtler Ağrı dağının daha üst bölümlerine geri çekildiler. 9 Haziran tarihli Cumhuriyet Gazetesi Türk uçaklarının Ağrı dağını "Yağmur gibi bombalıyor" haberini yayınladı. Bombardımandan kaçan Kürtler canlı olarak ele geçirildi. 13 Haziran'da, Zilan'daki ayaklanma bastırıldı. Ayaklanmayı bastırmada 10-15 hava bölüğü kullanıldı. 16 Haziran'da 2 Türk uçağı düşürüldü ve içindeki iki pilot da isyancı tarafından öldürüldü. Hava bombardımanı birkaç gün devam etti ve isyancı güçleri 5.000 metre yüksekliğe çekildiler.[6] 21 Haziran'da yapılan bombardımanda birçok isyancı yok edildi. Bu operasyonlar sırasında Türkiye ordusu 66.000 asker ve 100 uçağa sahipti. İsyancılara karşı yapılan bu mücadele 17 Eylül 1930'da sona erdi.[7]

Ağrı ayaklanması 1931'de bertaraf edildi ve Türkiye bölgedeki hakimiyetine devam etti.

Kaynakça

  1. ^ "Ethnic Differentiation among the Kurds". 2 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2008. 
  2. ^ .waideh, Wadie (1960) The Kürt Nationalist Hareketi: Kökeni ve Gelişmesi.Basılmamış Phd tezi
  3. ^ Ihsan Nuri Paşa, La Révolte de L'Agridagh, İsmet Şerif Vanlı'nın giriş bölümüyle, Genevre'da 1985'te basıldı. Türkçeye: Ağrı Dağı İsyanı, Med Basımevi, İstanbul, 1992.(pp.98, 105, 131, 141, 156 ve 164)
  4. ^ Olson, R., The Kurdish Rebellions of Sheikh Said (1925), Mt. Ararat (1930), and Dersim (1937-8): Their Impact on the Development of the Turkish Air Force and on Kurdish and Turkish Nationalism, Die Welt des Islam, New Ser., Vol.40, Issue 1, March 2000, p.81
  5. ^ Olson, R., The Kurdish Rebellions of Sheikh Said (1925), Mt. Ararat (1930), and Dersim (1937-8): 'Their Impact on the Development of the Turkish Air Force and on Kurdish and Turkish Nationalism', Die Welt des Islam, New Ser., Vol.40, Issue 1, Mart 2000, s. 82
  6. ^ Karaca, Emin (2003). Ağrı Eteklerinde İsyan - Bir Kürt Ayaklanmasının Anatomisi. İstanbul: KaraKutu Yayınları. ss. 100-101. ISBN 975-8658-38-7. 
  7. ^ Olson, R., The Kurdish Rebellions of Sheikh Said (1925), Mt. Ararat (1930), and Dersim (1937-8): Their Impact on the Development of the Turkish Air Force and on Kurdish and Turkish Nationalism, Die Welt des Islam, New Ser., Vol.40, Issue 1, March 2000, pp.83,84,85,86,88

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Koçgiri İsyanı</span> Türk Kurtuluş Savaşı sırasında çıkmış bir isyan

Koçgiri İsyanı, Şubat 1921'de Sivas'ın doğusunda bulunan ve ezici çoğunluğun militan olduğu Koçgiri bölgesinde başlayan bir Kürt ayaklanmasıydı. İsyan Alevi-Kürt topluluğu olan ve Sivas'ın doğusunda ikamet eden Koçgiri aşireti tarafından çıkarıldı. Aşiret liderlerinin Kürdistan Teali Cemiyeti ile yakın ilişkileri vardı. İsyan, Haziran 1921'de bastırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Ağrı ayaklanmaları</span> 1926-1930 yılları arasında Ağrı Dağı ve civarı ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada meydana gelen Kürt ayaklanmaları

Ağrı ayaklanmaları veya Ararat İsyanı 1926-1930 yılları arasında Ağrı Dağı ve civarı ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada meydana gelen Kürt ayaklanmalarıdır. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı'nın etkilerinin olduğu bir zamanla birleşen bu dönemde, Türkiye'nin isyanı bastırmak için yaptığı harcamalar ekonomik krize neden oldu.

<span class="mw-page-title-main">İhsan Nuri</span> Kürt Silahlı Kuvvetleri genel komutanı ve Ağrı ayaklanmalarının lideri

İhsan Nuri Paşa, Hoybun Cemiyetinin liderlerinden olup Ağrı ayaklanmalarını yönetmiş Kürt asker ve politikacı. Halk arasında Ararat Kartalı olarak da bilinir. Hoybun tarafından Kürt Silahlı Kuvvetleri genel komutanlığına atanarak Ağrı ayaklanmalarının başına geçmiştir.

Şeyh Ubeydullah Nehri Osmanlı döneminde hem Osmanlı'ya karşı hem de Kaçarlara karşı isyan eden Kürt lideri. Nakşibendi tarikatının Halidî kolunun şeyhlerinden Seyyid Taha Hakkârî'nin oğlu olup Şeyh Ubeydullah İsyanı olarak adlandırılacak isyanı başlatmıştır.
Seyyid Abdülkadir'in (ö.1925) babasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hoybun</span> Kürt milliyetçi örgütü

Hoybun 5 Ekim 1927'de Lübnan'da kurulan Kürt milliyetçi siyasi parti.

<span class="mw-page-title-main">Ağrı Cumhuriyeti</span> Türkiye topraklarında kurulan kısa ömürlü De facto devlet

Ağrı Cumhuriyeti, Ağrı Kürt Cumhuriyeti veya Ağrı Millî Hareketi, Ağrı isyanları sırasında Türkiye'nin kuzeydoğu bölgesinde Hoybun Merkez Komitesi tarafından ilan edilen; fakat hiçbir devlet tarafından tanınmayan Kürt yönetimi.

Oramar Ayaklanması ya da Oramar İsyanı, 16 Temmuz 1930'da başlayıp 10 Ekim 1930'da biten, Şeyh Ahmed Barzani'ye bağlı Molla Hüseyin Şerif komutasındaki 500 kişilik Kürt silahlı kuvvetinin Dağlıca köyünde bulunan Oramar taburuna saldırmaları sonucu başlayan isyan. İsyan, bazı Kürt aşiretlerinin Türk askerleriyle birlikte direnmesi ve Türk Ordusunun havadan bombardımana başlaması üzerine Kürt kuvvetlerinin Irak'a çekilmesiyle son bulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Kürtleri</span> Türkiyede yaşayan Kürtler

Türkiye Kürtleri, Türkiye sınırları içinde yaşayan ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan en büyük ikinci etnik ve kültürel gruptur. Çeşitli tahminlere göre Kürtler, Türkiye nüfusunun %15 ila %20'sini oluşturmaktadırlar ve toplam sayıları 12,5 milyon ila 15 milyon arasındadır. Yoğun olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde olmakla birlikte, ülkenin çeşitli illerinde Kürtler yaşamaktadır. Bazı Kürtler tarafından bu bölgeler Kuzey Kürdistan olarak adlandırılsa da, bu adlandırma çeşitli tartışmalara sebep olmakta ve resmî olarak kabul edilmemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Zilan Katliamı</span> Kürt sivillere karşı yapılmış katliam

Zilan Katliamı, diğer adlarıyla Zilan Deresi Katliamı veya Zilan Deresi Kırımı, 1930 yılının Temmuz ayında Ağrı Dağı İsyanları sırasında Ferîk Salih Omurtak komutasındaki 9. Kolordu tarafından Üçüncü Ağrı Harekâtı başlatılmadan önce, Van ilinin Erciş ilçesinde yer alan Zilan Deresi'ne sığınan Kürt sivillere yönelik gerçekleştirilen katliamdır. 16 Temmuz 1930 tarihli Cumhuriyet gazetesine göre 15.000 kişi, bizzat Ağrı İsyanları'nda da yer alan Kürt yazar Hesen Hîşyar Serdî'ye göre Ademan, Sipkan, Zilan ve Hesenan aşiretlerden oluşan 18 köyden 47.000 köylü, Ermeni araştırmacı Garo Sasuni'e göre ise 5.000 kadın, çocuk ve yaşlı öldürülmüştür. Almanya merkezli Berliner Tageblatt gazetesi, 3 Ekim 1930 tarihli sayısında olayları "Türkler, Zilan bölgesinde 220 köyü imha etti ve 4.500 kadın ve yaşlıyı katletti." şeklinde aktarmıştır. Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi ise şöyle aktarmıştır: "Zilan Bölgesi vadilerinden birinde 1.550 kişi kesildi, Erciş bölgesinde 200 köy yakıldı, Patnos sahasında yakılıp yıkılmayan tek köy kalmadı. Türk askerleri, Kürtlerin hayvanlarını da alıp aşırdılar."

<span class="mw-page-title-main">Kürt milliyetçiliği</span> siyasal ideoloji

Kürt milliyetçiliği, Kürtlerde, halk olma bilincinin kültürel ve siyasal eyleme yönlendirilmesini ifade eden kavramdır. Kürtlerin çoğunluk olduğu toprakları Kürdistan olarak tanımlayan ve bağımsız bir Kürt devleti kurulmasını savunan siyasi hareket olmakla birlikte, Kürtlerin yaşadıkları topraklarda diğer etnik gruplar ile eşit haklara sahip olmasını, Kürtçenin resmî dil ve eğitim dili olmasını savunan siyasi görüştür.

İbrahim Heski, Celali aşiretine mensup olan Kürt kökenli Osmanlı isyancı ve siyasetçi.

Türkiye'de Kürtlere yönelik insan hakları ihlâlleri, Türkiye'de yaşayan Kürtlere karşı işlenmiş olan insan hakkı ihlallerini incelemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Barzani</span>

Ahmed Barzani, Kürdistan'daki, Barzani Aşireti aşiretinin liderlerindendir. Ahmed Barzani, birçok farklı Kürt kabilesini otoritesi altına alıp Barzan bölgesini genişleterek Barzani aşiretinin güçlenmesinde önemli rol oynamıştır. Ayrıca Erken Kürt milliyetçiliğinin mimarı olarak kabul edilir. Küçük kardeşi Molla Mustafa Barzani ile birlikte 1920 ve 1930'larda Irak hükûmetinin kontrolüne karşı savaşmıştır.

Kuşkonar ve Koçağılı köylerinin bombalanması, 26 Mart 1994'te Şırnak ilindeki Kuşkonar ve Koçağılı köylerine yapılan TSK tarafından yanlışlıkla bombalama sonucu 38 Kürt sivilin öldüğü ve köylerin yok edildiği olay.

Türkiye'deki 2011–2012 Kürt protestoları, ülkedeki Kürt azınlık haklarının kısıtlanmasına karşı BDP liderliğinde Türkiye'de yapılan protestolardır. Türkiye'deki Kürtlerin uzun protesto eylemlerin sonucu olarak, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da da protestolar olmuştur. Hürriyet gazetesi, Mısır ve Tunus'ta devrimlere neden olan ve "Arap Baharı" olarak adlandırılanın kalkınmanın, Ortadoğu'nun kuzey kesimlerinde bir "Kürt Yazı"na yol açabileceğini öne sürdü. Protestocular hem İstanbul'da hem de Türkiye'nin güneydoğusunda sokaklara döküldü. Bazı gösteriler de Anadolu ve İzmir'de yapıldı.

<span class="mw-page-title-main">Bitlis Ayaklanması (1914)</span> Osmanlı İmparatorluğunda çıkmış bir Kürt isyanı

Bitlis Ayaklanması, 1914 başlarında Osmanlı İmparatorluğu'nda bir Kürt ayaklanmasıydı. Ayaklanma, Rus İmparatorluğu tarafından desteklendi. Musul Vilayeti'ndeki Barzan'da da Rusya tarafından desteklenen birbirleriyle ilgisiz bir Kürt ayaklanmasıyla eş zamanlı olarak gerçekleşti. Daha sonra Kürt milliyetçi tarihçiliği, ayaklanmayı Kürt milliyetçi mücadelesinin bir parçası olarak tasvir etti, ancak asıl nedenleri zorunlu askerlik ve vergilendirmeye karşı çıkıştı. Ayaklanma Mart ayı başlarında Kürt savaşçılarla Osmanlı jandarmaları arasında bir çatışmayla başladı ve Osmanlı jandarması geri çekilmek zorunda kaldı. Kürtler daha sonra Bitlis şehrini kuşattı ve 2 Nisan'da şehri ele geçirdi. Ardından Muş ve Van'dan sevk edilen Osmanlı kuvvetleri isyanı bastırdı. Ayaklanmanın 4 Nisan'daki başarısızlığından sonra, isyancı liderlerden Molla Selim Rusya'ya sığındı.

Beytüşşebap İsyanı, Türkiye Cumhuriyeti'ndeki ilk Kürt isyanıydı. İsyan, Cibran aşiretinden Halid Bey Cibran tarafından yönetildi. İsyana İhsan Nuri, Yusuf Ziya Bey ve Kürt Fuad Paşa'nın bulunduğu diğer önemli komutanlar da katılmıştır. 3 Mart 1924'te halifeliğin kaldırılması, Kürt kimliğine yönelik baskıcı Türk politikaları, Kürtçenin halka açık olarak kullanılmasının ve öğretilmesinin yasaklanması ve Kürt toprak sahiplerinin ve aşiret reislerinin ülkenin batısında yeniden yerleştirilmesi isyanın başlıca nedenlerindendir. Türk ordusunun çok sayıda subayı isyancılara destek vermek için firar etti. İsyan, Ağustos 1924'te Beytüşşebap garnizonunun Türk hükûmetine karşı ayaklanmasıyla başladı. İsyan başarısız oldu ve başladıktan kısa bir süre sonra sona erdi. Yusuf Ziya Bey, 10 Ekim 1924'te tutuklandı ve bildirildiğine göre Halid Bey Cibran'ı da isyana karışmakla suçladı. Halid Bey Cibran Aralık 1924'te Erzurum'da yakalandı. Her ikisi de Bitlis'te askeri mahkemeye çıkarıldı. İsyan bastırılmış olsa da, bir başka Kürt ayaklanması, Şeyh Said İsyanı kısa bir süre sonra patlak verecekti.

<span class="mw-page-title-main">Emin Ali Bedirhan</span>

Emin Ali Bedirhan Kürt politikacı. Kürt Dayanışma ve Terakki Cemiyeti'nin kurucu üyesi ve Kürdistan Teali Cemiyeti'nin başkan yardımcısıydı.

Türkiye'de Kürtlerin inkârı, Kürtlerin bir halk olduğunu reddeden ve bunun yerine Türklerin bir alt grubu olduklarını iddia eden Türkiye hükümetlerininin onlarca yıldır resmi devlet politikasıydı ve Kürt ve Kürdistan kelimeleri devlet kurumları tarafından yasaklanmıştı.

<span class="mw-page-title-main">Mevlânzâde Rifat</span> Osmanlı Kürt gazeteci ve şair

Mevlânzâde Rifat Bey, Osmanlı Kürt bir gazeteci ve şairdi, ailesi Süleymaniye kökenliydi ve Hâlid Bağdâdî'nin soyundan gelir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.