İçeriğe atla

Özne-fiil-nesne

Dilbilimsel tipoloji'de özne-fiil-nesne (subject-verb-object veya SVO), öznenin birinci, fiil'in ikinci ve nesnenin üçüncü çıktığı bir cümle yapısıdır. Örneğin, "I learn English".[1] Diller, işaretlenmemiş cümlelerde (yani, alışılmadık bir kelime sırasının vurgu için kullanılmadığı cümlelerde) bu öğelerin hakim sıralamasına göre sınıflandırılabilir. Etiket, genellikle konuları olmayan ergaktif diller için kullanılır, ancak bir temsilci-fiil nesnesi sırası vardır.[2]

SVO olarak kabul edilen diller şunları içerir: Arnavutça, Boşnakça, Çince (Kantonca ve Mandarin), İngilizce, Estonyaca, Fince, Fransızca, Ganda, Yunanca, Hausa, İzlandaca (V2 kısıtlaması ile), İtalyanca, Javanalılar, Kashubian, Sırpça, Hırvatça, Slovence, İspanyolca, Swahili, Tayca ve Lao, Sırpça, Hırvatça, Letonyalı, Makedonca, Malayca (Malezya ve Endonezce), Modern İbranice, Lehçe, Portekizce, Quiche, Reo Rapa, Rumence, Rotuman, Ukraynaca, Vietnamca, Yoruba ve Zulu.[3]

SOV, Klasik Yunanlar tarafından tercih edilme eğiliminde olmasına rağmen, eski Yunancanın özgür sözdizimi vardır. Bununla birlikte, birçok ünlü cümle SVO'dur.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2018. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2018. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2018. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Grekçe</span> Yunancanın İlk Çağda konuşulan hali

Grekçe veya Antik Yunan dili, Antik Yunanistan'da ve Doğu Akdeniz havzasında MÖ 9. yüzyıldan MS 6. yüzyıla kadar konuşulmuş olan ölü bir dildir. Arkaik, Klasik ve Helenistik dönemleri vardır. Antik Yunanca olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Doğal dil işleme</span> bilgisayar bilimi ve dil bilimi alanı

Doğal Dil İşleme, yaygın olarak NLP olarak bilinen yapay zekâ ve dilbilim alt kategorisidir. Türkçe, İngilizce, Almanca, Fransızca gibi doğal dillerin işlenmesi ve kullanılması amacı ile araştırma yapan bilim dalıdır.

Cümlenin ögeleri, cümlede yüklem ile görev ve anlam yönünden yükleme eşlik eden diğer parçalardan her biri. Cümlenin ögeleri tek bir sözcükten veya sözcük grubundan oluşabilir. Ögeler anlamlı ve doğru cümleler kurulabilmesini sağlar. Türkçede cümlenin ögeleri şunlardır:

  1. Yüklemler
  2. Yapım ekleri
  3. Çekim ekleri
  4. Nesneler
  5. Bağlaçlar
  6. Dolaylı tümleçler
  7. Zarf tümleçleri
  8. Edat tümleçleri
  9. Özneler
  10. Noktalama işaretleri

Devrik cümleler, öğeleri bir dilin yaygın kullanım kurallarına göre sıralanmamış cümlelerdir. Türkçede devrik cümleler, yüklemi cümle sonunda olmayan cümlelerdir. Devrik cümleler edebî sanat yapmak için, yüklemi vurgulamak için veya pratik amaçlarla kullanılırlar. Hatalı veya bozuk cümleler değillerdir. Devrik olmayan cümlelere kurallı cümle denir. Aşağıdaki devrik cümle örneklerinde yüklemlerin altı çizilidir:

Akadca, Doğu Sami dillerine ait Antik Mezopotamya'da, özellikle Asur ve Babil imparatorluklarında kullanılmış ölü dil. Dil, kayda geçmiş ilk Sami dili olup, aslen soysal açıdan akraba olmadığı Sümerce için kullanılmış çivi yazısı ile yazılmıştır. Akadca ismini Akad İmparatorluğu'nun başkenti Akad şehrinden almıştır. Bir izole dil olan Sümerce ve Akadcanın birbirleri üzerindeki karşılıklı etkileşimleri, bu iki dilin bir dil birliği içerisinde sınıflandırılmasına yol açmıştır.

Fiil veya eylem, varlıkların yaptığı işi, hareketi, oluşu çeşitli ekler alarak şahıs ve zamana bağlı olarak anlatan kelimedir.

Yüklem; cümlede özne tarafından gerçekleştirilen eylemi, oluşu, hareketi veya bir olguyu ya da yargıyı bildiren sözcük veya sözcük grubu. Özne ile birlikte cümlenin ana öğelerinden biridir. Yüklemler fiil veya isim soylu olabilir:

Cümle veya tümce; bir ifade, soru, ünlem veya emiri dile getiren; kendi başına anlamlı sözcükler dizisi. Çoğunlukla özne, tümleç ve yüklemden meydana gelir. Bazen yan cümleciklerle anlamı pekiştirilir veya genişletilir.

Koşaç, isnat edatı veya haber edatı, isim cümlelerinde özne ile yüklemi birleştiren; yükleme güçlü ihtimal, olumluluk, olumsuzluk, süreklilik veya kesinlik kavramları veren -dir eki ile değil kelimesi. Bazı kaynaklarda tüm ek-fiiller koşaç olarak anılır. Koşaçlar isim cümlelerinde özneyi yükleme bağlayan ve yüklemde cümlenin bitiş hâlini oluşturan dilbilgisel ögelerdir.

Nesne, cümlede öznenin yaptığı iş ve eylemden doğrudan etkilenen ögedir. Düz tümleç olarak da bilinir. Yüklemi geçişli bir fiil olan cümlelerde bulunur. Yükleme "ne", "neyi" ve "kimi" soruları sorularak bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Tibetçe</span> Çin-Tibet dil ailesinde bir dil

Standart Tibetçe, Ü-Tsang Tibetçesi veya Lhasa Tibetçesi, genellikle Çin içindeki Tibet bölgesinde ve Çin dışındaki Tibetli diaspora tarafından konuşulan bir dildir. Tibetçe, dünyanın hâlâ kullanılan en eski yazımlarından birine sahiptir ve 1200 yıldır aynı şekilde yazılmaktadır. Eski Tibetçede kelime başlarında ünsüz kümeleri varken Ü-Tsang ve Khams lehçelerinde bu ünsüz kümeleri kaybolmuş ve diller tonal bir hâl almıştır.

Klingon dili, kurgusal Uzay Yolu evreninde Klingonlular tarafından konuşulan yapay dil. Marc Okrand tarafından özellikle "uzaylı dili" olarak tasarlanmış olup birçok sıra dışı dilbilimsel özelliğe sahiptir. Mesela Türkçedeki "özne nesne fiil" veya Latin dillerinin "özne fiil nesne" yapısıyla tamamen ters olarak "nesne fiil özne" yapısına sahiptir. Ekranda ilk kez "Star Trek: The Motion Picture" filminde aktör James Doohan'ın canlandırdığı "Scotty" karakteri tarafından konuşulmuştur; daha önceki bölümlerde tüm Klingonlular İngilizce konuşmaktaydı. Klingon dili filmden sonra Okrand tarafından geliştirilmeye devam edilerek tam bir dil hâline getirilmiştir.

Bağlaşıklık bir cümledeki dilbilgisel unsurların tam, doğru ve birbirleri ile uyumlu şekilde kullanılması ilkesidir. Bu unsurlara örnek olarak cümlenin öğeleri, ekler, yardımcı fiiller, ek-fiiller vs. verilebilir. Bağlaşıklık bir dil bağıntısıdır.

Anlatım bozuklukları, yazılı veya sözlü anlatımda karşılaşılan hatalardır. Bu hatalar yapısal (dilbilgisel) veya anlam ve mantık bakımından olabilir. Öge eksikliği, ek eksikliği gibi yapısal bozukluklara "bağlaşıklık hataları"; gereksiz sözcük kullanımı, yanlış sözcük kullanımı gibi anlamsal bozukluklara ise "bağdaşıklık hataları" denir.

Ge'ez (ግዕዝ), Eritre ve Kuzey Etiyopya'da konuşulmuş eski bir Sami dilidir. Dil Etiyopya Ortodoks Tevhîdî Kilisesi'nin ayin dili olup Ge'ez alfabesi ile yazılmaktadır.

Dilbilimsel tipolojide özne-nesne-fiil, öznenin birinci, nesnenin ikinci ve fiilin üçüncü sırada olduğu cümle yapısıdır. Sözcük sırası tercihine sahip doğal diller arasında SOV en yaygın kullanılan tip türüdür. İngilizce SOV olsaydı, asıl Standart İngilizce "Sam ate orange" yerine, "Sam orange ate" sıradan bir cümle olurdu.

Gérondif Fransızca'da kullanılan bir fiil formudur. Türkçede zarf-fiil, ulaç ya da bağ-fiil olarak da adlandırılan ve diğer birçok dilde de bulunan bu gramer özelliği, Fransızca'daki bugünkü halini Latince'den gelen Gerundivumdan almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Lingua Franca Nova</span>

Lingua Franca Nova, C. George Boeree tarafından Shippensburg Üniversitesi'nde geliştirilen yapay dildir. Kelimeleri Latin dilleri Fransızca, İtalyanca, Portekizce, İspanyolca ve Katalanca'dan türetilmiştir. Dil kuralları büyük miktarda basitleştirilmiştir ve Romen kreol dillerine benzer. Öğrenmesi ve anlaması kolaydır. Latin ve kiril harflerini kullanan fonetik bir alfabaye sahiptir.

Tongaca veya Tonga dili, Avustronezya dil ailesinin alt grubu olan Polinezya dillerine ait Tonga'da konuşulan bir dildir. Yaklaşık 180.000 konuşura sahiptir ve Tonga'nın ulusal dilidir. Cümleler fiil-özne-nesne sırasıyla kurulur.

Üretici dilbilgisinde durum kuramı, yönetim ve bağlama kuramının bir bölümünü tanımlar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.