İçeriğe atla

Özgür ve açık kaynak kodlu yazılım

Özgür ve açık kaynaklı yazılım ekran görüntüsü. Görüntüde KDE masaüstü ortamını kullanan Fedora Linux 36 işletim sistemi üzerinde, Firefox, Dolphin dosya yöneticisi, VLC player, LibreOffice Writer, GIMP ve KCalc uygulamaları görünmektedir.

Özgür ve açık kaynak kodlu yazılım (kısaca ÖAKK,[1][2][3] İngilizce FOSS), kullanıcılara yazılımı ve kaynak kodunu herhangi bir amaç için kullanma, inceleme, değiştirme ve dağıtma özgürlükleri veren bir lisans kapsamında yayınlanan bilgisayar yazılımıdır.[4]

ÖAKK hem özgür yazılım hem de açık kaynak kodlu yazılımı kapsayan şemsiye bir terimdir. Bir yazılımın açık kaynak sayılması için Açık Kaynak Tanımı'na uyması, bir özgür yazılım sayılması için Özgür Yazılım Tanımı'na uyması gerekir. Bu iki tanım pratikte birbirine çok yakın olduklarından Özgür Yazılım Vakfı'nın özgür kabul ettiği yazılım lisansları ile Açık Kaynak Girişimi'nin açık kaynak kabul ettiği yazılım lisanslar çok büyük ölçüde örtüşmektedir. Örneğin GNU GPL, MPL, MIT Lisansı, AGPL, LGPL, BSD lisansları hem özgür yazılım lisansıdır hem de açık kaynak yazılım lisansıdır. Bu nedenle neredeyse tüm özgür yazılımlar açık kaynak yazılımdır ve neredeyse tüm açık kaynak yazılımlar da özgür yazılımdır.[5] Buna karşın, bu iki görüşün savunucuları arasında güçlü bir felsefi anlaşmazlık vardır. Bu nedenle "özgür" ve "açık kaynak" kelimeleri arasında tarafsız bir yol izlemek isteyenler ise "özgür ve açık kaynak kodlu yazılım" terimini kullanmaktadır. Özgür yazılım hareketi, bilgisayar kullanıcıları için özgürlük ve adalet harekettir. Açık kaynak ise daha çok pratik faydalara odaklıdır.

ÖAKK kullanımı; azalan yazılım maliyetleri dahil olmak üzere, artan güvenlik (özellikle kötü amaçlı yazılım açısından), gizliliğin korunması gibi faydalarının yanı sıra kullanıcılarına kendi yazılım ve donanımları üzerinde daha fazla kontrol imkânı verir. Linux temelli özgür ve açık kaynak kodlu işletim sistemleri günümüzde milyonlarca sunucu, akıllı telefon (örneğin Google Android gibi), masaüstü bilgisayar ve diğer cihazlarda yoğun olarak kullanılmaktadır.[6][7] Ayrıca Özgür yazılım lisansları ve açık kaynak kodlu lisanslar çok sayıda yazılım paketi tarafından kullanılmaktadır.

ÖAKK, yazılımın kısıtlayıcı telif hakkı veya lisanslama altında olduğu ve kaynak kodunun kullanıcılardan gizlendiği özel mülk yazılımın tersidir.

Tarihçe

Ana madde: Açık kaynak yazılım § Tarih
Ana madde: Özgür yazılım § Tarihçe

1950'li, 1960'lı ve 1970'lı yıllarda, bilgisayar kullanıcıları için özgür yazılım tarafından sağlanan özgürlükler çok daha yaygındı. Kaynak kodları da dahil olmak üzere yazılımlar yaygın şekilde bilgisayar kullanıcıları arasında paylaşıldı. Çoğu şirketin ücretsiz yazılım ile birlikte sağladığı, donanıma dayalı bir iş modeli bulunuyordu.[8] Daha sonra bu kuruluşların yazılım alışverişlerini kolaylaştırmak amacıyla bazı tedarikçiler kuruldu; örnekleri için bkz., SHARE ve DECUS.

1960'ların sonlarında, yazılım çevresindeki hakim iş modeli artık değişiyordu. Büyüyen ve gelişen yazılım sektöründe, donanım üreticisinin paket yazılım ürünleri ile rekabet etmek yerine, bu yeni şirketler yazılım geliştirerek doğrudan satıyorlar, donanım geliri finansmanından daha fazla gelir elde ediyorlardı.

Kaynakça

  1. ^ "Yeni Kamusal Mal ÖAKK Yazılım" (PDF). 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Haziran 2016. 
  2. ^ "ÖAKK Masaüstü CBS Yazılımları Üzerine" (PDF). 20 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2016. 
  3. ^ "Elektronik Devlet" (PDF). 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2016. 
  4. ^ Understanding Open Source and Free Software Licensing. O'Reilly Media. 2008. s. 4. ISBN 9780596553951. 30 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021. 
  5. ^ "Neredeyse tüm özgür yazılımlar açık kaynaktır ve neredeyse tüm açık kaynak yazılımlar özgür yazılımdır". GNU. 18 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2024. 
  6. ^ Hatlestad, Luc (9 Ağustos 2005). "LinuxWorld Showcases Open-Source Growth, Expansion". InformationWeek. CMP Media, LLC. 25 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2007. 
  7. ^ Claburn, Thomas (17 Ocak 2007). "Study Finds Open Source Benefits Business". InformationWeek. CMP Media LLC. 25 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2007. 
  8. ^ "Free and Open Source Software". IEEE Computer Societytutarsız alıntılar 

Dış bağlantılar

Vikikitap
Vikikitap
Vikikitapta bu konu hakkında daha fazla bilgi var:
Vikikitap
Vikikitap
Vikikitapta bu konu hakkında daha fazla bilgi var:

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Özgür yazılım</span> belirli kullanıcı kullanım, kopyalama, değiştirme, yeniden dağıtma özgürlüğünün (değiştirilmiş dahil) mevcut olduğu yazılım

Özgür yazılım, kullanıcısına yazılımı herhangi bir amaç için çalıştırma, inceleme, değiştirme ve dağıtma özgürlükleri tanıyan yazılım türüdür. Tersi, özel mülk yazılımdır.

<span class="mw-page-title-main">GNU</span> bilgisayar işletim sistemi

GNU; çekirdeği, sistem araçlarını, açıcılarını, kütüphanelerini ve son kullanıcı yazılımlarını içeren, GNU Tasarısı kapsamında geliştirilen bir işletim sistemidir. İsminin açılımı "GNU's Not Unix" dir. Bu ismi almasındaki sebep de tasarımının Unix'e benzerken kendisinin özgür yazılım olması ve herhangi bir UNIX kodunu içermemesidir.

<span class="mw-page-title-main">GNU Genel Kamu Lisansı</span>

GNU Genel Kamu Lisansı yaygın kullanılan bir özgür yazılım lisansı. İlk sürümü 1989 yılında Richard Stallman tarafından GNU Tasarısı için kaleme alınmıştır. Üçüncü ve son sürüm ise Richard Stallman'ın yöneticisi olduğu Özgür Yazılım Vakfı (FSF), Eben Moglen ve Yazılım Özgürlüğü Hukuk Merkezi tarafından kaleme alındı ve özgür yazılım topluluklarının çeşitli itiraz ve katkılarıyla son hâlini aldı.

<span class="mw-page-title-main">Açık kaynak</span> ücretsiz dağıtım ve ürüne erişim hakkında felsefe

Açık kaynak, kaynak kodun; kopyalanması, değiştirilebilmesi ve yeniden dağıtım için serbestçe kullanıma sunulmasıdır. Açık kaynak yalnızca kaynak koda erişim anlamına gelmez. Kodların başkaları tarafından herhangi bir telif ücreti ödemeden kullanılabilmesi, değiştirilmesi ve yeniden dağıtımı gibi çeşitli haklar vermesi gerekir. Bunun için ürün, açık kaynak tanımına uyan bir lisans kullanmalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Açık kaynak yazılım</span> açık kaynak lisansıyla yayınlanmış programlama kodu

Açık kaynak yazılım ya da açık kaynak kodlu yazılım, telif hakkı sahibinin kullanıcılara yazılımı ve kaynak kodunu herhangi bir amaç için kullanma, inceleme, değiştirme ve dağıtma haklarını verdiği bir lisans kapsamında yayınlanan bilgisayar yazılımıdır. Kullandıkları lisans gereğince isteyen kişi ve grupların yazılımı kendi kişisel ihtiyaçlarına uyarlamalarına ve sonunda değişikliği benzer tercihlere sahip kullanıcılar için bir çatal olarak yayınlamalarına olanak tanır.

<span class="mw-page-title-main">MIT Lisansı</span>

MIT Lisansı, 1988 yılında Massachusetts Teknoloji Enstitüsü tarafından hazırlanmış, en yaygın kullanılan özgür yazılım lisanslarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Apache Lisansı</span>

Apache Lisansı, Apache Yazılım Vakfı (ASF) tarafından yayımlanan bir özgür yazılım lisansıdır. Apache Lisansı telif hakkı koruma ve feragat uyarısı gerektirmektedir ancak copyleft bir lisans değildir. Lisans, özgür ve açık kaynak kodlu yazılımın geliştirilmesi için kaynak kodlarının kullanımına izin vermektedir.

<span class="mw-page-title-main">BSD lisansları</span>

BSD lisansları izin veren özgür yazılım lisansları ailesidir. Lisans ilk kez aynı isimdeki bir Unix benzeri işletim sistemi olan Berkeley Software Distribution (BSD) tarafından kullanıldı.

Özgür içerik veya özgür bilgi herhangi bir çalışma, her tür sanat veya diğer yaratıcı içeriğin özgür olarak sunulduğu kültürel amaçlı bir türüdür. Özgür kültürel çalışmalarda insan özgürlüğü üzerinde aşağıdaki belirgin yasal kısıtlamalar bulunmalıdır;

<span class="mw-page-title-main">OpenOffice.org</span>

OpenOffice.org, 1999 - 2011 yılları arasında geliştirilmiş açık kaynaklı ve ücretsiz bir ofis paketi. Sun Microsystems'in 1999 yılında kurum içi kullanım için edindiği StarOffice'in açık kaynaklı bir türevidir. OpenOffice.org'un temelini oluşturan StarOffice ise 1985 yılında geliştirilmeye başlanmıştır. OpenOffice.org; Writer, Calc, Impress (sunu), Draw (çizim), Math ve Base (veritabanı) bileşenlerini içerir.

<span class="mw-page-title-main">GNU Projesi</span> Özgür yazılım projesi

GNU Tasarısı, toplu işbirliğini temel alan bir özgür yazılım tasarısıdır. Richard Stallman tarafından Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde 27 Eylül 1983 tarihinde kamuoyuna duyurulmuştur. Tasarının hedefi işbirliği yoluyla özgür yazılımlar geliştirip dağıtarak bilgisayar kullanıcılarının bilgisayarlarını ve benzeri araçlarını kendi istekleri doğrultusunda özgürce kullanmalarını sağlamaktır. Bu tasarının temelinde kullanıcıların yazılımı çalıştırma, paylaşma, inceleme ve değiştirme konularında özgür olmaları yatar. GNU yazılımları bu özgürlükleri dağıtıldıkları lisans ile yasal olarak güvence altına alır, dolayısıyla GNU yazılımları özgür yazılımlardır.

Learning Management System (LMS) ya da Öğrenme Yönetim Sistemi ; uzaktan eğitim eğitim içeriklerinin ya da öğrenme ve geliştirme programlarının yönetimi, belgelenmesi, izlenmesi, raporlanması ve verilmesi için geliştirilmiş web tabanlı uygulamalar bütünüdür.

<span class="mw-page-title-main">GNU Affero Genel Kamu Lisansı</span> Özgür Yazılım Vakfı tarafından yayımlanan bir özgür lisans modeli

GNU Affero Genel Kamu Lisansı, Özgür Yazılım Vakfı tarafından yayımlanan bir özgür lisans modelidir. GNU Genel Kamu Lisansı ile neredeyse aynı olan AGPL, ağ ortamında kullanılan web hizmetlerini kapsayıcı bir ek madde içerir.

Özel mülk yazılım ya da sahipli yazılım, yazılımın yaratıcısının, yayıncısının veya diğer hak sahibi ortaklarının fikrî mülkiyet hakkını ve telif hakkını kendi elinde tuttuğu bilgisayar yazılımıdır. Yazılımın alıcılarına, yazılımı özgürce paylaşma veya değiştirme hakkı vermez. Özel mülk yazılımlar, mülk sahipleri tarafından ücretli ya da ücretsiz olarak yayınlanabilir.

<span class="mw-page-title-main">Copyleft</span>

Copyleft, insanlara özgün çalışmayı diledikleri gibi kopyalama, değiştirme ve yeniden dağıtma hakları veren bununla birlikte eserin özgün ve değiştirilmiş halinin yine aynı haklarla dağıtılmasını zorunlu tutan yasal bir tekniktir. Bir özgür yazılımın özgün hali ve değiştirilmiş türevlerinin özel mülke dönüşmesini önlemek yani daima özgür kalmasını sağlamak için kullanılır. Bu bakımdan copyleft özgür lisanslar copyleft olmayan özgür lisanslara göre daha koruyucu niteliktedir. Copyleft lisanslar başta bilgisayar yazılımları olmak üzere belgeler, sanat eserleri, bilimsel keşifler ve hatta belirli patentlere kadar uzanan çalışmalar için kullanılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Beerware</span>

Beerware, dağıtım koşulları oldukça esnek olan yazılımları tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Son kullanıcının bir bilgisayar programını istediği biçimde kullanması ve kaynak kodu üzerinde değişiklik yapmasına izin vermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yazılım kategorileri</span>

Yazılım kategorileri, yazılım gruplarıdır. Yazılımın bu kategoriler açısından anlaşılmasını sağlamaktadırlar. Farklı sınıflandırma şemaları, yazılımların farklı yönlerini dikkate alır.

<span class="mw-page-title-main">Özgür lisans</span> özgür içerik veya özgür yazılım için kullanılan lisans türü

Özgür lisans bir kişiye başka bir kişinin özgün çalışmasını yeniden kullanma hakkı tanıyan bir sözleşmedir. İçerik bu tür bir lisanslama yöntemiyle telif hakkı ihlaline yol açmadan kullanılabilir. GNU Genel Kamu Lisansı, Creative Commons lisansı, BSD lisansı ve MIT Lisansı özgür lisanslara örnek olarak verilebilir.

Açık kaynak yazılım hareketi, daha geniş açık işbirliği kavramının bir parçası olarak, yazılımların bir kısmı veya tamamı için açık kaynak lisanslarının kullanımını destekleyen bir harekettir. Açık kaynak hareketi, açık kaynak yazılım kavramını/fikrini yaymaya başlamıştır. Açık kaynak hareketi felsefesini destekleyen programcılar, yazılım geliştirme için gönüllü olarak programlama kodu yazarak ve değiş tokuş ederek açık kaynak topluluğuna katkıda bulunurlar. "Açık kaynak" terimi, hiç kimsenin düzenlenmiş kodu paylaşmayan bir gruba karşı ayrımcılık yapmamasını veya başkalarının önceden düzenlenmiş çalışmalarını düzenlemesini engellememesini gerektirir. Yazılım geliştirmeye yönelik bu yaklaşım, herkesin açık kaynak kodunu almasına ve değiştirmesine olanak tanır. Bu değişiklikler, yazılımla çalışan kişilerden oluşan açık kaynak topluluğu içindeki geliştiricilere geri dağıtılır. Bu sayede kod değişikliğine katılan tüm bireylerin kimlikleri ortaya çıkarılmakta ve kodun zaman içinde dönüşümü belgelenmektedir. Bu yöntem, belirli bir kod parçasının sahipliğini oluşturmayı zorlaştırır, ancak açık kaynak hareketi felsefesiyle uyumludur. Bu hedefler, yüksek kaliteli programların üretimini ve açık kaynak teknolojisini geliştirmek için benzer düşünceye sahip diğer insanlarla işbirliği içinde çalışmayı teşvik eder.

IBM Kamu Lisansı (IPL), IBM tarafından yazılan ve zaman zaman kullanılan özgür ve açık kaynak kodlu yazılım lisansıdır. Özgür Yazılım Vakfı (FSF) tarafından onaylanmıştır ve Açık Kaynak Girişimi tarafından "açık kaynak lisansı" olarak tanımlanmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.