İçeriğe atla

Özbekistan mimarisi

Özbekistan mimarisi özgün bir tarza sahiptir. Ülkenin yaşadığı değişken ekonomik koşullara, teknolojik gelişmelere, demografik dalgalanmalara ve kültürel değişimlere rağmen Özbekistan'ın mimarisi dikkate değer yapısını korumaktadır.

Özbekistan'ın önemli mimari merkezleri arasında Semerkant, Buhara, Hiva, Shakhrisabz, Termez ve Kokand bulunmaktadır. Saraylar, türbeler, camiler ve minareler de dahil olmak üzere çeşitli antik mimari şaheserler bu bölgelerde bulunmaktadır. Renkli mozaikler, dini semboller ve soyut geometrik desenler de Özbekistan mimarisini karakteristikleri arasındadır.

Buhara'da Abdurahman Alam medresesi

Orta Asya'daki arkeolojik araştırmalar, Acheulean (alt paleolitik çağ) döneminden itibaren olan gelişmeleri göstermektedir. Kalıntılar arasında Taş devri ve Bronz Çağına ait eserler bulunmuştur. Kalıntılar çoğunlukla Surhanderya, Taşkent, Semerkant, Fergana ve Nevai bölgelerinde izlenmektedir. Orta Çağ boyunca Özbek mimarisi, 11.000 kilometre uzunluğundaki (7.000 mil) İpek Yolu'nun merkezi bir konumunda olmasının sonucu olarak gelişmiştir.[1] Timurlu- devrindeki 14. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar olan dönem mimarisi ve 16. yüzyıldaki Şeybani dönemi mimarisi, İslam mimarisinin gelişimine büyük katkı sağlamıştır.[2]  21. yüzyılda ise Özbek mimarisi, geleneksel tasarım ve modern yaklaşım dengesi ile karakterize olmaktadır.

İslam öncesi mimari

Özbekistan bölgesindeki en eski insan yerleşimi izleri Paleolitik Çağ'a kadar uzanmaktadır.[3] Antik yerleşimler, en eski mimarinin Sapallitepa'da (MÖ 14.-17. yüzyıllar) ve Jarkutan'da (MÖ 9-14. yüzyıllar) bulunduğunu göstermiştir. Budist anıtları, Surhandarya bölgesinde yer alan Fayaz Tepe ve Kara Tepe de (MS 1.-3. yüzyıllar) bulunmuştur. Bu sitelerin her biri, Orta Asya uygarlığının farklı aşamalarını yansıtmaktadır

Harezm antik kenti Özbek mimarisinde önemli bir yapıdır. Harezm, 34 yüzyıl önce, yani Büyük İskender'in Orta Asya'yı işgal etmesinden 982 yıl önce kurulmuştur . Antik Harezm yerleşimleri Janbaskala (M.Ö. Karakalpakistan Cumhuriyeti toprakları) bölgesinde görülebilir.

İslam mimarisi

Buhara, Semerkant ve Hiva şehri yapıları Orta Çağ mimarisinin Özbekistan'daki oluşumunda önemli bir göstergedir. Örneğin hükümdarların sarayları, aristokratların ikametgâhları, pazar yerleri, medreseler ve türbeler istisnai mimari örnekler olarak kabul edilmektedirler.

Kırk kızlar

Termez'deki 9. ve 10. yüzyıllara tarihlenen Kırık kızlar ("Kyrk-Kyz") konağı özgün kır malikanesinin güzel bir örneğidir. Buhara'daki Samanoğulları Mozolesi, erken Orta Çağ döneminden kalma güzel bir mimari yapı olarak hala görülebilmektedir.[4]

Kırk Kizlar konağı dış görünüş

Registan

11. ve 12. yüzyıllarda Semerkant bölgenin önemli şehirlerinden biri haline gelmiştir. Registan halk meydanı Lord Curzon tarafından "dünyanın en asil halk meydanı" olarak tanımlanmıştır.[5]

Semerkand'da Registan meydanı

Registan, kendine özgü İslam mimarisine sahip üç medrese (İslam okulları) ile çevrilidir: Uluğ Bey Medresesi (1417-1420), Tilla-Kari Medresesi (1646-1660) ve Sher-Dar Medresesi (1619-1636).[6]

Uluğ Bey Medresesi Timurlu İmparatorluğu olarak bilinen Timur döneminde Timurlenk tarafından inşa edilmiştir. Medrese, bir sivri kemerli (pishtaq) ana meydan girişine sahiptir. Yüksek minareler her köşede belirginliği sağlar. Giriş kemerinin üzerinde geometrik stilize süslemelerle bezeli mozaik pano yer almaktadır. Bina, öğrencilerin kullanımına ayrılmış bir cami ve dershanelerden oluşmaktadır. Duvarlar, eksenler boyunca muhteşem sanat galerilerine sahiptir.

Sher-Dar ve Tilya-Kori medreseleri 17. yüzyılda inşa edilmiştir. Her medresenin ön yüzünde kaplan mozaikleri görülmektedir.[7]

Sher-dar medresesi kapısında aslan figürü

Sher Dar Medresesi, aslan, kaplan, geyik ve insan yüzleri gibi benzersiz figürlere sahiptir. Bunlar sadece resim değil, İslam algısına göre özel iktidar sembolleridir . Büyük girişlerin, süslü sütunların ve diğer şaheserlerin birleşiminin güzelliğinin fotoğraflarda yakalanması imkansızdır. Tilya-Kori Medresesi ("altın kaplı" anlamına gelir) Registan Meydanı'nın son, en büyük ve en görkemli yapısı olarak bilinir. Tilla-Kari medresesi, meydanın baskıcı simetrik eksenini rahatlatan 120 metre uzunluğunda bir cepheye sahiptir. Köşelerdeki minarelerin kompozisyonu medrese mimarisine güç katmaktadır. Dış cephe, geometrik desenlere sahip poli-kromatik karolarla zenginleştirilmiştir. Merkezde yer alan uzun çatı yapının daha görkemli olmasını sağlar.

Timur dönemi mimarisi 13. yüzyılı iyi bir şekilde yansıtmaktadır. Özellikle güçlü kaleler, İslam medeniyetinin güçlü yönetimini, otoritesini ve zaferini simgelerken, pazar yerleri ve yaşam alanları ticaretin rolünü ve karmaşık şehir yaşamının özünü sembolize etmektedir.

Bibi Hanım Camii

Özbek mimarisinin en büyük anıtlarından biri Bibi Hanım Camii'dir. 115 feet yüksekliğinde portalları, 165 feet yüksekliğinde minareleri, 400 kubbesi ve geniş bir avlusu vardır. Kapılar yedi farklı metalden yapılmıştır. Binanın ana yapısı mermer ve pişmiş topraktan yapılmıştır. Mozaikler ve mavi-altın fresklerle süslenmiştir .

Bibi Hanım camii

Timur hanedanı (14. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar) ve Şeybani dönemi (16. yüzyıl) dönemi turkuaz renkli kubbeler gibi renkli mimari tasarımlarla bilinmektedir. Bunlardan biri de Semerkant'ta bulunan Gur-e-Amir (Timur'un türbesi) türbesidir.

19. yüzyıl

19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında konut mimarisi, sıradan Özbek vatandaşları etrafında odaklanmaya başlamıştır. Gündelik yapılar, bölgenin yerel ve modern koşullarının yanı sıra tarihi arka planı da yansıtmaktadır. Örneğin Buhara'da bir ev kapalı bir karaktere sahip olabilir ve sokak gürültüsünden ve tozundan izole edilebilir. İzole odalar iklime göre de inşa edilebilir, hem sıcağa hem de soğuğa uygun yapılabilir. Diğer bir özellik olarak evlerde uygun mikro iklimleri teşvik etmek için rüzgar alan yüksek bir terasa sahip olmalarıdır. Fergana'da evlerin sürgülü duvarları ve kepenkleri vardır. Sıklıkla nişler, ganç (ahşap mimari) ve diğer yapılarla dekore edilmiştir. Tasarımlar basit olmasına rağmen Özbek kültürünün özgünlüğünü gösterir.

Sonuç olarak, Özbek mimarisinin kendine has özellikleri, geleneksel tasarımı, özgün yapıları içermektedir.

Kaynakça

  1. ^ "Uzbekistan: the most fascinating country you've never been to". 25 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  2. ^ "Culture, Art and Architecture". 12 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  3. ^ "Uzbekistan". 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  4. ^ "Uzbekistan - Architecture". 28 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  5. ^ "Registan". 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  6. ^ "islamic-arts.org". 5 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  7. ^ "sher Dar". 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

Özbekçe veya Özbek Türkçesi, Özbekistan'ın resmî dilidir. Türk dillerinin içerisinde sınıflanan Karluk grubuna bağlı bir dil ve tarihî Çağataycanın çağdaş devamı olan Türk yazı dillerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan</span> Orta Asyada bir ülke

Özbekistan, resmî adıyla Özbekistan Cumhuriyeti, Orta Asya'da bir ülkedir. Yedi bağımsız Türk devletinden biridir. Kuzeyde Kazakistan, kuzeydoğuda Kırgızistan, güneydoğuda Tacikistan, güneyde Afganistan ve güneybatıda Türkmenistan ile komşudur. Lihtenştayn ile birlikte sadece denize kıyısı olmayan ülkelere sınırı bulunan iki ülkeden biridir. Seküler ve üniter bir cumhuriyet olan Özbekistan 12 il ve bir özerk cumhuriyete (Karakalpakistan) ayrılmıştır. Başkenti Taşkent'tir. Ülke tarihî önemi ve stratejik konumu nedeniyle zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Halkın %85'i Özbekçe konuşur. Rusça, yönetimde ve ülkenin farklı etnik grupları arasında ortak dil olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Tacik ve Kazak azınlıklar bulunur. Ülkede İslam en yaygın dindir, bunu %5 ile Rus Ortodoksluğu takip eder. Müslümanların çoğu Hanefilik mezhebindendir.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan somu</span> Özbekistan para birimi

Özbekistan'ın önceki para birimleri: Buhara tengesi, Hokand tengesi ve Harezm tengesi.

<span class="mw-page-title-main">Semerkant</span> Özbekistan şehri

Semerkant, Özbekistan'ın 12 ilinden biri olan Semerkant ilinin yönetim merkezi olan şehir. Zerefşan Nehri vadisinde, başkent Taşkent'in 275 km güneybatısında yer alır. Nüfus açısından Özbekistan'ın en büyük ikinci şehri, tarihi ve sosyo-kültürel açıdan en önemli şehridir. 2500 sene öncesine dayanan tarihiyle dünyanın en eski şehirleri arasında yer alan Semerkant, İpek Yolu'nun önemli bir kavşağında yer almasından dolayı tarih boyunca siyasi, ekonomik ve kültürel açıdan önemli bir yerleşim yeri oldu.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan bayrağı</span> Ulusal bayrak

Özbekistan bayrağı, Özbekistan'ın resmî devlet bayrağıdır.

<span class="mw-page-title-main">Uluğ Bey</span> Türk hükümdar, gökbilimci ve matematikçi (1394–1449)

Uluğ Bey, Timur İmparatorluğu'nun 4. sultanı Türk matematikçi ve astronomi bilgini.

Kadızâde-i Rûmî asıl adı Selahaddin Musa, Orta Çağ'ın ünlü Türk matematik ve astronomi bilgini.

<span class="mw-page-title-main">Uluğ Bey Medresesi</span>

Uluğ Bey Medresesi, Timur İmparatorluğu'nun 4. sultanı Uluğ Bey tarafından Semerkant'ta Registan Meydanı'nın karşısında duran 1417 - 1420 yılları arasında yaptırılmış olan medresedir. Uluğ Bey Medresesi'nin yanında bir de Rasathane yaptırmıştır. Uluğ Bey Medresesi 15. yüzyılda Ana Asya'nın en iyi ve en önemli üniversitesidir.

<span class="mw-page-title-main">Ürgenç</span>

Ürgenç veya Gürgenç, Özbekistan'da şehir.

<span class="mw-page-title-main">Registan</span> Yapı

Registan, Orta Asya Türk mimarlığının nadir örneklerinden biridir. XV. asırda Emir Timur'un torunu Uluğ Bey tarafından kurulan, üzeri karolarla bezenmiş kapılara sahip üç ayrı medresenin bir arada bulunduğu, Semerkant'ın merkezindeki bir meydandır.

<span class="mw-page-title-main">Bîbî Hanım Camii</span>

Bibi Hanım Camii, Semerkant'ın en önemli anıtlarından biridir. 15. yüzyılda İslam dünyasındaki en büyük ve görkemli camilerden biriydi. 20. yüzyılın ortalarında sadece görkemli bir harabe ayakta durmaktaydı, ancak caminin büyük bir bölümü Sovyet döneminde restore edildi.

<span class="mw-page-title-main">İspanya-Özbekistan ilişkileri</span>

İspanya-Özbekistan ilişkileri, İspanya ve Özbekistan Cumhuriyeti arasındaki uluslararası ilişkilerdir. Özbekistan'ın Madrid'de bir büyükelçiliği, Barselona'da da bir fahri konsolosluğu vardır. İspanya'nın Moskova büyükelçiliği, Özbekistan için de akredite edilmiştir. Özbek Büyükelçisi Rakhmatulla Nurimbetov, iki ülke arasındaki ilişkilerin özellikle tarım, turizm ve bilimsel konularda "kullanılmayan büyük bir potansiyele" sahip olduğunu açıkladı. Bu yüzden İspanyol iş adamlarını ülkeye "yatırım yapmaya ve katkıda bulunmaya" davet etti.

<span class="mw-page-title-main">Po-i-Kalan</span>

Po-i-Kalan veya Poi Kalan, Buhara, Özbekistan'daki Kalan Minaresi çevresinde bulunan bir İslami dini kompleksidir.

<span class="mw-page-title-main">Kalan Minaresi</span>

Kalan Minaresi Buhara, Özbekistan'daki Po-i-Kalan Cami kompleksinin minaresi ve şehrin en önemli simgelerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Sâmâni Türbesi</span>

Sâmâni Türbesi, Özbekistan'ın Buhara ilinin kuzeybatı kesiminde, tarihi merkezin hemen dışında yer alan, 10. yüzyılda inşa edilmiş bir türbedir. Türbe erken İslam mimarisinin ikonik örneklerinden biri olarak kabul edilir ve Orta Asya mimarisinin en eski mezar binası olarak bilinir. Yaklaşık olarak 900'den 1.000'e kadar hüküm süren güçlü ve etkili İslami Samani aile hanedanının mezar alanı olarak inşa edilmiştir. Samaniler fiilen bağımsızlıklarını Bağdat merkezli Abbasi Halifeliği'nden elde etti ve günümüzün Afganistan, İran, Özbekistan, Tacikistan ve Kazakistan'ını kapsayan bazı bölgelere hükmetti. Mükemmel simetrik, boyutu açısından karmaşık, ancak yapısı ile anıtsal olan türbe, sadece Soğd, Sasani, Fars ve hatta Klasik gibi çok kültürlü bina dekoratif gelenekleri birleştirmekle kalmadı, aynı zamanda yenilikçi kubbe destek sistemi ve geleneksel Orta Çağ İslami bina özellikleri - dairesel kubbe ve mini kubbeler, sivri kemerler, ayrıntılı kapılar, sütunlar ve karmaşık geometrik tasarımları da sergilemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Chor Minor</span>

Chor Minor, alternatif olarak Halife Niyaz-kul Medresesi olarak bilinir, Özbekistan'ın Buhara şehrinde yer alan ve günümüzde mevcut bulunmayan yıkılmış bir medrese için inşa edilmiş tarihi bir binadır. Lyab-i Hauz Külliyesi'nin kuzeydoğusunda bir kesimde yer almaktadır. Kültürel miras anıtı olarak korunmaktadır ve aynı zamanda Dünya Miras Alanı Buhara Tarihi Merkezi'nin bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Abulkasım Medresesi</span>

Abulkasım Medresesi, Taşkent, Özbekistan'da yer alan bir mimari anıttır. Bir medrese, bir cami ve bir tekkeden oluşur. Bina, 1865'te Rusya'nın Taşkent'i ele geçirmesinin ardından barış anlaşmasının imzalandığı yerdi.

Emir Timur Müzesi ya da Timur Müzesi, Özbekistan'ın başkenti Taşkent'te yer alan bir müzedir. 1996 yılında açılan müze Türk-Moğol komutan Timur'a ithaf edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan'da turizm</span>

Özbekistan genişletilmiş turizm endüstrisi potansiyeli olan bir ülkedir. Orta Asya şehirlerinin çoğu, İpek Yolu üzerinde Doğu ve Batı medeniyetlerini birbirine bağlayan ana ticaret noktalarıydı. Bugün Özbekistan müzeleri, bölgede yaşayan Orta Asya halklarının eşsiz tarihi, kültürel ve manevi yaşamının kanıtı olan iki milyondan fazla eseri saklamaktadır. Özbekistan tarihi, arkeolojik, mimari ve doğal hazineleriyle turistleri cezbetmektedir.

Sharq taronalari 1997 yılından beri her iki yılda bir düzenlenen uluslararası bir müzik festivalidir. Festival antik Semerkant'ın Registan meydanında düzenlenmektedir. Festivale farklı ulus ve ülkelerden vokalistler katılmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.