İçeriğe atla

Özbekistan coğrafyası

Özbekistan coğrafyası
Özbekistan coğrafyası
Kıta Asya
Bölge Orta Asya
Koordinatlar 41°00 K, 64°00 D
Yüzölçüm dünyada 56. sırada
447.400 km²
Kara : 90 %
Su : 10 %
Kıyılar 0 km
Sınırlar 6 221 km
En yüksek nokta Adelunga Dağı, 4.301 m
En alçak nokta Sarikarnış Gölü, -12 m
En uzun nehir Ceyhun ve Seyhun
En büyük göl Aral Gölü


Özbekistan Orta Asya'da bir ülkedir.447,000 kilometrekarelik yüz ölçümüne sahip olan ülke (Fransa ya da Kaliforniya eyaleti kadar) 1,425 kilometre doğu-batı, 930 kilometre ise kuzey-güney yönünde uzanır. Komşuları güneybatıda Türkmenistan, kuzeyde Kazakistan, güneyde ve doğuda Tacikistan ve Kırgızistan ile güneyde Afganistan'dır.

Özbekistan haritası

Coğrafi koordinatları: 41°00′N, 64°00′E

İklim topoğrafya ve su varlığı

Özbekistan'ın yaklaşık yüzde 80'i kurak ve yoğun güneş etkisi altında kalan topraklardır ve çöl görünümü arz eder. kuzeybatıda Turan platosu uzanır. Bu plato oldukça alçak rakımlıdır ve Aral gölü çevresini oluşturur. bu alan, güneyde Kızılkum çölü'yle birleşir ve Üstyurt platosu'nu oluşturur, platonun bünyesinde obruklar, yükseltiler, tuz bataklıkları ve büyük mağaralar yer alır. Aral gölü'nün güneyindeki ufak tepeler Kızılkum çölü'nün düzlüklerini keser ve doğuya doğru Özbekistan'ı kısımlara ayıran dağ sıraları vardır. Tanrı dağlarının batı kısmını oluşturan Karzhantau, Ugam ve Pskem sıradağları ülkenin doğusuna hakimdir. Kırgızistan sınırındaki Pskem sıradağlarının en yüksek zirvesi de Beshtor zirvesidir ve 4299 metre yüksekliğe sahiptir. Batı Tanrı dağlarının güney kısmında uzanan Fergana vadisi ile yine Taşkent'in güneyinde yer alan Mirzaçöl önemli coğrafi elemanlardan ikisidir. Özbekistan'ın merkez bölümünün güneyinde Zerefşan vadisi batıya doğru uzanır. Güneyde yine çok önemli kültür ve tarihi merkezleri olan buhara ve Semerkand şehirleri yer alır. Sovyetler Birliği'nin hatalı tarım politikaları sonucu 1960'lardan beri ciddi oranda bölgenin su zenginliği yok olmuştur. Seyhun ve Ceyhun nehirlerinin yataklarının Aral gölünden terse çevrilmesiyle o günden bu yana göl aşama aşama kuruyup yok olmuştur. Yaklaşık 12 metrelik su seviyesi düşüşü sonucu Aral gölü artık Aral çölü haline gelmiş ve kumullar ortaya çıkmıştır. Aral gölünün kuruması sadece su kaybı demek değil, ayrıca suda çözünmüş minerallerin ve hatta gübre ve ilaç kalıntılarının da gölün kuru tabanına çökelmesi rüzgarlarla eski kıyıdan içeri dağılmaya ve sağlığı tehdit etmeye başlamıştır. Karaderya ve Narin akarsuları birleşerek Özbekistanban'ın en büyük ikinci akarsuyu Seyhun'u meydana getirmektedirler. Sıcak ve kuru bir iklime sahip Özbekistan'da ortalama temmuz ayı sıcaklıkları 32 santigrad derece olarak belirlenmiştir. Yağışlar metrekareye yıllık ortalama 200 mm seviyesinde genelde kışın ve ilkbaharın düşer, alçak alanlar son derece zayıf yağış alırken; daha çok dağlık alanlar görece yüksek yağış almaktadır.[1]

Aral Gölü 2000-2009

Kuraklık

Özbekistan'da son yıllarda kuraklık sorunu aşılmaz bir boyut kazanmıştır, özellikle 2000 ve sonrası yıllarda sadece sulama değil aynı zamanda içme suyu problemleri de baş göstermiş ve birçok insan bölge değiştirmek zorunda kalmıştır. Özellikle tarımsal üretim büyük zarar görmüş ve bu hayvancılığı da etkilemiştir. Su, bu ülkede ekonominin en temel çekirdeğini oluşturmaktadır. Sadece susuzluk değil, Aral gölü'nün de tamamen kurumasıyla göl tabanındaki çökellerin etrafa yayılması sonucu toprak kalitesi de düşmektedir. Özellikle kum erozyonunu önlemek adına çöl bitkileri yetiştirme projeleri planlanmaktadır. Sulama sistemleri ve bilhassa pamuk tarımı üzerine tartışmalar yapılmaktadır.[2]

Wikimedia Commons'ta Özbekistan coğrafyası ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

  1. ^ Smith, Roger. "Uzbekistan". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020. 
  2. ^ Editors of Euriasia.net, Editors of Eurasia.net. "Uzbekistan's Losing Battle Against Drought". www.eurasia.net. Eurasia.net. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan</span> Orta Asyada bir ülke

Özbekistan, resmî adıyla Özbekistan Cumhuriyeti, Orta Asya'da bir ülkedir. Yedi bağımsız Türk devletinden biridir. Kuzeyde Kazakistan, kuzeydoğuda Kırgızistan, güneydoğuda Tacikistan, güneyde Afganistan ve güneybatıda Türkmenistan ile komşudur. Lihtenştayn ile birlikte sadece denize kıyısı olmayan ülkelere sınırı bulunan iki ülkeden biridir. Seküler ve üniter bir cumhuriyet olan Özbekistan 12 il ve bir özerk cumhuriyete (Karakalpakistan) ayrılmıştır. Başkenti Taşkent'tir. Ülke tarihî önemi ve stratejik konumu nedeniyle zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Halkın %85'i Özbekçe konuşur. Rusça, yönetimde ve ülkenin farklı etnik grupları arasında ortak dil olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Tacik ve Kazak azınlıklar bulunur. Ülkede İslam en yaygın dindir, bunu %5 ile Rus Ortodoksluğu takip eder. Müslümanların çoğu Hanefilik mezhebindendir.

<span class="mw-page-title-main">Kızılkum Çölü</span>

Kızılkum, Kazakistan ve Özbekistan arasında bulunan bir çöl. Yaklaşık olarak 300 bin km² yüz ölçümüyle dünyanın en büyük çölleri arasında yer alır. Orta Asya'nın iki büyük nehri arasında yer alan Kızılkum Çölü, Aral Gölü'nün de güneyindedir. Kış ve İlkbahar mevsimlerinde olmak üzere yıllık olarak 100–200 mm arası yağış almaktadır. Çölün kuzeybatıya eğimli bir düzlüklerinde izole olarak yükselen 3000 metreye varabilen yükseltiler bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Aral Gölü</span> Kazakistanda çoğu kurumuş olan bir göl

Aral Gölü, Kazakistan - Karakalpakistan (Özbekistan) sınırları içinde olan göldür. Önceki yıllarda 68.000 km² yüz ölçümüyle Asya'nın ikinci, dünyanın dördüncü büyük gölüydü. Son yıllarda aşırı sulama nedeniyle eski yüzölçümünün %90'ını kaybetmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Obruk Platosu</span>

Konya iline bağlı Karapınar ilçesi sınırlarında bulunan, Tuz Gölü havzası (950m) ile Konya Ovasını (1000m) birbirinden ayıran Obruk Platosu, doğu-batı yönünde yaklaşık 75–80 km uzunluğa, kuzey-güney yönünde 35–65 km genişliğe sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Ceyhun</span> Orta Asyanın en uzun nehirlerinden biri

Ceyhun Alp ya da Amuderya, Orta Asya'nın en uzun ırmaklarından biridir. Ceyhun, Afganistan'dan, Pamir ve Hindukuş dağlarının kesiştiği yerden, yaklaşık 4950 m rakımdaki kaynağından Aksu adı altında doğarak batıya doğru ilerler ve kuzeyden, başlıca Pamir Vahan suyu, Kızılsu (Vahş/Uranovodsk), Kâfirnihân ve Surhân, güneyden de Kökçesu kollarını kendisine katarak Kunduz-Belh hizasında kuzeybatıya döner. Bu dönüşten sonrası bir bölümü çöller ve stepler içinde kurak iklim kuşağından geçerek, hiçbir kol kendisine katılmadan kuzeybatı yönünde ilerler ve sonunda değişik kollara ayrılarak Aral Gölü'ne suyunu boşaltır. 2540 km uzunluğundaki ırmağın kıyılarında tarih boyunca önemli yerleşim merkezleri kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Seyhun</span> Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Kazakistandan geçen bir akarsu

Seyhun veya Siriderya, Orta Asya'da bir nehirdir. Ceyhun nehri ile birlikte tarihi Maveraünnehir bölgesini oluştururlar.

<span class="mw-page-title-main">İran coğrafyası</span>

İran, Güneybatı Asya'da, Umman Körfezi, Fars Körfezi, Hazar Denizi, Irak, Türkiye ve Pakistan arasında bir coğrafik konuma sahiptir. İran yeryüzündeki en dağlık ülkelerden biridir. Dağlar, üzerlerinde ana tarım ve yerleşim bölgelerinin yer aldığı çok sayıda dar havza veya platoyu çevrelemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Narın Nehri</span>

Narın Nehri, 807 km uzunluğunda olup Seyhun nehrinin sağ kaynak nehridir. Narın Nehri Kırgızistan'ın en büyük ve en uzun nehridir, batıya Fergana Vadisi üzerinden Özbekistan'a doğru akan Narın nehri Kara derya ile özbekistan'da birleşerek Sir derya havzasını oluşturan önemli bir hidrolojik sistem yaratır.

<span class="mw-page-title-main">Zion Ulusal Parkı</span> Utah, ABDdeki bir milli park

Zion Ulusal Parkı Amerika Birleşik Devletleri güneybatısında bulunan Utah eyaletinde, Springfield, Utah şehri yakınlarında bulunan, 593,26 km2 yüzölçümünü kapsayan, ABD Ulusal Park Hizmeti tarafından idare edilen bir millî park'tır.

<span class="mw-page-title-main">Sayan Dağları</span> Asya sıra dağları

Sayan Dağları, Göktürk Kağanlığı devrindeki adı : Kögmen Dağları) Moğolistan'ın kuzeybatısında, Sibirya'nın güneyindeki sıra dağlardır.

<span class="mw-page-title-main">Pamir-Alay</span> Orta Asyada bir dağ dizgesi

Pamir-Alay Tacikistan, Kırgızistan ve Özbekistan'da, Tanrı Dağları'ndan batıya uzanan ve Pamir Dağları'nın ana menzilinin kuzeyinde yer alan çeşitli sıradağlarını kapsayan bir dağ sistemi. Kuzeyinde Seyhun ve güneyinde Vahş Nehri uzanmaktadır. En yüksek zirvesi, Türkistan menzilinde yer alan 5621 m yüksekliğindeki Pik Skalisty'dir.

<span class="mw-page-title-main">Aralkum Çölü</span>

Aralkum Çölü, bir zamanlar Aral Gölü'nün kuruması ile göl tabanında 1960'tan sonra ortaya çıkan çöldür. Kuzeyi Kazakistan, güneyi Özbekistan topraklarında bulunur. Dünyanın bu en genç çölüne Ağkum adı da verilir. Karakum Çölü ve Kızılkum Çölü ile komşudur. 40 m derinliğe, 60.000 km2 alana sahip gölden geriye ancak %10'u kalmıştır. Bölgede "Karakum Çölü ve Kızılkum Çölüne bir de Aralkum Çölü eklendi" denilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Zerefşan</span>

Zerefşan Nehri, Orta Asya'da bulunan önemli bir nehirdir. Doğu Türkistan (Pamirlerde) sıradağlarının doğusundan kaynak alan Zerefşan nehri Özbekistan ve Tacikistan boyunca 877 km akarak Türkmenistan'ın Türkmenabad şehri yakınlarında çöl kıyısında kaybolur. Çok sayıda Özbek şehri bu nehrin havzasına dahilinde uzanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Aral Gölü'nün kuruması</span>

Aral Gölü'nün kuruması - Aral Gölü'ndeki su seviyelerindeki yıllık düşüşle ilişkili ekolojik, biyolojik, sosyal sorunlar ortaya çıkaran bir toprak ve iklim felaketi. Aralkum Çölü bu sürecin sonucunda meydana gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan coğrafyası</span>

Kazakistan, Orta Asya ve Doğu Avrupa'da 48°K 68°D koordinatlarında yer almaktadır. Yaklaşık 2.724.900 km2 bir alana sahip olan Kazakistan, diğer dört Orta Asya ülkesinin toplam büyüklüğünün iki katından ve Alaska'dan %60 daha büyüktür. Ülke güneyde Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan ile; Kuzeyde Rusya; Batıda Hazar Denizi; Doğuda ise Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi ile sınır komşusudur.

<span class="mw-page-title-main">Mardin-Midyat Eşiği</span>

Mardin-Midyat Eşiği, Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan bir platodur.

<span class="mw-page-title-main">Türkmenistan coğrafyası</span>

Türkmenistan, Orta Asya'da karayla çevrili bir ülkedir ve batıda Hazar Denizi, güneyde İran ve Afganistan, kuzeydoğuda Özbekistan ve kuzeybatıda Kazakistan ile komşudur. 1991'in sonunda Sovyet sonrası devletlerin çoğu tarafından oluşturulan gevşek federasyon olan Bağımsız Devletler Topluluğu'nun (BDT) en güneydeki cumhuriyetidir.

<span class="mw-page-title-main">Moğol Platosu</span>

Moğol Platosu, Orta Asya Platosu'nun bir parçasıdır ve 37°46'-53°08'K enlemleri ile 87°40'-122°15'D boylamları arasında yaklaşık 3.200.000 kilometrekare (1.200.000 sq mi) boyunca uzanır. Doğuda Büyük Hingan Dağları, güneyde Yin Dağları, batıda Altay Dağları ve kuzeyde Sayan ve Hentiy dağları ile çevrilidir. Plato, Gobi Çölü'nün yanı sıra kurak bozkır bölgelerini içerir. En alçak noktası Hulunbuir'de ve en yüksek noktası Altay'da olmak üzere yaklaşık 1.000 ila 1.500 metre arasında değişen yüksekliğe sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Aksu-Zhabagly Tabiatı Koruma Alanı</span> Kazakistanda bulunan bir tabiat koruma alanı

Aksu-Zhabagly Tabiatı Koruma Alanı Kazakça: Ақсу-Жабағылы қорығы, Aqsu-Jabağyly Qoryğy; Rusça: Aксу-Жабаглинский заповедник, Aksu-Zhabaglinskiy zapovednik), Orta Asya'nın en eski tabiatı koruma alanıdır. Kazakistan Cumhuriyeti'nin güney eyaletinde yer almaktadır. Tanrı Dağları'nın kuzey-batı sıradağlarını kapsar. Adı, bölgenin en büyük nehri olan Aksu'dan ve bölgenin kuzey kesiminde yer alan Zhabagly sıradağlarından gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Suriye coğrafyası</span> Suriyenin coğrafi özellikleri

Suriye, Batı Asya'da, Arap Yarımadası'nın kuzeyinde, Akdeniz'in doğu ucunda yer almaktadır. Kuzeyde Türkiye, batı ve güneybatıda Lübnan ve İsrail, doğuda Irak ve güneyde Ürdün ile komşudur. Batıda sıradağlardan ve iç kesimlerde sarp bir alandan oluşur. Doğuda Suriye Çölü, güneyde ise Cebel el-Dürzi Sıradağları yer almaktadır. İlk bölge Fırat Vadisi tarafından ikiye bölünür. Fırat üzerinde 1973 yılında inşa edilen bir baraj, Suriye'nin en büyük gölü olan Esad Gölü adında bir rezervuar oluşturur. Suriye'nin en yüksek noktası Lübnan sınırındaki 2,814 metre yüksekliğindeki Hermon Dağı'dır. Nemli Akdeniz kıyısı ile kurak çöl bölgeleri arasında, ülkenin dörtte üçüne yayılan ve çöl boyunca esen sıcak ve kuru rüzgarları alan yarı kurak sarp bir bölge yer alır. Suriye'de toprakların yüzde 28'i ekilebilir, yüzde 4'ü kalıcı ürünlere ayrılmış, yüzde 46'sı çayır ve mera olarak kullanılırken sadece yüzde 3'ü orman ve ağaçlıktır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.