İçeriğe atla

Ömer Efendi Prizreni

Ömer Şevki Efendi
2008 Arnavutluk pulu üzerinde Prizreni
Meclis-i Mebûsan
2. Dönem Mebusu
Görev süresi
13 Aralık 1877 - 14 Şubat 1878
Seçim bölgesi1877 (2) – Kosova
Kişisel bilgiler
Doğum 1820?
Ölüm 1887

Ömer Şevki Efendi[a] (1820?-1887), Arnavut asıllı Osmanlı siyasetçi.

Kimliği

Arnavut tarihçiliğinde hem Kosova'da hem de Arnavutluk'ta yaygın olarak kabul edilen bu vekilin, dönemin ünlü Arnavut şahsiyetlerinden ve adı çeşitli versiyonlarda geçen Ömer Efendi Prizreni (1820/21-1887) olduğu kabul edilmektedir. Bu kaynakların hepsinde adı geçen kişinin, yaygın olarak ileri sürüldüğü gibi Nardalı Ömer Efendi ile aynı kişi olup olmadığı sorusuna gelince, Narda'nın Osmanlı Kosova Vilayeti'nde değil, Yanya'da olduğunu, söz konusu milletvekilinin ise Kosova'dan seçildiğini belirtmek gerekir. Örneğin Hakkı Tarık Us tarafından derlenen birinci meclis tutanaklarında, Kosova Vilayeti mebusu Ömer'in Nardalı olduğu bildirilmektedir. İlk Osmanlı meclisi hakkında başka bazı çalışmalarda da tekrarlanan bu bilginin kaynağı tamamen belirsizdir; Ancak, Meclis-i Mebûsan'da Yanya Vilayeti'nden birinin nasıl Kosova Vilayeti'ne vekil olduğunu kimsenin sorgulamamış olması dikkat çekicidir. Ömer isimli iki farklı kişinin sorusunu bir kenara bırakarak, Nardalı Ömer hakkında çok fazla bilgiye sahip olunmamasından dolayı, ilk Osmanlı meclisine Kosova milletvekili olduğu yaygın olarak ileri sürülen Ömer Efendi Prizreni'ye odaklanılmıştır.[1]

Yine bazı kaynaklarda Bursa valisi Azmi, tıp profesörü ve milletvekili Besim Ömer'in babası Nardalı Ömer Efendi (1838-1902) ile aynı kişi olduğu yazılmasına rağmen bu bilgi muhtemelen yanlıştır, çünkü hiçbir ilişki yoktur.[b]

Hayatı

Ömer, Prizren yakınlarındaki bir köy olan Zgatar'dan Müslüman bir din adamı ailesindendir. Prizren'deki Bayraklı Camii medresesinde müderris olan babası Süleyman Efendi Zgatari'nin, Zgatar'dan Prizren'e ne zaman taşındığı bilinmediği için Ömer'in bu yerlerden hangisinde doğduğu da belli değildir. Süleyman Efendi'nin babası (yani Ömer'in dedesi) Ali Nuhi ise Zgatar Camii'nin kurucusu ve ilk imamıdır. Ömer'in iki erkek kardeşi vardı: Ali ve Osman. Ömer Efendi'nin Prizren'de modern ticaretin başlatıcılarından biri olduğu söylenir ve servetini sürekli arttıran zengin bir aileden geliyordu. Bir tabakhane işleten aile, Kosova'nın güneyindeki ailenin geldiği bölge olan Prizren ve Opolje civarında da araziye sahipti.[3]

İlk ve ortaokulu Prizren'de okuyan Ömer, Prizren'de "Mehmed Paşa Medresesi" isimli bir medreseden mezun olduğu ve 1860'lardan itibaren aynı beldede müderris olarak çalıştığı söylenir. Bazen Ömer'in İstanbul'da hukuk, felsefe ve ilahiyat okuduğuda söylenir ancak, bu bilgi için herhangi bir kanıt sunulmamıştır. Ömer'in Prizren müftüsü ve Prizren'deki Bayraklı Camii medresesinde müderris olduğu kesindir. Nakşibendi tarikatına mensup olan Ömer Efendi, Müftü, Şeyh ve Hoca gibi lakaplarının yanı sıra gerçekleştirdiği hac sonrası Hacı sıfatını da taşımıştır.[4]

1877'nin ikinci yarısından itibaren Arnavut Birliği'nin hazırlıklarına katılarak, 93 Harbi sırasında komşu güçlerin Osmanlı topraklarına yaptığı askerî harekâtlara karşı yerel güçlerin direnişini örgütlediği ve bölgedeki Arnavutların hakları için savaştığı tahmin edilmektedir. Kosova'daki diğer birçok komite gibi Prizren Sancağı için bir meşru müdafaa komitesi kurmuş, bölgenin Sırp güçleri tarafından ilhakına karşı askeri direnişe hazırlanmış ve Sırp ordularından Kosova'ya kaçan birçok mülteci için yardım organize etmiştir.[4]

Meclis-i Mebûsan 2. dönem Kosova Vilayeti'nden mebus seçilmiştir. Arnavut tarihçiliğine göre, İstanbul'a Kosova milletvekili olarak gelen Ömer Efendi, Fraşirili Abdül Bey önderliğinde diğer bazı Arnavut milletvekilleriyle birlikte, İstanbul'da Arnavut elit üyeleri tarafından kurulan Arnavut Halkının Haklarını Savunma Merkez Komitesi'nin (Arnavutça: Komiteti Qendror për Mbrojten e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare) kurucularından birisidir.[4]

Prizren İttifakı

Ana madde: Prizren İttifakı

1878 baharında Prizren Genel Kurulu toplantısında düzenlenen Arnavut Birliği'ni kuran komiteye başkanlık etti.[5][6] Ekim 1879'da Birlik başkanlığına[7] ve Ocak 1881'de Özerk Geçici Hükûmet başkanlığına seçildi. Bu oldukça sadık hareketin önce Karadağ'ın, ardından Yunanistan'ın taleplerine karşı direnişi, Osmanlıların yeni sınırlar konusundaki uluslararası müzakerelerinde çok yardımcı oldu. Ancak, bu sınırlar belirlendikten sonra, bu bölgesel hareketin bazı grupları Osmanlı devleti için istenmeyen hale geldi ve 1881 baharında Derviş Paşa, Osmanlı devleti tarafından o zamanlar sadakatsiz hale gelen bu hizipleri kontrol etmek veya bastırmak için görevlendirildi.[8]

Arnavut Prizren Birliği'nin Nisan 1881'de Osmanlı orduları tarafından bastırılmasından sonra, zayıf yerel silahlı direniş grupları tarafından alt edilemeyen Ömer, Karadağ'daki Ülgün'e kaçmayı başardı. Nihai varış yeri hakkında farklı spekülasyonlar olsa da biyografi yazarlarından biri Ömer'in 30 Nisan 1881'de Dıraç'a gitmek için Prizren'den ayrıldığını iddia eder. Ömer, Dıraç'a giderken İşkodra'da direniş hareketinin bölgedeki liderlerinden Yusuf Efendi'nin [Gölemi] evinde gizlice kalır; altı gün sonra 18 Mayıs 1881'de geldiği Karadağ'daki Ülgün'e gitmek için bu şehirden ayrıldı.[8] Osmanlı hükûmeti, af vaadiyle onu geri çağırmak için 1884'te kendisine delegeler göndermiş olsa da, Osmanlı İmparatorluğu'na geri dönmeyi reddettiği iddia edilir. Karadağ'dan mülteci statüsü aldı. Ömer, 12 Haziran 1887'de Ülgün'deki evinin önünde öldürüldü. Mezarı, Karadağ'da Ülgün'de bulunmaktadır.[2]

Notlar

  1. ^ Farklı yazılışlarla da olsa 'Ömer Şevki' olarak görünmektedir ve günümüz kuzeybatı Yunanistan'ında ve o zamanki Osmanlı eyaleti Yanya'da bulunan Narda/Narta'dan olduğunu gösteren 'Nardalı' sıfatıyla: Nardalı Ömer (Şevki) efendi; Ömer Şevki Efendi; Ömer efendi veya Ömer Şevki Efendi veya Nardalı Ömer Efendi. Bu “Nardalı Ömer Efendi” versiyonu bazı Osmanlı-Türk belgelerinde de yer almaktadır. Ömer Efendi Prizreni için de farklı dillerde çeşitli kaynaklarda Haxhi Ymer Prizreni; Hacı Ymer Efendiu (i Prizrenit) [Efendi]; Hacı İmer-efendi Prizreni; Hacı Ömer Efendi; Sheh Umer Prizreni; Hacı Ymer Efendiu; Myderriz Ymer Prizreni, Myderiz Ömer Efendi, Sheh Ömer Prizreni, Sheh Ymer, Ymer Efendi Prizreni; Ömer Efendiü nga Prizreni; mideriz Ömer Efendi(u); Ymer Prizreni ve Prizrin'li Hacı Ömer olarak görünmektedir. Bu listeden (nedenleri üzerinde herhangi bir spekülasyon yapılmadan) bu kaynaklarda Şevki'siz (Shevki) olmayan versiyonların hakim olduğu anlaşılmaktadır. Bunun istisnaları, Ymer Prizreni için Amer Chevki, Amer Shevki, Ymer Shefki[u], Omer Shevki ve Omer Chevki isimlerinin de kullanıldığı belge koleksiyonlarında görülebilir.[1]
  2. ^ Bir Türk ansiklopedisi onun ("Prizrin'li Hacı Ömer") Besim Akalın'ın (1862-1940) babası olduğunu belirtir; ancak bu bilgi muhtemelen yanlıştır, çünkü aynı ciltte Besim Akalın ile ilgili maddede bu iki kişi arasında hiçbir ilişkiden bahsedilmemektedir. Bazı Kosovalı tarihçiler, “Hicri 13 Ramazan 1307”, yani 3 Mayıs 1890 tarihli bir belgeye atıfta bulunarak, Ömer Efendi'nin “Fatime” ile evli olduğunu ve “Ajshe” [Ayshe] adında bir kızı olduğunu ileri sürmüşlerdir. Fatime ve Ajshe'nin de önce Selanik'te, sonra da İzmir'de bilinmeyen bir süre için tutuldukları ve 1890 civarında “anavatanlarına” döndükleri belirtilmektedir. Ayşe, Ömer Efendi'nin medresede talebesi olduğu varsayılan Arnavut Vehbi Fluku ile evliydi. Bazı Kosovalı tarihçiler, Ömer'in soyundan gelenlerle yapılan röportajlara dayanarak, Ömer'in de çok genç yaşta ölen bir oğlu olduğunu iddia etmişlerdir.[2]

Kaynakça

Özel
  1. ^ a b Bilmez & Clayer 2016, ss. 170-171.
  2. ^ a b Bilmez & Clayer 2016, s. 174.
  3. ^ Bilmez & Clayer 2016, ss. 171-172.
  4. ^ a b c Bilmez & Clayer 2016, s. 172.
  5. ^ Elsie 2012, s. 272.
  6. ^ Iseni 2008, s. 218.
  7. ^ Schmidt-Neke 1987, s. 21.
  8. ^ a b Bilmez & Clayer 2016, s. 173.
Genel

İlgili Araştırma Makaleleri

Liste, 453 yıl Osmanlı hâkimiyetinde kalan Kosova'da Priştine, Prizren, İpek, Yakova, Gilan, Vıçıtırın, Mitroviça, Ferizovik, Kaçanik, Dragaş, İstok, Deçan, Nobırda şehir ve köylerinde yapılan 229 Osmanlı mimari eserini kapsar. Listede günümüze kadar gelebilen esereler sıralanmıştır ve liste, eserlerin tamamını değil derlenebildiği kadarını ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Prizren</span> Kosovada kent

Prizren, eskiden Pürzerrin, Kosova'nın güneybatısında bir şehir ve belediye merkezi.

<span class="mw-page-title-main">Abdül Fraşeri</span>

Abdül Fraşeri,, Arnavut milliyetçisi ve siyasetçi. Osmanlı devlet kayıtlarında ismi Abdullah Hüsnü olarak geçer.

Kosova tarihi günümüzdeki bağımsız Kosova Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kalan toprakların tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Prizren Vilayeti</span>

Prizren Vilayeti 1869 yılında kurulan Osmanlı İmparatorluğu vilayeti Vilayetin merkezi Prizren'dir.

<span class="mw-page-title-main">Gusinyeli Ali Paşa</span> Arnavut asker

Ali Paşa Şabanagay, bir Arnavut askeri komutanı ve Prizren İttifakı'nın liderlerinden biriydi. Bugün Platon ve Gusinye olarak bilinen Doğu Karadağ'ın civarında bir bölgeyi Osmanlı kaymakamı olarak yönetti. Novšiće Savaşında Karadağ Prensliğine karşı Prizren İttifakı'nda savaşan gayri nizami Arnavut kuvvetlerin lideriydi.

Ömer Paşa Vrioni II (1839–1928); olarak bilinen, Omer, Ymer veya Omar olarak da anılan, 19. yüzyılın en güçlü Arnavut ailelerinden birinden bir yöneticidir. Arnavutluk Fier şehrini kurucusudur.

<span class="mw-page-title-main">Luma Muharebesi</span> Birinci Balkan Savaşı Muharebesi

Luma Muharebesi, Arnavutlar arasında Lumë Ayaklanması olarak da bilinir, Sırplara karşı Lumë'de Osmanlı Arnavutluk bölgesinde yerel Arnavut halkın Sırplara karşı Birinci Balkan Savaşı sırasında girdikleri bir seri çatışmalardır. Sırplar Adriyatik Denizi'ne çıkmayı beklerken beklenmedik şekilde Osmanlı yandaşı olan veya olmayan yerel Arnavut halkın birlik olup direnmesi ile karşılaşmışlardır. Kendilerinin ummadığı şekilde Sırp 3. Ordusu birlikleri kendilerinden sayıca az olan Arnavut milislerce yenilgiye uğratılmış ve bu durum ayrıca batıya hareketlerini de geciktirmiştir. Bu durum 28 Kasım 1912'de zorunluluktan veya değil Osmanlı'ya karşı bağımsızlık ilan edecek Arnavutluk Devleti'ne savunmasını örgütlemek ve Sırbistan, Yunanistan, Karadağ'a direnmek için zaman kazandırmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Veysel Dino</span> Osmanlı siyasetçi

Veysel Bey Dino, Ahmed Bey Dino'nun en büyük oğlu ve Abidin Paşa'nın ağabeyi Osmanlı siyasetçi.

Mustafa Ömer Azmi Akalın, Osmanlı bürokrat.

Nardalı Ömer Şevki Efendi, Osmanlı bürokrat.

Ali Naki Bey, Meclis-i Mebûsan 1. dönem Yanya Vilayeti'nden seçilen üç Müslüman mebusdan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Mehmed Ali Viryoni Paşa</span> Arnavut asıllı Osmanlı siyasetçi (1842-1895)

Beratlı Mehemed Ali Bey, Arnavut asıllı Osmanlı siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Arnavut Halkının Haklarını Savunma Merkez Komitesi</span>

Arnavut Halkının Haklarını Savunma Merkez Komitesi, Hasan Tahsini, Fraşirili Abdül Bey, Veysel Bey Dino, Iljaz Pasha Dibra, Ömer Efendi Prizreni, Şemseddin Sâmi, Zija Prishtina, Ahmet Koronica, Mehmed Ali Viryoni, Seid Toptani, Mustafa Nuri Vlora, Vasa Paşa, Jani Vreto, Mihal Harito, Pandeli Sotiri, Koto Hoxhi ve Mane Tahiri gibi etkili bir Arnavut aydın, vatansever ve politikacı grubu tarafından 18 Aralık 1877'de İstanbul'da kurulmuştur. Komite başkanı Abdül Bey seçildi. Komite daha sonra daha pratik bir adla İstambul Komitesi olarak anılacaktır.

Mihail Hiristo Efendi veya Mihal Harito Efendi (1836-1897), Arnavut asıllı Ortodoks Hristiyan Osmanlı siyasetçi.

Avlonyalı Mustafa Nuri Paşa (1830/31-1885/86), Arnavut asıllı Osmanlı siyasetçi.

Yusuf Ziyaeddin Efendi, Arnavut asıllı Osmanlı siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Ülgün Muharebesi</span>

Ülgün Muharebesi 1880 yılında Ülgün civarında, Kllezna köyü yakınlarındaki Kodra Kuqe bölgesinde Derviş Paşa'ya bağlı Osmanlı kuvvetleri ile Arnavut düzensizler arasında gerçekleşen bir muharebedir. Plav ve Gusinye bölgesi Berlin Antlaşması (1878) ile Karadağ'a verilmişti, ancak Arnavutlar Prizren Ligi etrafında birleşip ilhaka karşı savaştılar, buranın verilmesine karşı çıkan Osmanlı yöneticileri de Arnavutları el altından desteklediler. İngiltere'nin başını çektiği Büyük Güçler daha sonra önce Katolik Arnavutların yaşadığı Hot ve Kelmendi bölgesini Karadağ'a vermeye karar verdiler ancak buradaki Katolik Arnavutları'nda Karadağ yerine Osmanlı egemenliğinde kalmak istedikleri gerekirse kendilerinin de açık açık Plav ve Gusinye'dekiler gibi direneceklerini beyanı üzerine buradan da vazgeçildi. Bu defa Büyük güçlere Osmanlılar toprak baskıları üzerine Ülgün'ü vermeyi teklif ettiler. Arnavutlar bunu da reddetti, birlik burada direniş örgütledi. Osmanlı İmparatorluğu'da Ülgün'ün ilhakını da sürüncemede bırakmak için Arnavutlara hiçbir müdahalede bulunmayıp barışçıl beyannameler ile yetindiler. Sonunda Gladstone, Büyük Güçler Osmanlıları İzmir ve Ülgün'e asker ve donanma gönderme tehdidiyle Prizren Birliği'ne karşı harekete geçmeye zorlayarak direnişe son verdi ve Ülgün kasabasını Karadağ'a başarıyla teslim etti.

<span class="mw-page-title-main">Slivova Muharebesi</span>

Slivova Muharebesi Prizren Birliği ne bağlı Arnavutlar ile Osmanlı İmparatorluğu arasında, 16-20 Nisan 1881 tarihleri arasında, günümüz Ferizovik, Kosova yakınlarındaki Slivovë ve Koşare köyleri civarında yapılan bir muharebeydi. Muharebe neticesi Prizren Birliği yenilmiş ve dağıtılmıştır.

Taksim toplantısı, Ocak 1912'de Osmanlı Meclis-i Umûmî'nin Arnavut milliyetçi milletvekilleri ve diğer önde gelen Arnavut siyasi figürleri tarafından düzenlenen gizli bir toplantıydı. Toplantı, düzenlendiği evin konumu nedeniyle adını Taksim Meydanı'ndan almaktadır. Toplantı, Arnavut kökenli milletvekillerinin çoğunu davet eden ve Arnavutluk topraklarında İttihat ve Terakki Cemiyeti iktidarındaki merkezî hükûmete karşı silahlı bir genel ayaklanma başlatmayı amaçlayan Arnavut politikacılar Priştineli Hasan Bey ve Avlonyalı İsmail Kemal Bey'in girişimiyle düzenlendi. Toplantı, 1910'da Kosova Vilayeti'nde ve 1911'de Yukarı İşkodra dağlarında yaşanan diğer iki Arnavut ayaklanmasının ardından gerçekleşti. Taksim toplantısı aynı yıl İşkodra, Leş, Merdita, Akçahisar ve Arnavutların yaşadığı diğer yerlerde organizatörlerin beklentilerini aşan silahlı ayaklanmalarla sonuçlanan bir ayaklanmayla sonuçlandı. En büyük ayaklanma, isyancıların daha organize olduğu ve Prizren, İpek, Yakova, Mitroviça ve diğerleri gibi önemli şehirleri ele geçirmeyi başardığı Kosova'da yaşandı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.