Ölüm Kararı (film, 1948)

Ölüm Kararı

Rope
"Ölüm Kararı" (Rope) filminin sinema afişi
Yönetmen	Alfred Hitchcock
Yapımcı	Sidney Bernstein Alfred Hitchcock
Senarist	Arthur Laurents Hume Cronyn Patrick Hamilton 'ın oyunundan
Oyuncular	James Stewart John Dall Farley Granger Cedric Hardwicke
Müzik	David Buttolph
Görüntü yönetmeni	William V. Skall
Kurgu	William H. Ziegler
Stüdyo	Warner Bros. Pictures Transatlantic Pictures
Dağıtıcı	Warner Bros. Pictures Universal Pictures DVD
Cinsi	Sinema filmi
Türü	Suç, dram, gerilim
Renk	Renkli (Technicolor)
Yapım yılı	1948
Çıkış tarih(ler)i	23 Ağustos 1948 Kanada
Süre	80 dakika
Ülke	ABD
Dil	İngilizce
Bütçe	$1,5 Milyon
Diğer adları	Ölüm Kararı (Türkiye) Alfred Hitchcock's Rope (ABD) Corde (Fransa) Nodo alla gola (İtalya) Cocktail per un cadavere (İtalya) La Soga (İspanya) Cocktail für eine Leiche (Almanya)

Ölüm Kararı^[1][2][3][4] 1948 ABD yapımı psikolojik gerilim filmidir. Özgün adı Rope tur. (İngilizce: İp, sicim)

Senaryosunu Hume Cronyn ve Arthur Laurents'in Patrick Hamilton'ın Rope's End (İpin ucu) adlı tiyatro eserinden adapte ederek yazdıkları filmin yapımcısı ve yönetmeni Alfred Hitchcock'tur. Filmin başlıca rollerinde James Stewart, John Dall, Farley Granger ve Cedric Hardwicke oynamışlardır. Gerçek bir olaya dayanan film 1924 yılında Chicago Üniversitesi'nde okuyan Leopold ve Loeb adlı iki öğrencinin sınıf arkadaşlarını katletmeleri olayından esinlenilmiştir. Filmde aynı evde yaşayan iki gencin filozof Nietzsche'nin bir felsefi düşüncesinden etkilenerek bir arkadaşlarını iple boğup öldürmeleri ve cesedini evde saklayarak bir parti vermeleri, bu partide üniversiteden hocalarını bir şekilde zekaları ile etkilemeye çalışmaları anlatılmaktadır.

Film Hitchcock'un ilk renkli filmidir. Tek bir mekânda geçer ve kesintisize yakın çekim tekniği ile tiyatrovari bir havası vardır.

Aynı evi paylaşan ve gey oldukları filmde sadece ima edilen iki üniversite öğrencisi, Phillip (Farley Granger) ve Brandon (John Dall) üniversiteden hocaları Rupert'ın (James Stewart) kendilerine empoze ettiği Nietzche'nin "Yeteneksiz kişilerin yaşamaya hakkı olmadığı" şeklindeki bir felsefesinin de etkisinde kalarak bir arkadaşlarını sadece heyecan olsun diye iple boğarak öldürürler. Cesedini de kaldıkları lüks apartman dairesinde salonun tam ortasındaki antika bir sandığa yerleştirirler; bununla da kalmayıp entelektüel alanda kendilerine örnek aldıkları felsefe hocalarını, kurbanın babası, halası ve nişanlısının (Joan Chandler) da aralarında olduğu bir grup insanı eve yemeğe davet ederler.

Her ikisi de başarılı birer üniversite öğrencisi olan Brandon Shaw (John Dall) ve Phillip Morgan (Farley Granger) önceden sınıf arkadaşları olan David Kentley'i (Dick Hogan) bir öğleden sonra birlikte oturdukları apartman dairesinde iple boğarak öldürürler.

Bir zamanlar üniversitenin hazırlık okulundayken bölüm yöneticileri olan yayımcı Rupert Cadell'le (James Stewart) birkaç yıl öncesinde yaptıkları bir sohbetten sonra Brandon ve Phillip cinayet işleme fikrini iyiden iyiye kafalarına yerleştirmişlerdir. Çünkü okuldayken Rupert onlara bir insanın diğerine olan üstünlüğünü kanıtlaması gerekliliği üzerine filozof Friedrich Nietzsche'nin ileri sürdüğü entelektüel felsefi kavramlardan biri olan Üst-insan (Übermensch) ve cinayet işleme sanatı gibi bazı kavramlardan bahsetmiş ve bunları söylerken de çok inanarak ve bu felsefeyi desteklediğini ima ederek konuşmuştu. Güzelliği üstün değer sayan mükemmeliyetçi insanlar olan bu iki genç aynı fikirleri paylaştıklarına inandıkları ve kendilerine esin kaynağı olan bu eski hocalarına adeta tapmaktadırlar ve onun kendilerini takdir etmesini dört gözle beklemektedirler.

Kurbanlarını iple boğarak öldürdükten sonra cesedi salonun ortasında duran antika bir sandığın içine yerleştirirler ve birlikte yaşadıkları bu lüks panoramik Manhattan manzaralı apatman dairelerinde hemen bir ziyafet düzenlerler. Akşam yemeğine davet edilenler arasında kurbanın babası (Cedric Hardwicke) ve halası (Constance Collier) da vardır. Ayrıca ölen gencin nişanlısı Janet Walker (Joan Chandler) ve onun eski aşığı Kenneth Lawrence (Douglas Dick) da davet edilmişlerdir. Cesedin içinde bulunduğu sandık açık büfe masası gibi kullanılmak üzere salonun ortasında durmaktadır. Tabii davete hocaları Rupert Cadell'in de katılacak olması özellikle Brandon'ı sevindirir, ne de olsa yarattıkları bu sözde sanat eserini takdir edip onaylayacak olan odur.

Davet sırasında Brandon David'in ortalarda olmayışı ile ilgili kurnazca imalarda bulunur amacı cinayet işleme sanatı üzerine bir tartışma başlatmaktır. Başlarda heyecandan kekeleyecek kadar sinirli olan Brandon zaman geçtikçe kendine hakim olarak sakin görünmeyi başarır. Diğer yandan Phillip'in keyfinin kaçık olduğu asık suratından çok bellidir ve moralsizliğini gizleyebilmek için sürekli olarak içer. Kurbanın halası Bayan Atwater Phillip'in el falına bakarak bu ellerin ona büyük bir şöhret getireceğini söylerken tabii ki onun piyanodaki yeteneğine atıfta bulunmaktadır ama panik içindeki Phillip bunu anlamaz ve falda elleri ile cinayet arasında bir bağlantı kurulduğunu düşünür.

Davet ilerledikçe konuşmalar döner dolaşır hep David'in garip bir şekilde ortadan kayboluşuna gelir, bütün davetliler bu nedenle endişelidir. Rupert yavaş yavaş durumdan kuşkulanmaya başlar ve konuşmalarda ortaya çıkan bazı tutarsızlıklar nedeni ile Phillip'i ufak ufak sorgulamaya başlar ve onun küçük bir yalanını yakalar; Phillip ömründe hiç tavuk kesmediğini ısrarla ileri sürerken Rupert onun birçok kereler bunu yaptığını bizzat görmüştür. Bu sorgulamalardan sıkılan Phillip Brandon'a yakınır ve David'i öldürmüş olmaktan çok Rupert'ın sorgulamalarının kendisini daha fazla sıktığını söyler.

Sinirler oldukça gerilmiştir. David'in babası ve nişanlısı David'in davete gelmediği gibi bir telefon bile etmemesinden endişe duyarlar. Davete katılmamış olan annesi de telefon ederek David'in eve de gelmediğini bildirince David'in babası Bay Kentley eve dönmeye karar verir giderken de Brandon'ın okuması için kendisine verdiği kitapları yanına alır. Kitaplar Brandon ve Phillip'in oğlunu boğmak için kullandıkları iple bağlanmıştır, bu davranış Brandon'ın olaya tüy dikmesidir adeta.

Rupert da diğerleri ile birlikte daveti terkederken kendi şapkası yerine yanlışlıkla bir başka şapkayı eline alır ve şapkanın içinde David Kentley isminin baş harflerini temsil eden D.K. yazısını okur ve artık bir şeylerin yanlış gittiğinden tam olarak emin olur ve sigara tabakasını unuttuğunu bahane ederek tüm davetlilerin gitmiş olduğundan emin olarak apartmana geri döner. Bir içki ister ve sorularıyla bir kedi fare oyununu başlatır, zaten Brandon onun cinayeti keşfetmesini adeta sabırsızlıkla beklemektedir, alkolün etkisindeki Phillip ise bu oyuna daha fazla dayanamaz ve sinirleri boşalır, artık çözülmüştür.

Rupert nihayet sandığın kapağını açar ve cesedi bulur. İki eski öğrencisinin işledikleri bu cinayet onu dehşete düşürür ama aynı zamanda büyük bir utanç da duyar, çünkü entelektüel düzeyde kalması gereken bir kavramı savunan kendi etkili konuşmaları yanlış yorumlanmış ve böylesine bir cinayetin yolunu açmıştır. Rupert bir an bile tereddüt etmeden Brandon'ın tabancasını alarak pencereye yönelir, havaya doğru birkaç el ateş ederek polislerin dikkatini çeker. Zaten bir süre sonra da polis sirenleri duyulur. Pencereden gökyüzünün karardığı görülür.

Film gerçek bir olaya dayanıyordu. 1924 yılında Chicago Üniversitesi'nde okuyan Nathan Leopold ve Richard Loeb adlı iki öğrencinin alt sınıflarından bir arkadaşlarını hunharca öldürmeleri uzun süre basını meşgul etmişti. Önce İngiliz oyun yazarı Patrick Hamilton (d.1904-ö.1962) 1929'da bu olaya dayanan bir tiyatro eseri yazdı. Oyun önce Londra sonra da New York, Broadway'de sahnelendi. 1948 yılında ise olaylar ve mekân 1940'ların New York'una uyarlanarak Alfred Hitchcock tarafından ABD'de sinemaya aktarıldı. Bundan sonra da filmin sinema ve TV için birkaç versiyonu daha çekildi.

• 1939 - Rope İngiliz. Siyah beyaz TV filmi.yönetmen: Dallas Bower
• 1949 - Ölüm Kararı (Rope). ABD. Renkli. yönetmen: Alfred Hitchcock
• 1959 - Compulsion. ABD. Siyah beyaz. yönetmen: Richard Fleischer. Başrolde: Orson Welles
• 1968 - De Strop. Belçika. Siyah beyaz TV filmi.
• 1992 - Swoon. ABD. Siyah beyaz. yönetmen: Tom Kalin. Oyuncular: Daniel Schlachet, Craig Chester

• Yönetmen Alfred Hitchcock, biçim ustalığının en önemli örneklerinden biri olan bu filmde "kesintisiz çekim" de diyebileceğimiz değişik bir teknik uygulamıştı. Bilindiği gibi filmlerde onlarca saat uzunluğunda çekilmiş ham sahneler kurgu masasında uygun parçalara ayrılarak yeniden bir araya getirilirler, gereksiz sahneler atılır diğerleri de farklı sıralarda birbirine eklenerek filme çok daha farklı bir anlam kazandırabilir. Bu filmde ise Alfred Hitchcock çekimde kullanılan kameraların alabildiği en fazla uzunluktaki filmi (300 metre veya 10 dakika) hiç ara vermeden sonuna kadar çekiyordu. İkinci makaraya geçişleri de boşluk hissedilmemesi için oyunculardan birinin sırtına veya bir sütunun karanlığına denk getiriyordu. Böylece planlar birbirine görünmez bir şekilde bağlanıyor ve filmin tek planda çekildiği hissini ve tiyatrovari havasını veriyordu. Filmde 10 makara çekim yapılmıştı. Yani filmde bilinen anlamda bir kurgu yoktur. Bu tekniğin, henüz kurgu diye bir kavramın sadece sinema dünyasındaki insanlar tarafından farkına varıldığı bir devirde, yani 1948 yılında uygulanmış olması Hitchcock'un sinema seyircisini değil de entelektüel sinema çevresini etkilemek için bunu yapmış olduğunu akla getirmektedir.
• Bu sesli ve kesintisiz çekimler yapılırken ses çıkarmayan raylarda hareket eden dekor duvarlar hareketli kameraya yol açmak için teknisyenler tarafından sessizce kaydırılarak kenara çekiliyorlar sonra tekrar görüntüye girecekleri zaman eski yerlerine getiriliyorlardı. Set teknisyenleri çekimler sırasında mobilya ve diğer sahne donanımlarını da aynı şekilde sürekli olarak yerlerinden alıp tekrar aynı noktaya sessizce bırakıyorlardı. Çekimler adeta bir tiyatroda olduğu gibi gerçek zamanlı ve kesintisiz cereyan ettiği için bir aksaklığa meydan vermemek için aktörlerin sahne hareketleri ve kamera ve mikrofonların lokalisazyonu önceden çok dikkatli bir şekilde planlanıyordu.
• Ayrıca günümüzde konser ve tiyatro gibi etkinliklerde de sıklıkla kullanılan ve cyclorama adı verilen ve sahne arkasında gerilmiş özel bir perdeye arkadan birtakım görüntülerin projeksiyonunun yapılmasına dayanan bir sistem kullanılmıştı. Rope'un setinde kurulan cyclorama sistemi sesli çekim yapılan bir sahnede kurulmuş en büyük sistemdi. Filmin akışı sırasında bu perdede gökdelenlerin siluetleri, binalardan yansıyan ışıklar, bacalardan çıkan dumanlar, yer değiştiren bulut kümeleri, neon ışıkları ve saatler ilerledikçe güneşin kademe kademe batarak havanın yavaş yavaş kararması kesintisiz bir şekilde ve büyük bir başarı ile canlandırılmıştı.
• Film 35mm formatta ve Technicolor renk sistemi ile çekilmiştir. 1.37: 1 çerçeve oranına sahipti. Bu çerçeve oranına "Akademi Oranı" (Academy Ratio) adı verilir ve Oscar ödüllerini de dağıtan Sinema Sanatları ve Bilimleri Akademisi'nin (Sinema Sanatları ve Bilimleri Akademisi) 1932'de saptamış olduğu bir çerçeve standardıdır. Bundan önceki sessiz filmler 1.33:1 oranından çekilmişti. Akademi oranı 1952'ye kadar kullanılmış bundan sonra yerini geniş ekranlara bırakmıştır.
• Sesler mono bir ses sitemi (RCA Ses Sistemi) kullanılarak kaydedilmiştir.

• "Ölüm Kararı" (Rope) Alfred Hitchcock 'un ilk renkli filmi olma özelliği taşıyor.
• Aynı zamanda Alfred Hitchcock 'un hem yönettiği hem de yapımcılığını üstlendiği ilk ve tek filmidir. En azından resmen ilan edildiği kadarı ile.Zira Number 13,Şüphe (Suspicion) ve Aşktan da Üstün (Notorious) filmlerine de yapımcı olarak katkıda bulunmuştu ancak bu durum tanıtım yazılarına yansıtılmamıştı.
• Filmin bütün hakları 1983 yılında Universal Stüdyoları tarafından satın alınmıştır.
• Bu film Hitchcock'un aynı dönemde çektiği 4 başka filmi ile beraber telif hakları ile ilgili sorunlar yüzünden onlarca sene seyirci ile tekrar buluşamadı.Ancak 30 yıllık bir aradan sonra 1984 yılında, filmin hakları Universal Stüdyoları 'na geçince tekrar gösterilebildi. "5 kayıp Hitchcock" diye anılan filmler şunlardır:

1. Ölüm Kararı (Rope) (1948)
2. Çok Şey Bilen Adam (The Man Who Knew Too Much) (1956)
3. Arka Pencere (Rear Window) (1954)
4. The Trouble with Harry (1955)
5. Ölüm Korkusu (Vertigo) (1958).

• Filmde açıkça dile getirilmese de Phillip (Farley Granger) ve Brandon (John Dall) arasında bir gey ilişkinin olduğu ima edilmektedir, bu imalardan biri de gençlerin paylaştıkları apartman dairesinde yatak odasında tek bir yatağın gözüktüğü sahnedir. Bu o devirde nasılsa sansürün gözünden kaçmıştı. Buna rağmen film bu nedenle birçok ABD kentinde yasaklanmıştı.
• Alfred Hitchcock yönettiği filmlerin çoğunda çok kısa bir süreliğine gözükmüştür.Cameo rol olarak adlandırılan bu roller onunla özdeşleşen bir özellik haline gelmişti. Sonraki yıllarda başka yönetmenler de onu taklit ettiler. Hitchcock yönettiği filmlerden 34'ünde bu şekilde gözükmüştü. Bu filmde de iki sahnede birden gözüktüğü ileri sürülmektedir birinde açılışta kalabalık arasında yürüyen insanlardan birini oynuyordu. Diğerinde de 55.ci dakikada pencereden gözüken bir neon tabelasında gözüküyordu.
• Filmin soundtrack'inde Fransız klasik müzik bestecisi Francis Poulenc'in (d.1899 - ö.1963) "Mouvement perpetuel" adlı eseri kullanılmıştır.
• Film televizyonlarda da sinemalarda olduğu gibi "Ölüm Kararı" adı ile gösterilmiştir ^[5]

Her ne kadar iki caninin arasında bir gey ilişkinin varlığı filmde açık açık belirtilmemiş de olsa, hatta bir tanesinin (Brandon) kurbanlarının nişanlısı ile daha önceden bir ilişkisinin olduğu ima edilmiş de olmasına rağmen "Rope" un gey temalı bir film olduğu kabul edilir. Apartman Brandon Shaw'a (John Dall) aittir ama Phillip'in de kendi anahtarı vardır, zaten film boyunca ayrı evlerde oturduklarına dair bir işaret de görülmez. Zaten yüksek gelir grubundan olan bu insanların ihtiyaçtan aynı evi paylaştıkları düşünülemez, üstelik ev de çok pahalı bir semtte bulunan lüks bir apartman dairesidir. Aralarında geçen bir konuşmadan birlikte tatile çıkmayı da planladıkları anlaşılır. Bir ara kamera gençlerin paylaştıkları apartman dairesinin yatak odasını gösterdiğinde tek bir yatağın olduğu gözükür.

1940'ların ABD'sinde, özellikle de sinemada geylik açıkça dile getirilmeyen tartışmalı bir konuydu buna rağmen film sansürü aşıp gösterim izni alabilmiştir. Bununla birlikte film birçok kent ve kasabada münferit olarak yasaklamalara uğramıştır, bunda gerçek hayattaki "Leopold ve Loeb" vakasının henüz hafızalardan silinmemiş olmasının da payı vardır. Filmin senaristlerinden Arthur Laurents ve aktör John Dall gerçek hayatta da geydiler. Hatta piyanoda seslendirilen müziğin bestecisi de geydi (Francis Poulenc'in 1 No'lu Mouvement Perpétuel'i). Farley Granger ikicinseldi. Granger'in rolü ilk olarak yine ikicinsel olan Montgomery Clift'e ikinci olarak da Cary Grant'a önerilmişti. Her ikisi de cinsel yönelimlerinin açığa çıkacağından çekinerek rolleri geri çevirmişlerdi.^[6]

Eleştirmen Robin Wood "Hitchcock’s Films Revisited" adlı kitabında filmde homoerotik olarak yorumlanabilecek birkaç örnek sahneye dikkat çekmiştir. Ona göre açılışta izlenen boğma sahnesi orgazmın getirdiği rahatlama hissini, hoşnutluk duygusunu (öfori) ve onu takip eden gevşemeyi (veya ereksiyonun yitirilmesini) yansıtmaktadır. Ayrıca Brandon'ın heyecanlı bir şekilde şampanya şişesinin boynunu parmaklarıyla sıvazlamasının da mastürbasyonu ima eden bir anlatım şekli olduğunu ileri sürmüştür.^[7]

Patrick Hamilton’un yazdığı tiyatro eserinde hem kişiler arasında geçen diyaloglar filme oranla daha homoerotikti hem de ilişkinin varlığı pek gizlenmiyordu. Sansürün daha güçlü olduğu sinemaya aktarılırken oyun sinema için baştan yazıldı, risk taşıyan ögeler senaryodan atıldı. Hitchcock gereken mesajları sansür heyetinin dikkatinden kaçırarak satır aralarında ustalıkla vermeyi başarmıştır. Bütün ince mimikler ve jestler ikilinin arasındaki gey ilişkiyi ima ediyordu.

Varoluşçu Alman filozof Friedrich Wilhelm Nietzsche'nin özellikle de Böyle Buyurdu Zerdüşt kitabında ileri sürdüğü Üst-insan (Übermensch) felsefi kavramından ileri derecede etkilenen gençlerin, hocalarının retorik konuşmalarından da cesaret alarak böyle bir suça yöneldikleri bütün film boyunca vurgulanır.

• Alfred Hitchcock Maddesi, "Hitchcock Filmlerinin Türkçe Adlandırılması" alt bölümü C4.B1lmas.C4.B124 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Alfred Hitchcock'un Cameo Rolleri Listesi

• IMDb'de Ölüm Kararı
• Filmden fotoğraflar7 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Hitchcock hakkında (Türkçe)^[]
• hackwriters.com'da bir Rope eleştirisi17 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• eyegate.com18 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'da resim galerisi
• Türkçe bir inceleme23 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.