Ölçek, Ardahan
| Ölçek | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Ölçek Ölçek'in Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 597 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Ölçek, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Ölçek’in eski adı Orçoki (ორჩოკი), Osmanlı kaynaklarında Orçok olarak geçer. Nitekim köyün adı, 1595 tarihli Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan adlı tahrirde Orçok (اورچوك), Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 adlı tahrirde Orçok (اورچوق) olarak kaydedilmiştir.[3][4] Dahiliye Vekaleti'nin 1933'te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün adı Ölçek olarak geçer. Bu kayıt Orçok adının, “yabancı kökten geldiği” için bu tarihten önce değiştirildiğini göstermektedir.[5] Bazı kaynaklarda köyün Gürcüce eski adı Orcohi (ორჯოხი) olarak verilmiştir.[6]
Tao-Klarceti içinde yer alan tarihsel Artaani bölgesindeki yerleşim birimlerinden biri olan köyün kuruluşu ve tarihi hakkında bilgi yoktur. Ancak; 2015 yılında yapılan Arkeolojik yüzey araştırmasında; Ölçek köyünün güney tarafında ziyaret olarak adlandırılan kayalık bir tepe üzerine M.Ö 2000 yıl ve Demir çağı özellikleri gösteren dikdörtgen yapılı kule ve kulenin kuzeybatı-Güneydoğu istikametine konuşlandırılmış 4.10x3.20 boyutlarında bir mekân daha tespit edilmiştir. Bu bulgular ışığında Köy yerleşim tarihinin Demir Çağına kadar eskiye dayandığı anlaşılmaktadır.[7] Ayrıca Köydeki kule ve kiliselerin varlığı ile adının erken Osmanlı kayıtlarında geçiyor olması, köyde Gürcü yönetiminden Osmanlı yönetimine geçtiği 16. yüzyıldan önce de yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. 1595 tarihli Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahririne göre yerleşim, Ardahan-i Büzürg livasına bağlı Meşe nahiyesinde yer alan bir köydü.[3] 17. yüzyılın sonlarında da Çıldır Eyaleti içinde yer alan Ardahan-i Büzürg sancağına bağlı Meşe nahiyesine köy olarak kaydedilmiştir.[4] Uzun süre Osmanlı yönetiminde kalan yerleşim, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra köy, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında fiilen Türk kuvvetlerin eline geçti.[8] Aynı yıl imzalanan Kars Antlaşması’yla da Türkiye’ye bırakıldı.
Ölçek köyü, tarihsel Artaani bölgesinde birkaç tarihsel yapıya sahip yerleşmelerden biridir. Burada üç kilise ile bir kalenin varlığı bilinmektedir. Kiliselerden biri 10. yüzyılda inşa edilmiş tek nefli bir yapıdır. Günümüzde büyük ölçüde yıkık olan kilise, Ölçek köyünün içinde yer alır. İkinci köy kilisesi de bugün yıkık durumdadır. Tek nefli bir yapı olan bu kilise, köyün merkezinin 1,5 km kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Kilisenin bulunduğu yerin eski bir yerleşme olduğu sanılır.[9] Üçüncü kilise, köyün merkezinin 5 km kuzeydoğusunda, Orçoki Kalesi'nin de bulunduğu eski bir köy yerleşmesi olan "Kalecik"te yer alır. Bugün yıkık durumda olan kilisenin bir duvarında Gürcüce yazı vardır.[10] Gürcü mimarisi üzerine çalışmalarıyla tanınan Fahriye Bayram bu üç kiliseyi Ardahan’daki tek nefli Gürcü kiliseleri arasında sayar.[11]
Köy merkezinin 5,2 km kuzeydoğusunda, Kura Nehri’nin sağ kıyısında yer alan kale (55 × 48 m), harç kullanılmadan inşa edilmiş büyükçe bir yapıdır. Köylüler bu kaleyi “Kalecik” olarak adlandırmaktadır. İki metre kadar yükseklik olan kale duvarlarının kalınlığı ise 2-3 metredir. Yıkık durumdaki kalede, geride kalan yıkıntılarından yüksek bir kulesi olduğu anlaşılmaktadır. Kalecik Kilisesi, kalenin 300 metre yakınındadır.[12]
Coğrafya
Ölçek, Ardahan il merkezine 15 km uzaklıktadır.[13] Kars-Ardahan, Ardahan-Damal ve Arhan-Çıldır karayolları köyün yakınından geçmektedir. Ardahan merkezin doğusunda bulunan köy içerisinden Ölçeksuyu geçmektedir. Köy içerisindeki yükselti Ziyaret Tepe olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca köyün batısındaki orman arazisinde doğarak köyden geçen Çermesuyu (Taşlıdere) mevcuttur. Köyün her iki tarafında bulunan tepelik alanlarda sarıçam ormanları ve geniş yaylalar bulunmaktadır.
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 597[2] |
| 2021 | 625[2] |
| 2020 | 614[2] |
| 2019 | 618[2] |
| 2018 | 638[2] |
| 2017 | 645[2] |
| 2016 | 658[2] |
| 2015 | 666[2] |
| 2014 | 672[2] |
| 2013 | 685[2] |
| 2012 | 689[2] |
| 2011 | 678[2] |
| 2010 | 689[2] |
| 2009 | 711[2] |
| 2008 | 723[2] |
| 2007 | 719[2] |
| 2000 | 808[13] |
| 1990 | 1.083[13] |
| 1985 | 1.415[13] |
Kaynakça
- ^ "Olcek, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 11 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Merkez Ölçek Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), yayımlayan: Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 2. cilt, s. 460 ve 3. cilt, s. 528.
- ^ a b Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 301.
- ^ Köylerimiz, İstanbul, 1933, s. 603.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 187 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Ardahan'da Arkeolojik uygulamalar: 2015 yılı yüzey araştırması Sami Patacı, Ergün Laflı". 10 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2022.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 196, ISBN 9789941478178.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 199, ISBN 9789941478178.
- ^ "Fahriye Bayram, "Ardahan'ın Gürcü Mimarisi İçerisindeki Yeri"". 13 Kasım 2019. 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2019.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 359-360, ISBN 9789941478178.
- ^ a b c d "Ölçek Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
