Ödeme şekilleri

• • Nakit Para
  • Banka Kartları
  • Bankamatik Kartları
  • Kredi Kartları
  • Para Transferi (havale)
  • Otomatik Ödeme Talimatları
  • Banka Hesabından Para Çekme

Ayrıca, bunların dışında da belirli ödeme şeklileri bulunmaktadır. Bu ödeme şekilleri şunlardır:

• • Ön ödeme (prepaid), örnek: Teslimat öncesi ödeme
  • Sonradan ödeme (postpaid), örnek: Fatura ile satın alma
  • Peşin ödeme (takas), örnek: Pazarda yapılan alışveriş

Yasal olarak çıkartılan, yasal olarak yok edilebilen ve alacaklının, kabul ettiği borç parayı, bir ülkenin kanununa göre teslim etmesine yasal ödeme aracı denir. Şayet başka türlü kabul edilmiyorsa, yasal ödeme aracının kabul edilmesi ile birlikte alacaklıya borç paranın ödenmesi zorunludur. Borçlu tarafından yasal yollarla borç paranın ödenmesi (örneğin, döviz veya kredi kartı ile) mümkündür; sözleşme özgürlüğü çerçevesinde, borçlu ve alacaklı arasındaki bu söz konusu olanak önceden kabul edildiğinde ya da sonradan alacaklı tarafından kabul edildiğinde geçerli olmaktadır.

Basit olarak söylemek gerekirse, bir kişi Almanya’da veya başka yerde satışta olan bir malı Amerikan doları ile satın alabilir. Fakat satıcı (parayı alan kişi) böyle bir ödemeyi reddetme hakkına sahiptir. Bu durum ödeme talebini değiştirmez. Ödeme, Euro ya da o ülkenin kullandığı para ile (banknot veya madeni para) talep edilebilir, böylece alacaklı bunu kabul etmek zorunda kalır ve ödemeyi başka şekilde yapma olanağı ortadan kalkar.

Önceleri Almanya’da yasa ile düzenlenmiş toplamda sınırlı ve kabul zorunluluğu olmayan banknotlar ve bozuk paralar bulunmaktaydı, sadece yapıldığı madene göre değer kazanan metal paralar (Örnek: Altın ve gümüş paralar) sınırsız olarak kabul edilmekteydi.

Almanya’da ve Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (şu anki adı Avrupa Birliği) katılan diğer devletlerde 1 Ocak 2002 yılından itibaren “Avro” yasal ödeme aracı olarak kullanılmaktadır.

Buna karşın Avro-madeni paranın sınırlı bir kullanımı bulunmaktadır, çünkü Avrupa Birliği’nin 3 Mayıs 1998 yılındaki düzenlemesinin 11. maddesinin 3. paragrafına göre: “Verilen resmi makamlar dışında [……] tek bir ödemede elli adet madeni paradan daha fazlasını kabul etmesi kimsenin yükümlülüğünde değildir.” denilmektedir.

Madeni para sisteminin 3. fıkrasına göre aynı zamanda sadece sınırlı kapsamda Avro hatıra parası kabul edilmesi gerekmektedir. Sadece hatıra paraları için yapılan ödemelerde, tutarların 200 Avro’ya kadar kabul edilmesi gerekiyor, Avro hatıra paraları yapılan ödemede, 50 adet madeni paradan fazlasının kabul edilmesi hiç kimsenin yükümlülüğünde değildir.

Genel olarak kabul edilmesi zorunlu değildir (özellikle Almanya için geçerlidir). Yani belirli bir borcun peşin para yerine para transferi (havale) ya da kredi kartı ile ödenmemesinin kararlaştırılması uygundur.

Yasal ödeme araçları ile nakit para kullanılmadan döviz hesaplarından yapılan para transferleri arasında farklar bulunmaktadır. Döviz hesaplarından yapılan para transferi o anki bankaya ilişkin müşterinin para aktarma talebidir. İşletme Bankacılık Sistemi de bu yolla oluşturulmuştur. Anaparanın oluşması tek başına Merkez Bankası’na mahsustur.

Para birimi bütün ülkelerde aynı değildir; örneğin, Orta Amerika’da ve 20. yy. sonlarındaki Balkanlar’da aynı para birimi olan ABD Doları kullanıldı. 21. yy. başlarında tek düzenli ödeme aracı olarak Euro ya da geçici olarak Alman Markı kullanıldı. (örnek: Karadağ)

Hesap defteri, sadece nakit para (kâğıt para veya madeni para) olarak sunulmaz, aynı zamanda mevduat hesabının paraya çevrilmesi anlamına gelmektedir. Vadesiz mevduat hesabındaki birikimler hesap sahibinin isteği üzerine her zaman ve hemen nakit paraya çevrilebilir. İlk on yıllık kullanımda bu birikimler hesap defterine kaydedilir. Günümüzde bu kayıt işlemi bilgisayarlarda gerçekleştirilmektedir. Mevduat Hesap defteri parasız ödeme işlemlerinin temelini oluşturmaktadır.

Vadesiz banka hesapları, hem banka hesabındaki nakit para ve madeni para formundaki para yatırmaları ile hem de banka kredisinin verilmesi ile ya da diğer hesaplardan para kullanmadan (kredi kartı veya Çek ile) yapılan havale ile oluşabilmektedir.

Hesap sahibi, vadesiz mevduat hesabından aynı veya farklı banka müşterisinin hesaplarına havale yapabilir, çek yazabilir ya da nakit para ile ödeme yapabilir.

Nakit paraya ek olarak vadesiz hesaplar, hesaptan hesaba havale olanağı sayesinde oluşturulmuştur. Bu yüzden vadesiz hesaplar, ödenebilir para miktarlarıyla tazmin edilir. Bu para miktarı, vadesiz hesapları ve nakit parayı kapsayan “M1” ifadesiyle gösterilir. Fakat hesap defteri – Avro nakit paranın tersine – yasal ödeme aracı değildir ve genel kabul görmemiştir.

Çek, banka müşterisinin bankasına ödeme isteğini içeren kıymetli bir belgedir. Ödenecek para, belgede belirtilmiş olan belirli gün ve belirli mekânda tazmin edilir. Çek bozdurulurken, ödeme sadece nakit olarak değil aynı zamanda banka teminat belgesi yoluyla da gerçekleştirilebilir.

Çek, para talebini gösteren bir belgedir. Çek ciro kaydı sayesinde paraya çevrilir. Uygulamada bu durumdan daha çok çek sahibi yararlanır gözükürken aslında parayı veren kuruluş da yararlanır.

Çeki bozdurmadaki önemli ayrıntı ise şudur: Çeki yazan kişinin bankada hesabının olması ve banka sahibinin bu çeki onaylaması gerekmektedir. Çek hem kredi işlemlerinde hem de ödeme işlemlerinde kullanılır. Ayrıca çek, banka tarafından geri çevrilebilir. Bu gibi durumların önüne geçmek için, uygulamada farklı biçimlere sahip güvence altına alınmış çekler hazırlanmıştır. 1 Ocak 2002 yılına kadar kullanılan Eurochque (Avrupa Çeki) bilinen ve garanti altına alınmış çekler arasında bulunmaktadır.

Vadesiz para olarak da adlandırılan vadesiz mevduat, faizsiz banka hesabıdır. Yani vadesiz mevduat bankada bulunan normal hesaptır. Vadesiz hesaplar tıpkı bir sözleşme gibi feshedilemezler, bankada korunurlar. Bir aydan daha az bir süreliğine bankada tutulmuş ve sonradan kapatılmış hesaplar da vadesiz hesaplar kapsamına girmektedir.

Vadesiz hesapların önemi büyüktür; çünkü bu hesaplar ile ödeme işlemleri gerçekleştirilebilir. Genellikle vadesiz mevduat hesabı ile havale gönderilebilir, çek yazılabilir, para çekilebilir ve gerektiğinde ise döviz alım-satım işlemleri gerçekleştirilebilir.

Kredi veren kuruluşlar için, vadesiz mevduatlar yüksek maliyet anlamına ve daha da önemlisi az verim anlamına gelmektedir. Çünkü bu paraların sadece belli bir oranı kredi olarak verilebilmektedir.

Vadesiz mevduat hesabına para yatırılarak hesapta para biriktirilebilmektedir. Bu oluşturulan birikim ödemeler için kullanılır.

Vadesiz mevduat hesabı faizsiz hesap olmasına karşın çok az faiz getiren vadesiz mevduat hesapları da vardır.

Bankalar, farklı bankalardaki veya merkez bankasındaki vadesiz hesapları bünyesinde bulundururlar. En az birikim göz önüne alındığında, merkez bankasında paranın tutulması zorunlu hale gelir.

Para arzı; kredi veren kuruluşun(banka) kasasında bulunan mevcut para stoku ve nakit paradan oluşur. Farklı para arzı tanımları vardır. Bunlardan en çok kullanılanı “M1” para arzı tanımıdır. Bu para arzı tanımı “M1” ile gösterilir. Bu tanımın içinde vadesiz mevduat da yer alır çünkü vadesiz mevduat hesabı ile direkt normal para gibi ödeme yapılabilir. Diğer taraftan ya havale yoluyla ya da nakitle, anapara kullanılarak vadesiz mevduat, bir alacaklının görevini üstlenebilir.

Ekonomide serbestçe kullanılan toplam paranın hepsine birden para stoku denir.^[1] Nakit paranın ve vadesiz mevduatların toplamına gücü yüksek (baz) para denir. Gücü yüksek para, “M1” ile gösterilen para miktarıyla örtüşmektedir. Para miktarı para yatırma ile yükselir; para çekme ile azalır.

Ekonomide ve merkez bankalarında farklı para arzı tanımları için “M” ifadesi kullanılır ve sonrasında gelen sayılarla (M1, M2,M3 gibi) belirtilir. Küçük olan rakam, gerçek ekonomik işlemleri doğrudan gerçekleştirmek için düşünülen para miktarından daha büyük olduğu anlamına gelir. Belirtilen bu sınırlandırma uluslararası değildir. Anapara olarak belirtilen “M0” özel bir alanı kapsamaktadır. Anapara merkez bankasında bulunan mevcut para ile dolaşımdaki paranın toplamından oluşmaktadır.