Çungarya - Turkipedia

Çungarya, Kuzeybatı Çin'de, Sincan'ın kuzeyini ifade eden coğrafi bir bölgedir; aynı zamanda Beijiang (Çince: 北疆; pinyin: Běijiāng, "Kuzey Sincan") olarak da adlandırılır. Güneyde Tiyan-Şan dağları, kuzeyde Altay Dağları ile sınırlandırılmıştır, Batı Moğolistan ve Doğu Kazakistan'a yayılarak 777,000 km² bir alanı kaplamaktadır. Eskiden bu terim, Oyrat Moğolları tarafından kurulmuş bir devlet olan Çungar Hanlığı ile eş anlamlı olarak daha büyük bir alanı kapsamış olabilir.

Coğrafi, tarihi ve etnik olarak (Türklerin yaşadığı) Tarım Havzasından farklı olsa da, Çing Hanedanı ve sonrasında gelen hanedanlar tarafından iki bölge de tek bir ilde yönetilmiştir. Sincan'ın endüstriyel, kültürel ve resmi başkenti Tarım Havzasında kalan Urumçi (Moğolca: Güzel Ova) olsa da, demir yolu ve ticaret yolları sayesinde Çungarya, Çin'in geri kalanına başarılı bir şekilde dahil edilmiştir.

Etimoloji

Çungarya ismi, çeşitli Moğol lehçelerinde "Zün Gar" ya da "Cüün Gar" olan kelimenin yozlaşmış halidir. "Zün/Cüün" "sol", "Gar" da "el" demektir. Cüün Gar isminin, Moğol İmparatorluğu ayrılmaya başladığında Batı Moğollarının yönettiği taraftan (Hanbalık/Pekin mevki alınarak sol taraf) geldiği düşünülmektedir. Bu ayrılmadan sonra, Batı Moğollarının ismi "Zuun Gar" olmuştur.

Tarih

21. yüzyıldan önce, bölgenin bir kısmı ya da tamamı; Asya Hunları, Han Hanedanı, Siyenpiler, Juan Juan, Göktürkler, Tang Hanedanı, Uygurlar, Kitanlar, Kara-Kıtaylar, Moğol İmparatorluğu, Yuan Hanedanı, Çağatay Hanlığı, Babürler, Qara-Del, Kuzey Yuan, Dört Oyrat, Çungar Hanlığı, Çin Cumhuriyeti ve 1950'den beri Çin Halk Cumhuriyeti tarafından yönetilmiştir.

Çungarya bölgesinin bahsedildiği en eski kaynaklardan biri Han Hanedanlığı kaşifleri tarafından yazılmıştır. Göktürk kağanı İstemi Yabgu, Çungarya'yı babasının ölümünden sonra miras olarak almıştır.

Kaynakça

Liu & Faure 19969 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p. 69.
Liu & Faure 19968 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p. 70.
Liu & Faure 19968 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p. 67.
Liu & Faure 19969 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p. 77.
Liu & Faure 19969 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p. 78.
Nature, Nature Publishing Group, Norman Lockyer, 1869
Silk Road, North China, C.Michael Hogan, the Megalithic Portal, ed. A. Burnham28 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
The Empire of the Steppes: A History of Central Asia, By René Grousset
One or more of the preceding sentences incorporates text from a publication now in the public domain:
Grosset, 'The Empire of the Steppes', p xxii,

İlgili Araştırma Makaleleri

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

Yuan Hanedanı ya da Kubilay Hanlığı, 1280-1368 yılları arasında Çin'i egemenliği altına alan Moğollar tarafından kurulmuş hanedan.

Türk tarihi, günümüzdeki Türk halklarının ve yabancı halkların arasında Türk dilini konuşmuş olan Türk topluluklarının ortak tarihidir. Göktürklerden önce var olmuş Türk dili konuşan topluluklar bazı tarihçiler tarafından, Türk tâbiri yerine Ön Türk tabiri ile anılırdı.

Moğol İmparatorluğu, 13. ve 14. yüzyıllarda tarihin en büyük bitişik imparatorluğuydu. Doğu Asya'da bugünkü Moğolistan'da ortaya çıkan Moğol İmparatorluğu, en güçlü döneminde Japon Denizi'nden Doğu Avrupa'nın bazı bölgelerine kadar uzandı, kuzeye doğru Kuzey Kutbu'nun bazı bölgelerine kadar uzandı; doğuya ve güneye doğru Hint alt kıtasının bazı bölgelerine girdi, Güneydoğu Asya'yı istila etmeye çalıştı ve İran Platosu'nu fethetti; ve batıya doğru Levant ve Karpat Dağları'na kadar uzandı.

Oyratlar, Moğolistan'ın batısından Çin'in kuzeybatısına kadar olan bölgede yaşayan Moğol kavmidir.

Börçigin, Cengiz Han ve ardıllarının üyesi olduğu boydur. Ayrıca "Altan Urug", yani "altın soy" ve Munkak olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">İli (il)</span>

İli Kazak Özerk İli, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzey ve kuzeydoğusunda, Özerk bir ildir. İsmini İli Nehrinden almıştır. Gulca (Yining) başşehridir.

Bortala Moğol Özerk İli, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeybatısında, Moğol Özerk İli'dir. Başşehri Bortala'dır. Bu İl'de Sayram Gölü vardır.

Bortala, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeyinde Bortala Moğol Özerk İline bağlı şehir düzeyinde bir yerleşim yeridir.

Çing İlçesi(Uygurca: جىڭ ناھىيىسى, Cing Nahiyisi, Çince: 精河县/精河縣; Pinyin: Jīnghé Xiàn), Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeyinde Bortala Moğol Özerk İli şehir düzeyinde bir yerleşim yeridir.

Arişang İlçesi, Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeyinde Bortala Moğol Özerk İlinde şehir düzeyinde bir yerleşim yeridir.

Doğu Türkistan veya Uyguristan, bağlam ve kullanıma bağlı olarak birden çok anlamı olan bir terimdir. Doğu Türkistan, Orta Asya'nın orta bölümünde yer alan Büyük Türkistan'ın doğu kesimidir. "Doğu Türkistan" kavramının coğrafî kapsamı, farklı zamanlarda ve farklı belgelerde hep farklılık göstermiştir; kimi kaynaklara göre Tarım Havzası bölgesini – yani günümüz Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin güney ve batı kesimlerini – kimi kaynaklara göre Xinjiang'ın tümünü kapsar.

Öngütler, Cengiz Han zamanında Moğolistan'da adları geçen ve kendi tanımına göre Şatuolara dayanan bir Türk kavimdir.

Arık Böke ya da Arık Buka Moğol İmparatoru Cengiz Han'ın oğullarından Tuluy Han'ın oğlu. Büyük Han Möngke'nin ölümünün ardından kardeşleri Kubilay ve Hülagû seferde oldukları için kısa bir süre tahta çıkmıştır. Tahta kimin çıkacağının belirlenmesi için toplanan kurultayda 1260 yılında yapılan görüşmelerde rakip gruplar uzlaşmaya varamaz ve hem Kubilay, hem Arık Böke tahta geçer. Moğol İmparatorluğu, bu çekişme içinde üç yıl boyunca iç savaş yaşayacaktır. Savaşta Arık Böke gelenekçi Moğol prensleri tarafından desteklenirken Kubilay Kuzey Çin ve Mançurya prensleri tarafından desteklenir.

Kalmuklar veya Kalmıklar, Batı Moğol halkı Oyratlar'ın 17. yüzyılda Cungarya'dan Hazar Denizi'nin batısına göç etmiş olan koludur. Bugün çoğunlukla Rusya'nın Kalmukya Cumhuriyeti'nde yaşamaktadırlar. ABD, Fransa, Almanya, İsviçre ve Çekya'da azınlık olarak bulunurlar. Sovyet yazar Marietta Şaginyan Ekim Devrimi'nin lideri ve Sovyetler Birliği'nin kurucusu Lenin'in babaannesi Anna Smirnov'un Kalmuk soyundan geldiğini belirtmiştir.

Kuzeybatı Çin, Çin Halk Cumhuriyeti'nin coğrafi bölgelerinden biridir. Sincan ve Ningksia özerk bölgelerini ve Şensi, Kansu ve Çinghay eyaletlerini kapsar.

Çungar Hanlığı, 1620'de Oyrat olarak bilinen Batı Moğollarının Çungarya bölgesine yerleşmeleri ve zamanla bu kabilelerin birleşmelerinin sonucunda kurulan bir bozkır hanlığıydı. Hanlık, 1634'te Oyrat Hanlığı'nın nihayete ermesi sonucunda Erdeni Batur tarafından kuruldu. Çungarlar, 1680 ve 1688 yılları arasında Tarım Havzası'nı fethettiler. 1717'de Tibet'i fethettiler ve Moğol devleti olan Khoshut Hanlığı'nı yıktılar. 1653-1677 yıları arasında hanlıkta taht kavgaları baş göşterdi. Kaldan Batur ülke idaresini eline geçirdi ve Boshogtu Han unvanını aldı.

Sincan tarihsel olarak farklı tarihsel isimlere sahip iki ana coğrafi, tarihsel ve etnik olarak farklı bölgeden oluşuyordu: Tanrı Dağları'nın kuzeyindeki Çungarya; ve günümüzde çoğunlukla Uygurların yaşadığı Tanrı Dağları'nın güneyindeki Tarım Havzası. Her iki bölge de Dungan Ayaklanması'ndan (1862-1877) sonra Çin Çing hanedanı tarafından yeniden ele geçirildiğinde, 1884'te "yeni sınır" anlamına gelen Sincan olarak yeniden adlandırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Moğol Platosu</span>

Moğol Platosu, Orta Asya Platosu'nun bir parçasıdır ve 37°46'-53°08'K enlemleri ile 87°40'-122°15'D boylamları arasında yaklaşık 3.200.000 kilometrekare (1.200.000 sq mi) boyunca uzanır. Doğuda Büyük Hingan Dağları, güneyde Yin Dağları, batıda Altay Dağları ve kuzeyde Sayan ve Hentiy dağları ile çevrilidir. Plato, Gobi Çölü'nün yanı sıra kurak bozkır bölgelerini içerir. En alçak noktası Hulunbuir'de ve en yüksek noktası Altay'da olmak üzere yaklaşık 1.000 ila 1.500 metre arasında değişen yüksekliğe sahiptir.

Modern Sincan bölgesinin tarihi bölgesi, Tarım Havzası (Altışehi) olarak da bilinir) ve Çungarya'nın farklı alanlarından oluşuyordu ve Budizmi benimsemiş Hint-Avrupalı Toharlar ve Saka halkları tarafından yerleşim görüyordu. Han hanedanı ile Hiung-nu arasındaki savaşlar nedeniyle Batı Bölgeleri Himayesi olarak Han Hanedanı ve Tang Hanedanı ile Birinci, Batı ve Doğu Göktürk Kağanlığı Hanedanlık arasındaki savaşlar nedeniyle Batı'yı Pasifize Etme amacıyla yine Tang Hanedaın altında Genel Koruyucu olarak Çin egemenliğine girdiler. Tang Hanedanı, An Luan İsyanı'nın ardından Batı'yı ve Anxi'nin Dört Garnizonu'nu pesifize etmek için Genel Himaye'deki bölgedeki kontrolünü geri çekti ve bunun ardından bölgede yaşayan Türk halkları İslam'a geçti.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.