İçeriğe atla

Çulımca

Çulımca
Ös
Ana dili olanlarRusya
EtnisiteÇulımlar (2020 sayımına göre 328 kişi)
Konuşan sayısı38[1]  (2020)
Dil ailesi
Türk dilleri
Dil kodları
ISO 639-3clw
Çulımca UNESCO Tehlike Altındaki Diller Atlası'nda 'Ciddi Tehlikede' olarak belirtilmiştir.
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator'de Çulımca Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.
Rusya Federasyonu içinde Çulım Türkçesinin konuşulduğu Novosibirsk, Krasnoyarsk, Tomsk haritası

Çulımca (Ös til, Çulım tili, Çulım Tatar tili, Melets Tatar tili, Çulım Türkçesi, Küerik) Rusya'da Sibirya'nın ortasında genellikle Krasnoyarsk krayı, Novosibirsk oblastı ve Tomsk oblastında konuşulan bir Türk lehçesidir. Bu lehçenin tüm konuşurları Rusçayı da bilir. Sovyetler Birliği zamanında Rusça konuşmaları için yapılan baskılar sonucunda çoğu Çulım Türkü, Çulımcayı öğrenememiş, unutmuş ve böylece Çulım Türkçesinin konuşanları azalmıştır. Çulımlar Sibirya'da Kızılyar (Rusçası Krasnoyarsk) bölgesi ve Tom bölgesinde yaşarlar. Kendi aralarında kendi dillerini ifade etmek için Ös (yani öz, kendi) sözünü de kullanırlar.

2002 sayımına göre 656 kişilik Çulım Türkleri arasında dillerini konuşabilenlerin sayısı 270 kişidir.[2] 2010 sayımına göre 355 kişilik nüfustan anadilini konuşabilen yalnızca 44 kişidir.[1]UNESCO'ya göre dilleri ve kültürleri yok olma tehlikesindedir.[2]

Tanıtım

Çulım Türkçesinin Şor Türkçesi ve Hakas Türkçesi ile yakınlığı vardır. Bazı kesimlerce hepsinin tek dil olarak kabul görmesine karşın Çulım Türkleri buna katılmamaktadır. Çulım akarsuyu dolayında yaşadıklarından Çulım Türkleri denilmiştir. UNESCO Kızıl kitabında tükenmekte olan diller listesindedir ki 20 yıl içinde yok olacağı düşünülmektedir. 2008 yılında çekilen Dilbilimciler Amerikan belgesel filminin çekimleri sırasında, dilbilimci Greg Anderson ve K. David Harrison hopörlörlü 20 kayıt cihazı alıp Çulım Türkünün konuşmasından dijital kayda almıştır.[3] En genç 54 akıcı konuşan kişi filmediliyordu.[4]

Çulım, Rusyanın doğusunda Sibiryanın merkezinde, Altay dağlarının kuzeyinde Çulım akarsuyu, Ob akarsuyunun koludur.[5] Bütün konuşmacılar cesaretli şekilde konuşurlar. Çulım Türkçesi konuşanların Sovyet Rusya tarafından cezaya uğradığını açıkça söylerler[6]

Kaynakça

  1. ^ a b "Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 6 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2012.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refGks" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  2. ^ a b "Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia: The Language of Chulym Turks". 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2012. 
  3. ^ Harrison, K. D. (2006). "Ös tili (Middle and Upper Chulym Dialects): Towards a comprehensive documentation". Turkic Languages. 10 (1). ss. 47-71. 
  4. ^ Honeycutt, Kirk (18 Ocak 2008). "The Linguists". The Hollywood Reporter. 21 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2009. 
  5. ^ Harrison, K. D. (2003). "Middle Chulym: Theoretical aspects, recent fieldwork and current state". Turkic Languages. 7 (2). ss. 245-256. 
  6. ^ The Linguists (film, 2008)

Dış bağlantılar

Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator'de [[:incubator:Wp/{{{dilkodu}}}|Çulımca]] Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Azerice</span> Azerbaycanın resmî dili olan Türk dili

Azerice, Azerbaycanca veya Azerbaycan Türkçesi, Türk dilleri dil ailesinin Oğuz grubu içerisinde yer alan ve bir Türk halkı olan Azerilerin ana dilini oluşturan dil. En çok konuşucusu İran Azerbaycanı'nda bulunan dil, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyet olan Dağıstan'ın ise resmî dilleri arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Tatarcası</span> Türk dillerinin Kıpçak koluna ait bir dil

Kırım Tatarcası ya da Kırımca, Türk dillerinin Kıpçak koluna ait bir dildir. Ancak bazı Oğuz grubuna ait özelliklere de sahiptir. Romanya'nın Dobruca yöresinde konuşulan şekline Dobruca Tatarcası adı verilir.

<span class="mw-page-title-main">Türk dilleri</span> Çinin batısından, Sibirya ve Doğu Avrupaya dek uzanan bir alana yayılmış dil ailesi

Türk dilleri veya Türkî diller, Doğu Avrupa'dan Sibirya ve Çin'in batısına dek uzanan bir alana yayılmış ve içerisinde 35 yaşayan dil barındıran dil ailesi. Toplamda yaklaşık 180 ile 200 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dillerinin en çok konuşulan lehçesi Türkçe olup tüm Türk dili konuşurlarının %40'ı bu dili konuşmaktadır. Bu dili Azerice, Özbekçe, Uygurca, Kazakça, Türkmence ve Tatarca takip etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Nogayca</span>

Nogayca, Türk dillerinin Kıpçak öbeğine bağlı, Nogaylar tarafından konuşulan dildir. Ağırlıklı olarak Rusya'nın güney kesiminde konuşulur. Günümüzde Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kaşkayca</span>

Kaşkayca, İran'da yaklaşık 1 milyon Kaşkay tarafından konuşulan Oğuz öbeğine ait bir Türk dilidir. Azericeye çok yakın olan bir dildir. Kaşkaycayı Azericeye dahil edip ağız sayanlar da olmuştur.

Karayca, Türk dillerinin Kıpçak öbeğine ait bir lehçedir. Kırım Tatarcasına yakındır. Musevi inancına mensup bir Türk grubu tarafından konuşulması sebebiyle de ayrı öneme sahiptir. Konuşucusunun sayısı az olan Karayca, yok olma tehlikesi altında yer alan Türk yazı dillerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Kumukça</span> Türki dil

Kumukça veya Kumuk Türkçesi Türk dillerinin Kıpçak öbeğine ait bir Kumukların dildir. Ancak Batı Türk dillerinden de özellikler taşımaktadır ve çok kez Güney Türk dillerine de kategorize edilir.

Altayca veya Altay Türkçesi, Türk dillerinin Sibirya grubunda yer alan bir dildir. Rusya içindeki Altay Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Altayca, 1948 yılına kadar Oyrot dili (ойрот) olarak adlandırılmıştır. Rusya'nın 2010 nüfus sayımı verilerine göre dil yaklaşık 55.000 kişi tarafından konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çulım Tatarları</span>

Çulım Tatarları Rusya'nın Tomsk Oblastı'nda, Ob nehri ile Çulım nehirlerinin birleştiği yerin güneyinde ve Krasnoyarsk Krayı'nda yaşayan bir Türk halkıdır. Bu bölge, Altay ve Tuva özerk bölgelerinin 400 km. kadar kuzeyindedir. Dilleri Türk dilleri grubuna ait Çulım Tatarcası'dır. Konuştukları dile Ös adını verirler. 2002 nüfus sayımına göre sayıları 1000'den azdır.

Hakasça veya Hakas Türkçesi Hakas Türklerinin dili. çağdaş Türk yazı dillerinden Sibirya kesiminde konuşulup yazılan kollarından biridir. Hakas eski Kırgız devletinin ismidir. Hakas Türkleri tarafından konuşulmaktadır. Hakaslar Hakasya adı verilen ülkede yaşamakta olup, Güney Sibirya bölgesindedir. Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya, Rusya'da yer alır. Hakasların nüfusu 78,500 olup, bunun 60,168 kadarı Hakasça konuşmayı bilmektedir.

Sibirya Yupikçesi , Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı St. Lawrence Adasında ve Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Bölgesinde yaşayan Sibirya Yupikleri tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.400 kişilik nüfustan 1.000 kadarı, Rusyadaki 900 kişilik nüfustan ise ancak 300 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Gabdulhay Ahatov</span> Sovyetler tatarı ve dil öğrenme uzmanı

Gabdulhay Huramoviç Ahatov, Sovyet Tatar dilbilimci, profesör. İlk doktorasını 1954 yılında, ikinci doktorasını ise 1965 yılında Filoloji üzerine yapmıştır.

Ana Türkçe, Ön Türkçe veya Proto Türkçe, Türk dilleri ailesinin Şaz ve Oğur dallarına ayrılmadan önceki dönemlerine ait varsayımsal bir anadildir. Diğer anadiller gibi, geçmişteki konuşma dili ile birebir aynı olmayabilir. "İlk" ve "en eski" anlamlarına gelen proto sözcüğünün ifade ettiği gibi, ilk Türkçe olarak görülebilir.

Türk dili tarihi, çivi yazılı Sümerce tabletlerdeki alıntı kelimeler şeklinde bilinen ilk örneklerine rastlanan, coğrafya olarak Moğolistan ve Çin içlerinden Avrupa’nın ortalarına, Sibirya’dan Hindistan ve Kuzey Afrika sahasına kadar yayılmış olan Türk dilinin tarihidir. Günümüzde Asya ve Avrupa kıtalarında konuşulan ve yazılan Türk yazı dilleri ve bunların ağızlarının tarihî süreçlerini kapsar.

Türkiye Türkçesi coğrafyası, çağdaş Türk yazı dillerinden biri olan Türkiye Türkçesinin yazı dili ve ağızlarıyla kullanıldığı coğrafi sahadır. Bu saha, dünyanın orta kesimi olarak sayılabilir. Bu saha çok genel olarak Hazar Denizi’nin batısındaki Kafkaslar’dan Balkanlar’a kadar olan coğrafi alanı kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Çulım</span>

Çulım — Sibir alanındaki akarsu. Ob akarsuyunun ön ırmağı. Uz. 1799 km, havzasının alanı 134 bin km². Kuznetskten başlayan Beliy ve Çyorniy İyus akarsularının katılmasından hasıl olmuştur. Esasen, kardan çok su almaktadır. Ortalama su sarfiyatı 785 m³/san. Ekim— Kasım aylarında buzlanır. Nisandan sonra buzları erimeye başlar. Çulım akarsuyu boyunda Nazarovo, Açin, Asino şehirleri yerleşmiştir.

Aşağı Çulım ağzı — Türk dillerinin Kuzey-Altay grubu içinde Çulım akarsuyunun aşağı taraflarında konuşulan bir ağızdır.

Orta Çulım ağzı — Türk dillerinin Hakas grubu içinde, Hakasça'nın bir ağzı olarak, Hakasça'nın Kızıl ağzı gibi bir yapıya sahiptir.

Andreas Dulson Sovyet Alman dilbilimci, profesör.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan'da konuşulan diller</span>

Ermenistan'daki resmî dil Ermenicedir; ülkenin etnik açıdan homojen olmasından dolayı, burada yaşayan insanların çoğu Ermeniceyi anadil olarak konuşur.