İçeriğe atla

Çulım Tatarları

Çulımlar, Çulım Türkleri, Çulım Tatarları
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Tomsk Oblastı204[1]
Krasnoyarsk Krayı145[1]
Diller
Çulım Türkçesi, Rusça
Din
Rus Ortodoksluk, Tengricilik

Çulım Tatarları (Tatarca: Чулым татарлары - Çulım tatarları) Rusya'nın Tomsk Oblastı'nda, Ob nehri ile Çulım nehirlerinin birleştiği yerin güneyinde ve Krasnoyarsk Krayı'nda yaşayan bir Türk halkıdır. Bu bölge, Altay ve Tuva özerk bölgelerinin 400 km. kadar kuzeyindedir. Dilleri Türk dilleri grubuna ait Çulım Tatarcası'dır. Konuştukları dile Ös adını verirler. 2002 nüfus sayımına göre sayıları 1000'den azdır.

Yerleşim

Obi akarsuyu kollarından Çulım, akarsuyu boyunda yerleşimleri görülür. Tomsk oblastının Tegüldet ilçesi ve Krasnoyarsk krayının Tühtetskiy rayonunda Paseçnoye ve Çindat köylerinde ağırlıklı olmak üzere yaşamaktadırlar.

Çulım Türklerinin nüfus yerleşimleri (2002 y.)

Tarihçe

Çulım Tatarları Çulım, Melets, Kezik, Melez gibi isimlerle de anılırlar. Haklarında en erken bilgiyi, bölgeye 16. yüzyılda gelen Rus sömürgecilerden alıyoruz. Çin ve Hint kaynaklarından elde edilen, daha erken tarihli bilgiler varsa da, doğrulukları şüphelidir. 16. yüzyılın sonlarında, Rus Çarlarına vergi ödemeye başladılar. 17. yüzyıl boyunca sayıları gitgide artan Rus yerleşimcilerin baskısı altında kaldılar. Nihayet 1720 yılında, zorla Hristiyan yapıldılar. 1822 yılında, “Rus asıllı olmayan” statüde “vatandaş” sayıldılar. Genellikle göçebe olan ve avcılık, balık avcılığı, hayvancılık ile geçinen Çulım Tatarları, Rus yöneticilerin baskıları ve koydukları ağır vergilere rağmen, 1930 yılına kadar eski yaşamlarını sürdürmeye devam ettiler. Bu tarihten sonra, Çulım Tatarları yerleşik hayata geçirildiler. Komünist yönetim tarafından bölgede kolektif çiftlik (rusça:колхо́з; Kolhoz) kurulmaya başlandı. Bu çiftliklere malzeme sağlamak için, çok sayıda zengin Çulım Tatarının, mallarına el kondu ve mal sahipleri de aileleri ile beraber idam edildiler. Komünist yönetim, geleneksel yaşam tarzlarına son verdi. Özellikle dini konularda ağır baskı altında kaldılar. İbadetlerini yerine getirmelerine izin verilmedi. İşyerlerinde, okullarda, devlet dairelerinde Rusça zorunlu dil haline getirildi. Çulım Tatarları dillerini ancak köylerinde ve evde aile içinde kullanabildiler. Bu nedenle ve Ruslar ile evliliklerin artması sonucu, bilhassa genç nesil arasında günlük kullanım dili Rusçadır. Toplam nüfusun yarısından fazlası anadilini konuşamaz! Baraba Tatarlarının, Altay Türklerinin ve Hakas Türklerinin lehçelerine yakın bir Türkçe kullanırlar. Dillerini Hakas Türkleri gibi konuşup yazdıkları, ikinci konuşma ve yazma dillerinin ise Rusça olduğu biliniyor. Esmer, kısa boyludurlar. Erkekler, ortalama 160 cm. boyundadır. Rus kaynaklarında, sayıları için 1902 yılında, “500” gibi bir rakam verilirken, 1959 yılında yapılan sayımda, “4.500” kişi oldukları yazıyor. Ancak sayılarının günümüzde, “12.000” kişiye ulaştığını gösteren kayıtlar var. Rakamlar arasındaki büyük farkların sebebi, Diğer Tatarlar ile karıştırılmalarının yanı sıra, Ruslar ile yapılan evliliklerdir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 1 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2015. 

Literatürel kaynaklar

  • Türki tayejnogo Priçulımya: Populyatsiya i etnos: [Monografiya]/[ E. L. Lvova, V. A. Dremov, G. A. Aksyanova i dr.].-Tomsk: İzdatelstvo TGU,1991.-244 s.:il..-ISBN 5-7511-0499-4:106.00
  • Lvova E.L. Çulımskie Türki (istoriko-etnografiçeskie oçerki). Avtoref. kand. dis. — M., 1978.
  • Potapov L. P. Proishojdenie i formirovanie hakasskoy narodnosti. — Abakan, 1957.
  • Boyarşinova Z. Ya. Naselenie Tomskogo uyezda v pervoy polovine XVII v.//Trudı Tomskogo universiteta. — Tomsk, 1951. — t.112
  • Dolgih B. O. Rodovoy i plemennoy sostav narodov Sibiri v XVII v. — M., 1969
  • Dulzon A. P. Çulımskie tatarı i ih yazık. — Uç. zapiski Tomskogo gos.ped. in-ta., 1952 — t.9
  • Dulzon A. P. Dialektı i govorı tyurkov Çulıma. .. Voprosı tyurkologii. — Baku, 1973 — nomer 5.
  • Tomilov N.А. Çto mı znaem o narodah Sibiri//Kultura Sibiri [Omsk]. — 1995. — № 2. — S. 25-28.
  • Tomilov N. A. Çulımskie tyurki//Narodı Sibiri i Severa Rossii v XIX veke. — M., 1994. — S. 250—271.
  • Tomilov N. A. Çulımtsı // Narodı i religii mira: Entsiklopediya. — M., 1998. — S. 635—636.
  • Tomilov N. A. Çulımtsı // Narodı Rossii: Entsiklopediya. — M.: Bolşaya Rossiyskaya entsiklopediya, 1994. — S. 410—412.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

Baraba Tatarları; Batı Sibirya'da, Altay ve Tuva cumhuriyetlerinin kuzeyinde, Tomsk, Abakan, Krasnoyarsk kentleri çevresinde ve bu bölgenin batısındaki Tobol Nehri'nin kenarına kurulu, Tümen, Tobolsk, Tara, Barabinsk kentleri çevresinde, ayrıca yukarıda saydığım iki bölgenin arasındaki Baraba bozkırlarında yaşarlar.

<span class="mw-page-title-main">Sibirya</span> Rusyanın, Ural Dağlarından Büyük Okyanusa kadar uzanan toprakları

Sibirya, Rusya'nın, Ural Dağları'ndan Büyük Okyanus'a kadar uzanan topraklarına verilen ad. Sibirya, Kazakistan ve Orta Asya'yı meydana getiren diğer cumhuriyetleri de ihtiva eder. Yaklaşık olarak 13 milyon km²'lik bir yüzölçümüne sahiptir. Sibirya bölgesinde 30 milyon civarında insan yaşar. Kuzeyinde Arktik Okyanusu, doğusunda Pasifik Okyanusu, güneyinde Kazakistan, Moğolistan ve Mançurya ülkeleri bulunur. Batısında ise Ural Dağları bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Hakasya</span> Sibirya bölgesinde Rusyaya bağlı özerk cumhuriyet

Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya Rusya Federasyonu'na bağlı Türk soylu Hakas Türklerinden adını alan özerk bir cumhuriyet.

<span class="mw-page-title-main">Şorlar</span>

Şorlar Rusya'nın Kemerovo Oblastı'nda yerli bir Türk etnik grubudur. 1926 yılına kadar Şorların tüm boy gruplarının ortak adı Tadar-Kizhi idi. Güney Kuzbass'ın Türkçe konuşan nüfusunun "Şorlar" adı, Akademisyen V. Radlov'un sözde Mras ve Kondoma Tatarlarının etnokültürel birliği hakkındaki açıklamaları dikkate alınarak, yetkililer tarafından tüm resmi belgelerde yer aldı. Şor ülkesinde Rus egemenliği ve misyonerlik faaliyetleri</ref> sonucu anadilini bilenlerin sayısı azalmıştır. Ak Şor, Kızıl Şor, Kara Şor, Sarı Şor olarak ayrılırlar.

<span class="mw-page-title-main">Çulımca</span>

Çulımca Rusya'da Sibirya'nın ortasında genellikle Krasnoyarsk krayı, Novosibirsk oblastı ve Tomsk oblastında konuşulan bir Türk lehçesidir. Bu lehçenin tüm konuşurları Rusçayı da bilir. Sovyetler Birliği zamanında Rusça konuşmaları için yapılan baskılar sonucunda çoğu Çulım Türkü, Çulımcayı öğrenememiş, unutmuş ve böylece Çulım Türkçesinin konuşanları azalmıştır. Çulımlar Sibirya'da Kızılyar bölgesi ve Tom bölgesinde yaşarlar. Kendi aralarında kendi dillerini ifade etmek için Ös sözünü de kullanırlar.

Tubalar, Rusya'da Altay Cumhuriyetinde Altay Türkleri arasında bir Türk boyudur. Rusya'da 2002 yılında yapılan nüfus sayımına göre sayıları 2000'e yakın Tuba Türkleri yaşarlar. Tubaların en fazla yoğun nüfusu Artıbash, Iogach, Novotroitsk, Tuloi, Tondoshka, Kebezen, Ust-Pyzha, Biyka, Yailu, Chuyka, Torochak, Paspaul, Salganda, Karakoksha, Tunzha, Krasnoselskoye, Uskuch, Uimen ve Karasuk gibi kasaba ve köylerdir.

<span class="mw-page-title-main">Çirmişler</span>

Çirmişler - - esasen Rusyada yaşayan Fin-Ugor halklarından biridir. Sayıları 604.000 kişi (2002), bu cümleden Mari El Cumhuriyetinde 324.400, Başkurdistanda 105.829, Tataristan'da 19.500 kişi.

<span class="mw-page-title-main">Krasnoyarsk Krayı</span> Rusyanın Sibirya bölgesinde idarî birim

Krasnoyarsk Krayı, Rusya'nın Sibirya Federal Bölgesi'nde bulunan kray. Krayın idarî merkezi Krasnoyarsk'tır. Yüzölçümü 2.366.797 km²'dir. Yakutistan ve Batı Avustralya'dan sonra dünyanın en büyük üçüncü idari-bölgesel birimidir.

Hakasça veya Hakas Türkçesi Hakas Türklerinin dili. çağdaş Türk yazı dillerinden Sibirya kesiminde konuşulup yazılan kollarından biridir. Hakas eski Kırgız devletinin ismidir. Hakas Türkleri tarafından konuşulmaktadır. Hakaslar Hakasya adı verilen ülkede yaşamakta olup, Güney Sibirya bölgesindedir. Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya, Rusya'da yer alır. Hakasların nüfusu 78,500 olup, bunun 60,168 kadarı Hakasça konuşmayı bilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Sibirya Tatarları</span> Tatar topluluklarının bir kolu

Sibirya Tatarları Batı Sibirya'da tatarların etnik grubu, Türk halklarından biridir. Çoğunluğu Rusya içindeki Batı Sibirya’da yaşar.

<span class="mw-page-title-main">Tegüldet rayonu</span> Tomsk Oblastınin 16 rayonundan birisi

Tegüldet rayonu, Tomsk Oblastı'nin 16 rayonundan birisidir. Tomsk'un güneydoğu kesiminde yer almaktadır. İlçenin alanı 12271,41 km² 'dir. İdari merkezi 4,200 kişilik nüfusuyla Tegüldet köyüdür. Rayonun toplam nüfusu ise: 6,377 ; 6,937 ; 8,000. Tegüldet rayonunun nüfusu Tomsk bölgesinin toplam nüfusunun % 0.59'sini oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tühtet rayonu</span>

Tühtet rayonu, Rusya'da Krasnoyarsk Krayı'nın batı kesiminde ilçe. Nüfus: 8,308 ; 10,386 . İdari merkezi— Tühtet, Krasnoyarsk şehrinin batısında olup 294 km uzaklıktadır.

Paseçnoye köyü — Rusya Federasyonunda, Krasnoyarsk idari bölgesinde yer alan Tühtet beldesinin denetimindeki Çindаtskiy köy idaresine bağlı köy.

<span class="mw-page-title-main">Çulım</span>

Çulım — Sibir alanındaki akarsu. Ob akarsuyunun ön ırmağı. Uz. 1799 km, havzasının alanı 134 bin km². Kuznetskten başlayan Beliy ve Çyorniy İyus akarsularının katılmasından hasıl olmuştur. Esasen, kardan çok su almaktadır. Ortalama su sarfiyatı 785 m³/san. Ekim— Kasım aylarında buzlanır. Nisandan sonra buzları erimeye başlar. Çulım akarsuyu boyunda Nazarovo, Açin, Asino şehirleri yerleşmiştir.

Aşağı Çulım ağzı — Türk dillerinin Kuzey-Altay grubu içinde Çulım akarsuyunun aşağı taraflarında konuşulan bir ağızdır.

<span class="mw-page-title-main">Şira aymağı</span>

Şira aymağı — Rusya Federasyonu'na bağlı özerk Türk cumhuriyetlerinden Hakasyanın belediyeli olan bir aymağı. Aymak merkezi — 2009 yılından beri Şira köyüdür.

Andreas Dulson Sovyet Alman dilbilimci, profesör.

<span class="mw-page-title-main">Stepan Maynagaşev</span>

Stepan Maynagaşev, Hakas kökenli Türkologdur. Rus İmparatorluğunda etnograf, Hakasça'nın edebi dilinin oluşturucusu, Hakas alfabesinin kurucusu, toplumcu, halkçı siyasi aktivisttir.

<span class="mw-page-title-main">Kuznetsk uyezdi (Tomsk eyaleti)</span>

Kuznetsk uyezdi(Rusça : Кузнецкий уезд / Kuznetskiy uyezd) — 1618—1822 ve 1860—1925 yılları arasında Tomsk valiliğine bağlı Rusça uyezd olarak adlandırılan ilçe şeklinde idari birim. Tom akarsuyu ve Mrassu ile Kondom havzası başlangıçta toplum olarak Şor Türkleri ve Abalar adlı Türk topluluklarının yerleşim yeri idi. Hakas Türkleri topluluklarından Biltirler (Beltirler), Sagaylar ile Altay Türklerinin yaşam alanı idi. Merkezi: Kuznetsk Kuruluş tarihi: 1618

<span class="mw-page-title-main">Tastıp belediyesi</span>

Tastıp veya Taştıp Belediyesi — Hakas Cumhuriyeti'nde Tas tıp aymağına bağlı kırsal yerleşim durumunda bir belediye idari birimidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.