İçeriğe atla

Çukçice

Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator'de Çukçice Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.
Çukçice
Ԓыгъоравэтԓьэн йиԓыйиԓ
Ana dili olanlarRusya (Çukçi Özerk Bölgesi)
Konuşan sayısı8,526[1]  (2020)
Dil ailesi
Yazı sistemiKiril
Dil kodları
ISO 639-2mis
ISO 639-3ckt
Çukotka-Kamçatka dillerinin konuşulduğu alanlar
Çukçice UNESCO'nun Tehlike Altındaki Diller Atlası'nda Kesin Tehlike Altında olarak belirtilmiştir.

Çukçice ya da Çukçi dili (kendilerince ԓыгъоравэтԓьэн йиԓыйиԓ), Rusya'ya bağlı Çukotka Özerk Okrugunda Çukçiler tarafından konuşulan Çukçi-Kamçatka dilleri ailesinden Paleosibirya dili.

Rusya 2002 nüfus sayımına göre 15.700 Çukçi nüfustan anadilini konuşan kişi sayısı yaklaşık 7.700 dir. Çukçilerden etkilenen komşu halk Sibirya Yupikleri arasında Çukçice bilenler de vardır.

Tükenme tehlikesindeki Çukçice, UNESCO'nun Tehlikedeki Diller Kırmızı Kitabında yer almaktadır.

Alfabe

Çukçicenin ilk resmi alfabesi Vladimir Bogoraz tarafından 1931 yılında düzenlenen Latin kökenli alfabedir:

А а Ā ā B b C c D d Е е Ē ē Ә ә
Ӛ ӛ F f G g H h I i Ī ī J j K k
L l M m N n Ŋ ŋ O o Ō ō P p Q q
R r S s T t U u Ū ū V v W w Z z
Ь ь

1937 yılında Kiril kökenli alfabe kullanılmaya başlandı:

А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж З з И и
Й й К к Ӄ ӄ Л л Ԓ ԓ М м Н н Ӈ ӈ О о П п
Р р С с Т т У у Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ
Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я ʼ

NOTLAR:

  1. 1950 lerde iki harf değiştirildi: К’ к’ = Ӄ ӄ  ; Н’ н’ = Ӈ ӈ
  2. 1980 lerde yeni bir harf eklendi: Ԓ ԓ

Örnekler

  • Ԓыгъоравэтԓьан tekil Ԓыгъоравэтԓьат çoğul - Çukçi
  • левыт - baş
  • мури - biz
  • тури - siz
  • ытри - onlar
  • лиг-лиг - yumurta
  • йъаяӄ - martı
  • вэтлы - kuzgun
  • ятъёл - tilki
  • кэйӈын - boz ayı
  • рыркы - mors
  • мэлёталгын - tavşan
  • ыннээн - balık
  • к'улгык'ул, к'улгын - balık derisi
  • мэмыл - fok
  • нэннэт - su samuru
  • ыттъын - köpek
  • вопӄы - sığın (Alces alces)
  • оргоор - ren geyiği ya da köpek kızağı
  • ы'ттъин вины - köpek kızağı
  • вээм - ırmak
  • ръэт - yolculuk
  • льэлеӈ - kış
  • кыткыт - ilk bahar
  • гыроӈэт - ilk bahar
  • элен, элеӈит - yaz
  • гытган - ilk güz
  • ӄэтыӈӈон - son güz
  • ным-ным - köy
  • яраӈы / ярат - ev
  • нымытваран - konut; daire
  • малявран - hastane
  • калеткоран - okul
  • кынъёран - çocuk parkı
  • велыткоран - dükkân
  • ӄэмэӈы - ağaçtan oymak tabak
  • койӈын - fincan
  • чайкок - çaydanlık
  • вонны - kaşık
  • айкол - post yatak
  • эвиръыт - elbise
  • иръын - ren geyiği derisinden iki kat dikilmiş kadın ve erkek üst giyimi (Rusça кухлянка
  • мычыквын - gömlek
  • лилит - kolçak
  • къэли - şapka
  • ыннэн - bir, 1
  • ӈирэӄ - iki, 2
  • ӈыроӄ - üç, 3
  • ӈыраӄ - dört, 4
  • мытлыӈэн - beş, 5
  • ыннанмытлыӈэн - altı, 6
  • ӈэръамытлыӈэн - yedi, 7
  • амӈырооткэн - sekiz, 8
  • ӄонъачгынкэн - dokuz, 9
  • мынгыткэн - on, 10

Kaynakça

Dış bağlantılar

  1. ^ https://web.archive.org/web/20200124160257/http://rosstat.gov.ru/vpn_popul []

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kazakça</span> Kazakistanın resmî dili olan Türk dili

Kazakça veya Kazak Türkçesi, Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan çağdaş Türk dillerinden biridir. Nogayca ve Kırgızcaya yakındır.

<span class="mw-page-title-main">Rusça</span> Doğu Slav dili

Rusça, Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri koluna bağlı bir dil. Rusça, Belarus ve Ukrayna dilleri ile yaşayan üç Doğu Slav dilinden biridir. Yaklaşık 260 milyon konuşanı olan Rusça dünyanın en çok konuşulan dillerinden biri olup Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova (Gagavuzya) ile kısmî olarak tanınan Abhazya, Güney Osetya, Transdinyester'de resmî dil statüsündedir. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biri ve Uluslararası Uzay İstasyonu'nun İngilizce ile birlikte kullanılan iki dilinden biridir. Orta Asya, Kafkasya, Ukrayna ve kısmen Baltık devletlerinde lingua franca olarak kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kiril alfabesi</span> Slav dillerinin kullanımında rol oynayan bir alfabe

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kazak alfabesi</span>

Kazak alfabesi, Kazakistan'ın resmî dili olan ve Türk dilleri ailesinde yer alan Kazakçayı yazarken kullanılan yazı sistemidir. Kazak alfabesinde tarih boyunca; Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi olmak üzere üç farklı alfabe türü kullanılmıştır. 2017 yılında, dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2025 yılına kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine kademeli olarak geçileceği belirtilmiştir. Arap alfabesi ile yazılan Kazakça, günümüzde Çin, İran ve Afganistan'da yerel olarak kullanılmaya devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Sığın</span> Bir geyik cinsi

Sığın, sığın geyiği, taçboynuzlu geyik ya da mus, geyikgiller (Cervidae) familyasının ve karacagiller (Capreolinae) alt familyasının monotipik Alces cinsinden, Kuzey Avrasya ile Kuzey Amerika'da yaşayan, kürek boynuzlu ve boynu sakallı, yarı sucul iri bir geyik türü. Yaşayan geyik türleri içinde en iri olanıdır. Diğer geyik türlerinin aksine yalnızcıl bir hayvandır ve sürü oluşturmazlar. Hantal ve yavaş olsa da ürktüğünde ya da kızdırıldığında şaşırtıcı biçimde hızlı ve saldırgan olabilmeleriyle ünlüdür. Sonbaharda, Eylül ve Ekim aylarındaki çiftleşme döneminde erkekler arasında sık sık kavga çıkar. Gündüzleri beslenen sığınların ana düşmanları kurt, ayı ve insandır.

<span class="mw-page-title-main">Sibirya kurdu</span>

Sibirya kurdu ya da "haski" (Husky), yüzyıllarca kızak çekme, ren geyiği çobanlığı ve bekçilik görevlerinde kullanılmış bir köpek ırkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Dolganca</span>

Dolganca Türk dillerinin Sibirya grubuna ait, Sahaca ile çok yakın olan, ağırlıklı olarak Dolganların konuştuğu dildir. Konuşucu sayısının azlığı nedeniyle tehlike altındadır. Taymır bölgesinde konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tuvaca</span> Rusyada bir Türk dili

Tuvaca, Tuva Türkçesi, Tuva dili, Rusya'ya bağlı özerk Tuva Cumhuriyetinde Tuvalar tarafından konuşulan Sayan dilleri grubundan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Tuva Cumhuriyeti'ndeki 250.000 civarındaki Tuva nüfusunun yanı sıra, kuzey-batı Moğolistan'da 27.000 kişi ve Çin'in adlandırmasıyla Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne Türk Dünyasındaki adlandırmayla Doğu Türkistan'a bağlı Altay İli'nde 2.400 kişi bu dili konuşmaktadır. Ayrıca Buryat Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde ve Kazakistan'da az sayıda Tuvaca konuşanlar vardır.

<span class="mw-page-title-main">Tacik alfabesi</span> Tacik dilinde yazmak için kullanılan alfabe

Tacikçe, tarih boyunca Arap, Latin ve Kiril alfabelerinin farklı sürümleri ile toplam üç ayrı yazı sistemi ile yazılmıştır. Tacikçeye ait kullanılan herhangi bir sürüm, Tacik alfabesi olarak tanımlandırılabilir; bunlar Tacikçede اﻟﻔﺒﺎﯼ تاجيكی, , olarak gösterilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Sibirya Yupikleri</span> Eskimo halkı

Sibirya Yupikleri ya da Yuitler, Rusya'ya bağlı Çukçi Yarımadası ile ABD'deki Alaska eyaletine bağlı St. Lawrence Adası'nda yaşayan Yupik kolundan bir Eskimo halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.400 kişilik nüfustan 1.000 kadarı, Rusya'daki 900 kişilik nüfustan ise ancak 300 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

Sibirya Yupikçesi , Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı St. Lawrence Adasında ve Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Bölgesinde yaşayan Sibirya Yupikleri tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.400 kişilik nüfustan 1.000 kadarı, Rusyadaki 900 kişilik nüfustan ise ancak 300 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

Koryakça ya da Koryak dili, Rusya'ya bağlı Koryak Bölgesinde Koryaklar tarafından konuşulan Çukçi - Kamçatka dilleri ailesinden Paleosibirya dili.

Naukan Yupikçesi, Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Okrugunda Naukan ile Dejnyov adlı iki köyde Naukan Yupikleri (нывуӄаӷмит) tarafından konuşulan ve soyu tükenme tehlikesi altında olan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili.

Sirenik Yupikçesi ya da Sirenik Eskimocası, Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Okrugunda bulunan Çukçi Yarımadasının güney kıyılarında Sirenik (Сиӷы́ных) başta olmak üzere birkaç köyde Sirenik Yupikleri (Сиӷы́ныгмы̄́ӷий) tarafından geçmişte konuşulan ve Valentina Vıye adlı son konuşanının 1997 yılında ölmesiyle de yok olan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Diğer Yupik dillerinden oldukça farklı olduğu için kimilerine göre Eskimo dillerinin Yupik ve İnuit dışında üçüncü koludur.

Çerkes dilleri, Kuzey Kafkasya’da, Rusya'ya bağlı Adigey, Karaçay-Çerkesya ve Kabartay-Balkarya cumhuriyetleri ile Krasnodar Krayı'nda yerli Çerkeslerin ve bugün Türkiye, Ürdün, Suriye ve İsrail gibi ülkelerde yaşayan diaspora Çerkeslerinin dili ya da lehçeleri birliğidir. Batı (ady) ve Doğu (kbd) olmak üzere her biri resmî olarak dil kabul edilen iki formu bulunur. En yakın akrabası 1992 yılında soyu tükenen Ubıhça [uby], en uzak akrabaları ise Abazaca [abq] ile Abhazca [abk] olup hepsi de Kuzeybatı Kafkas dilleri adıyla bir grupta toplanır. 17. yüzyılda Evliya Çelebi tarafından Çerkesçenin ilk kaydı yapılmıştır. Çerkesçe eklemeli dillerden olup ergatif yapı görülür.

Ukrayna alfabesi Ukrayna'nın resmî dili olan Ukraynacayı yazmak için kullanılan alfabedir. Kiril alfabesi'nin ulusal varyasyonlarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Komice</span> Ural dili

Komice, Ural dil ailesinin Perm dillerine ait bir dildir. Komice, birkaç lehçeleri ile tek dil olarak veya Perm dillerinin iki kolundan birini oluşturan yakından ilgili diller grubu olarak kabul edilmektedir.

Şor alfabeleri — Şor Türkçesinde yazı için kullanılan damgalar sistemleri. XX. yüzyıldan beri kullanılan Şor alfabesini 3 etapta ayırabiliriz

Çukçi-Kamçatka dilleri, Rus Uzak Doğusu'nda ve Kuzeydoğu Sibirya'da konuşulan bir dil ailesidir.