İçeriğe atla

Çon dilleri

Maya dilleri
Coğrafi dağılımMezoamerika
SınıflandırmaMoseten–Chon ?
Alt bölümler
  • Selk'nam (Ona)
  • Tehuelche
  • Manek'enk (Haush)
  • Teushen ?
  • Puelche
  • Het ?
ISO 639-2 / 5myn

Çon dilleri Tierra del Fuego ve Patagonya'da konuşulan dillerdir. İki tanesinin varolduğu bilinmektedir, 2003 yılında soyu tükenmiş olan Selk'nam ve Tehuelçe dili. Selk'nam insanları 20. yüzyıl boyunca Martin Gusinde ve Anne Chapman gibi antropologlar tarafından ayrıntılı olarak incelenmişlerdir, ancak dilleri korunmamıştır.

Tehuelçe dili neredeyse ölü diller arasına girmek üzeredir. Tehuelçe insanları - Güney Patagonya'nın uzun göçebeleri - Galli yerleşimciler ile barış içinde ticaret yapmışlardır fakat Arjantinli yetkililer tarafından zulme uğramışlardır. 1900 yılında 5.000 olan konuşan sayısı, 2005 itibarıyla 20'ye inmiştir. Irksal olarak yeni gelenler tarafından sindirilmişlerdir ve Patagonya'da yerliler yerine daha çok yabancı kızılderililer bulunmaktadır.

Kuzey Tehuelçeler Victoria zamanında Mapuçeler tarafından fethedilmişlerdir ve onlar tarafından sindirilmişlerdir. Şili ve Arjantin'de 200.000 kadar Mapuçe yaşamını sürdürmektedir.

Bazı Tehuelçeler Galce öğrenmiştir ve çocuklarını Galce öğrenmeleri ve eğitim almaları için Galli yerleşimcilerle bırakmışlardır; böylece bu insanlar hakkında fotoğraf kayıtları bulunabilmektedir.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Papua Yeni Gine</span> Okyanusyada bulunan bir ada devleti

Papua Yeni Gine, resmî adıyla Papua Yeni Gine Bağımsız Devleti, Okyanusya'da Yeni Gine adasının doğu yarısı ile Melanezya'daki civar adaları kapsayan bir ülkedir. Yeni Gine adasının batı kısmı ise Endonezya'ya aittir ve sadece Endonezya ile kara sınırı bulunur. Güneyinde Avustralya bulunur. 462.840 km²'lik yüzölçümüyle en büyük üçüncü ada ülkesidir. Başkenti adanın güneydoğu kıyısındaki Port Moresby'dir.

<span class="mw-page-title-main">Galler</span> Birleşik Krallıkın parçası olan Batı Avrupa ülkesi

Galler, Büyük Britanya'da Birleşik Krallık'a bağlı dört ülkeden biri. Doğuda İngiltere'nin Cheshire, Shropshire, Herefordshire ve Gloucestershire kontlukları, güneyde Bristol Kanalı, batıda ve kuzeyde İrlanda Denizi ile çevrilidir. 1.680 milden (2.700 km) fazla kıyı şeridine sahip olan Galler, özellikle kuzeyinde büyük ölçüde dağlıktır. Ülkenin en yüksek zirvesi Yr Wyddfa'dır. Ülke kuzey ılıman kuşağında yer alır ve değişken bir deniz iklimine sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Patagonya</span> Güney Amerikada bölge

Patagonya, Şili ve Arjantin'in güneyindeki bölgedir. Arjantin'deki Rio Colorado ile Şili'deki Bio Bio nehirlerinin güneyi ile Macellan Boğazı'nın kuzeyi arasında kalır. Magellan Boğazının güneyindeki Ateş Toprakları da Patagonya'ya dâhil edilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Araukanya ve Patagonya Krallığı</span>

Araukanya ve Patagonya Krallığı, Fransız avukat ve maceracı Orelie-Antoine de Tounens tarafından Güney Amerika'da 19. yüzyılın ortalarında kurulmuştur. O tarihlerde Şili ve Arjantin hükûmetleri Mapuçelerin topraklarını tarım alanı için büyük fırsat olarak görmekteydiler. Mapuçeler özgürlüklerini korumak için Şili ve Arjantin hükûmetlerinin askeri ve ekonomik tacizlerine rağmen umutsuz bir silahlı mücadeleye girmişlerdi.

<span class="mw-page-title-main">Orelie-Antoine de Tounens</span>

Orelie-Antoine de Tounens,. Kendisini Araukanya ve Patagonya Kralı Orelie-Antoine I olarak tanımlayan Fransız avukat ve maceracıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mapuçeler</span> Güney Amerikada etnik grup

Mapuçeler orta ve güney Şili ile güney Arjantin'de yaşayan yerli kızılderili halk.

<span class="mw-page-title-main">Patagonlar</span> Patagonyada yaşadığı iddia edilen mitolojik devler

Patagonlar veya Patagonya devleri, ilk defa zamanın az bilinen bölgesi ve sahili olan Patagonya'da rastlanan efsanevi insan ırkıdır. İlk Avrupalıların kayıtlarına göre, boylarının normal insan boyunun iki katını geçtiği, hatta bazı kayıtlara göre 3,5 - 4,5 metreyi bulduğu söylenir. Yaşamış olması mümkün olmayan bu insanların varlığı, bölgedeki Avrupalıların akıllarında, 18. yüzyılın sonlarında büyük ölçüde çürütülene dek 250 yıl kadar kalmıştır. Ancak Güney Amerika efsaneleri birkaç dev kabile soyundan bahseder. Örneğin, ortalama 7 fit boyunda ve kızıl saçlı oldukları söylenen Peru'nun Çancasları veya Çanakları.

Galce, Kelt dillerinin Britonik koluna ait bir dildir. Çoğunlukla Galler'de konuşulur, İngiltere'de de az bir konuşura sahiptir. Tarihsel bağlamda İngilizcede bu dil Kambrian, Kambrik gibi isimlerle bilinir.

Galliler, Büyük Britanya adasının batısında yer alan Galler bölgesinde yaşayan ve ana dilleri Galce olan Kelt kökenli bir etnik gruptur.

<span class="mw-page-title-main">Matthew Stevens</span> Galli profesyonel snooker oyuncusu

Matthew Stevens, Galli profesyonel snooker oyuncusudur.

<span class="mw-page-title-main">Britonlar</span>

Britonlar, en azından Britanya Demir Çağı'ndan Yüksek Orta Çağ'a kadar Büyük Britanya'da yaşayan yerli Kelt halkını ifade eder. Bu dönemde, Galler, Cornish ve Bretonlar gibi farklı gruplara ayrılmışlardır. Modern Brittonik dillerin atası olan Ortak Brittonik dilini konuşuyorlardı.

<span class="mw-page-title-main">Arjantin yerlileri</span> yerli insanlar

Arjantin yerlileri, Arjantin'de yaşayan ve Andlar, Gran Chaco, Güney Cone ve Amazonya kültür gruplarından Amerika yerli halklarını anlatır. 40 milyonluk Arjantin nüfusu içinde yerlilerin oranı % 1.6, sayısı 600.329 kişidir. 2004 yılı itibarıyla yerli grup sayısı 35 tir. En büyük yerli grupları arasında Mapuçeler, Kollalar, Tobalar, Guaraniler, Wichí, Diaguita, Mocoví ve Huarpeler sayılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Yuki Soykırımı</span>

Yuki Soykırımı, Kuzeybatı Kaliforniya'da Round Valley vadisinde yaşayan Kaliforniya Kızılderililerinden avcı ve toplayıcı Yukilere karşı 1851–1910 yıllarında valilerin direktifleri doğrultusunda Beyaz Amerikalılar tarafından uygulanan Kızılderili soykırımı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Kaliforniya'daki Avrupalı-Amerikalılar tarafından kendi özel çıkarlarını korumak ve geliştirmek için demokratik süreçleri ve mekanizmaları kullanarak yerli Kaliforniya Kızılderililerine karşı cinayet, tecavüz ve binlerce yerli Kızılderilinin köleleştirilmesi gibi araçlar kullanılarak kitlesel soykırım uygulamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bilim insanı</span> bilimsel çalışmalarla uğraşan kimse

Bilim insanı, bilimci veya bilimadamı-bilimkadını, evrene ilişkin olgulara ve değişkenlere yönelik bilimsel veri elde etme yöntemlerini kullanarak sistematik bir şekilde bilgi elde etmeye çalışan kişidir. Daha sınırlı anlamda ise bilimsel yöntem kullanan bir bireydir. Kişi bilimin bir veya birden fazla alanında uzman olabilir. Bilim insanları; fiziksel, matematiksel ve sosyal alanlar da dâhil olmak üzere bilimin tüm alanlarında araştırmalar yaparlar. Onlar olaylar hakkında soru soran ve bu soruları sistematik olarak cevaplama yoluna giden insanlardır. Doğaları gereği meraklı ve iyi organize insanlardır. Diğer insanların aksine, bilim insanları bir şeyleri gözlemleme yeteneğine ve gözlemlediklerinde bir şeyler görebilme yetisine sahip olurlar.

<span class="mw-page-title-main">S4C</span>

S4C Birleşik Krallık ve İrlanda boyunca Galler dilinde yayın yapan İngiliz kamu hizmeti televizyon kanalı. Özellikle Galce konuşan bir kitleye hitap eden ilk televizyon kanalı olan S4C, BBC One, ITV ve BBC Two'dan sonra Birleşik Krallık'taki dördüncü en eski televizyon kanalı. 2017-2018 itibarıyla S4C'nin ortalama 131 çalışanı vardı.

Tehuelçe dili Patagonya'nın Çon dillerinden biridir. Bu dilin konuşucuları bugünkü Şili'de, Ateş Topraklarının kuzeyinde ve Mapuçe halkının güneyinde toprak işgal eden göçebe avcılardı. Aonikenk veya Aonekko 'a'ien olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Y Wladfa</span>

Y Wladfa, Arjantin'de bir Gal yerleşkesidir. 1865'te, Patagonya'nın Chubut ilçesinde kurulmuştur. 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başlarında Arjantin devleti Avrupa'dan Buenos Aires dışına göçleri teşvik ettiğinden, 1856 ve 1875 yılları arasında farklı milliyetlerden 34 yerleşke Santa Fe ve Entre Rios'da kurulmuştur. Chubut'taki ana koloni dışında 44 Galli Santa Fe'de bir küçük bir koloni daha kurmuşlardır.

Doğu Timor tarihi Doğu Timor coğrafyasında geçen olayları kapsar. Timor halkı Avusturonezya dili konuşmaktadır. Avusturonezya halkları Doğu Timor coğrafyasına 30.000 yıl önce göçtü. Portekiz kolonizasyonuna ve Endonezya işgaline uğradı. 2002'de bağımsızlığını kazandı.

<span class="mw-page-title-main">Selk'nam Soykırımı</span>

Selk'nam soykırımı, 19. yüzyılın ikinci yarısından 20. yüzyılın başlarına kadar Güney Amerika'daki Tierra del Fuego'da yaşayan üç yerli kabileden biri olan Selk'nam halkının soykırımıydı. Soykırım 10 ila 15 yıllık bir süreyi kapsıyordu. Selk'nam halkının 1880'lerde tahmini 4.000 kişilik nüfusu vardı ancak 1900'lerin başında sayıları 500'e kadar düştü.

<span class="mw-page-title-main">Manekenkler</span>

Haushlar ya da Manekenklar, Isla Grande de Tierra del Fuego'nun Mitre yarımadası'nda yaşayan yerli bir halktı. Artık ne yazık ki soyları tükenmiştir.Kültürel ve dilsel olarak yine Isla Grande de Tierra del Fuego'da yaşayan Ona ya da Selknamlar ve güney anakara Patagonya'daki Tehuelçe halkı ile akrabaydılar.