Çok partili sistem

Çok partili sistem, oy hakkı bulunanların birçok parti arasında seçim yapabildiği bir sistemdir. Çok partili sistemler demokratik ve çoğulcu modellerdir. Dünya geneli demokratik birliklere sahip neoeratik hükûmetlerin çoğunda işlemektedir. Bu sistemin ilk olarak Yunanistan'daki şehir devletlerinde görüldüğü biliniyor. Neoeratik olarak bazı monarşik yönetime sahip siyasi organizmalarda da görülüyor. Ve hatta bazı dikta rejimlerinde dahi kısmi bir şekilde ve neopolitik olarak görülüyor.

Belirleyici özelliği ikiden çok partinin siyasal yaşamda etkin ve etkili olması, ancak hiçbirinin iktidarı sürekli olarak elinde tutamıyor oluşudur. Hükûmet farklı partiler arasında belirli bir bağıntı olmaksızın ya tek başına ya da koalisyonlarla el değiştirir. Toplum yapısının çok parçalı, çok uluslu, çok kültürlü olduğu ülkelerde kurumlaşmış bir sistemdir.^[1]

Çok partili hayat demokrasinin bir gereği olarak görülür. Günümüzde çoğulcu demokrasilerde insanlar özgür düşünceleri doğrultusunda ülke yönetiminde söz sahibi olabilecek partiler kurabilmektedirler. Ülke yönetimi tek bir siyasi düşünce ve grubun elinde olmadığı için denetim olanağı artar. Eleştirel ve alternatif farklı siyasi partiler tek bir ideolojinin hegomanyasına engel olur. Farklı fikirlere söz hakkı verir ve böylece toplumsal gelişimi arttırır. İnsanlar yönetimde farklı düşünceleri görüp değerlendirerek kendi iradeleriyle seçme hakkına sahip olurlar. Oylar diğer partilere gitmesin diye farklı düşünceleri kendi partisinde barındırmaya çalışan partiler daha kapsayıcı hale gelir. Partiler arası rekabet gelişimi ve çağın gereklerini takip etmeyi hızlandırır. Bu sistemde toplumdaki birçok düşünce grubu mecliste temsil şansı bulabilir.

Kimi örneklerde bir parti çoğunluğu sağlayamaz ve koalisyonlar sağlanarak iktidar oluşturulur. Ancak istikrarı yakalamak da bu nedenle zorlaşabilir. Aşırı fikir çatışmaları hızlı karar almayı engeller.

• Ilımlı Çok Parti Sistemi: Ülkedeki var olan partiler arasında, ideolojik ayrılıklar çok derin değildir. Ayrıca mevcut rejime karşı (sistem içi muhaliflik değil, doğrudan rejim karşıtı) olan muhalif eğilimler de aşırı değildirler veya var olanlar da çok güçsüzdürler. Hollanda, İsveç ve Norveç gibi ülkelerde, partiler iki eğilimde gruplaşırlar ve iktidarın kullanılması ve el değiştirmesi bu iki eğilim arasında gerçekleşir. Bu durum bir bakıma iki partili sistemi andırır. Hükûmetlerin değişmesi, bir partiler bloku yerine öteki partiler blokunun geçmesi ile gerçekleşir. İki kutuplu parti sistemi adı da verilir. İdeolojik olarak iki kutba ayrılan birden fazla parti iş birliği halinde koalisyonlarla iş başına gelir. Örneğin sol partilerin fraksiyon farklılıklarına rağmen bir araya gelmesi ve karşılarında ise merkez sağ partilerin birlikte hareket etmesi gibi. Böylesine bir iş birliği sisteminin varlığını uzun süre devam ettirmesi her zaman için risk altındadır.
• Aşırı Çok Parti Sistemi: Çok farklı ve birbirleri ile uyuşmayacak hatta çatışacak kadar geniş bir görüş aralığında partiler vardır. Aşırı uçlardaki eğilimler kutuplaşmaya yol açmaktadır. Ve kutupların sayısı da birden fazla olabilmektedir. Partiler arasında rejimin temel sorunları üzerindeki uzlaşma çok zayıftır. Sıs sık hükûmet krizlerine rastlanır.

[^[2]Türkiye],Brezilya, Danimarka, Finlandiya, Hindistan, Dominik Cumhuriyeti, Endonezya, İrlanda, İsrail, İtalya, Meksika, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, Pakistan, Portekiz, Romanya, Sırbistan, Güney Afrika, Güney Kore, İspanya, Sri Lanka, İsveç ve Filipinler kendi demokrasilerinde etkin birçok partili sistem kullanan ulusların örnekleridir. Bu ülkelerde, genellikle tek parti tek başına bir meclis çoğunluğunu elde edemez. Bunun yerine, birden fazla siyasi parti güç blokları halinde koalisyonları oluştururlar.

• Parti Sistemleri ve Türkiye'deki Uygulamalar, Murat Yanık, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
• DUVERGER, Maurice, Siyasal Partiler, Çev. Ergun Özbudun, Bilgi Yayınevi, ikinci Basım, Ankara 1974
• TİMUR, Taner, Türkiye'de Çok Partili Hayata Geçiş, iletişim Yayınları, İstanbul 1991
• Giovanni Sartori: Parties and Party Systems. A Framework for Analysis, Cambridge 1976, S. 119–216.

• Oydaşmacı demokrasi
• Baskın parti sistemi

• Cumhuriyet döneminde çok partili hayata geçişte rol oynayan dinamikler, Yrd.Doç.Dr. Mustafa Çufalı, Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri16 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.