İçeriğe atla

Çin Tatarları

Çin Tatarları
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Çin4.895[1]
Diller
Tatarca, Çince (Putonghua), Kazakça, Uygurca
Din
Sünni İslam (Hanefilik)
Pekin-Niujie [en]'de Çin'in resmî olarak tanıdığı 56 minzu (民族; "millet", "etnik grup")yu gösteren bir duvarda yer alan "Tǎtǎ'ěr zú" (塔塔尔族) tasviri (sağda)
Pekin'deki Merkezi Milletler Üniversitesi'ne ait Etnik Kültürler Müzesi [zh]'nin giysiler hakkındaki etnografik sergisi kapsamında gösterilen Tatar kadın kıyafeti

Çin Tatarları (Çince (basitleştirilmiş): 中国塔塔尔族; Çince (geleneksel): 中國塔塔爾族; pinyin: Zhōngguó Tǎtǎ'ěr zú; Tatarca: Qıtay tatarları), günümüz Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) topraklarında yaşayan Tatarlardır. ÇHC'nin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir. Çin Tatarlarının %90'ından fazlası Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşamaktadır.[1]

Çin Tatarlarının ataları çoğunlukla İdil Tatarlarındandır ve 19. yüzyılda Sincan'a gelip yerleşmiş tüccarlardır; bunların dışında 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başında günümüz Rusya'dan Sincan'a gelip yerleşmiş öğretmenler ve imamlar da olmuştur.[2]

Çin'deki Tatarların çoğu Sünni Müslümanlığının Hanefi mezhebine mensuptur. Tatarcaya uyarlanmış Arap harflerini kullanarak yazı yazarlar.[3] Tatarlar bölgede yaşayan Kazaklar ve Uygurlarla yakın temasta bulundukları için Kazak ve Uygur dillerinin Çin Tatarlarının gündelik hayatlarındaki etkisi gitgide büyümektedir.[2][3]

Özellikle 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başında, Tatarların Sincan'daki çağdaş Türk eğitiminde bulundukları katkı pek derin sayılır. 20. yüzyılın başında Sincan'da Çin Tatarları tarafından Cedidci medreseler kuruldu. Ünlü Uygur alim ve dilbilimci İbrahim Muti'i [en], eğitimini Cedidci Tatarların işlettiği bir okulda almıştır.[4]

Ramazan Bayramı ve Kurban Bayramı gibi İslamî bayramları kutlamanın yanı sıra, Çin Tatarları her sene 20 ile 25 Haziran tarihleri arasında Sabantoy Bayramı'nı da kutlarlar.[2]

Terminoloji

"Tatar" ismi, tarih boyunca Çince kaynaklara birçok farklı şekilde uyarlanmıştır. Tang Hanedanı (8. yüzyıl) döneminde "Tatar" anlamına gelen "Dádàn" (Çince (basitleştirilmiş): 达旦; Çince (geleneksel): 達旦) terimi kullanıldı;[3] bu, Çin'in kuzeyindeki bozkırlardaki Moğolca konuşan halkları tanımlamak için kullanıldı.[5] Bunun sonrasında, günümüzdeki Pinyin karşılığı "Dádá" olan birçok diğer farklı yazılış şekli de ortaya çıktı (达达/達達; 达怛/達怛; 鞑靼/韃靼).[3] Özellikle Yuan Hanedanı (14. yüzyıl) döneminden sonra, Tatarlara atfen "鞑靼/韃靼" Dádá terimi sabitleşmiş oldu.

Çin Halk Cumhuriyeti devletinin kuruluşu sonrasında ise Hükûmet, Çin'de yaşayan Tatarları "Tǎtǎ'ěr zú" (Çince (basitleştirilmiş): 塔塔尔族; Çince (geleneksel): 塔塔爾族, "Tatar milleti") ismiyle Zhonghua minzu kavramı kapsamına giren 56 etnik grubun biri olarak tanıdı ve bu terim, günümüze dek kullanımda bulunmaya devam etmektedir.

Nüfus dağılımı

Çin'deki Tatar nüfusunun sayısı 2000 yılı itibarıyla 5.000 kişiden azdır. Çin Tatarları başta Sincan Uygur Özerk Bölgesi olmak üzere ağırlıklı olarak Kuzeybatı Çin'de yaşarlar. Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki Sanci Hui Özerk İli'nin Guçung İlçesi'ne bağlı Daquan Tatar Köyü [zh], tüm Çin çapında Tatar milletine adanmış tek köydür.[3]

2000 yılında yapılmış Çin Halk Cumhuriyeti Beşinci Ulusal Nüfus Sayımı [zh]'ndaki nüfus verileri şöyledir:[1]

Sıra
Bölge
Toplam nüfus
Tatarlar
Toplam Tatar
Nüfusunun Payı（%）
Bölgedeki
Etnik Azınlık
Nüfusunun Payı（%）
Bölge Nüfusunun
Payı（%）
Toplam1.245.110.8264.8951000,004650,000393
G131 eyaletteki toplam1.242.612.2264.89099,900,004650,000394
G2Kuzeybatı Çin89.258.2214.70296,060,026930,005268
G3Kuzey Çin145.896.933531,080,000610,000036
G4Güney Merkez Çin350.658.477491,000,000170,000014
G5Doğu Çin358.849.244370,760,001480,000010
G6Güneybatı Çin193.085.172270,550,000070,000014
G7Kuzeydoğu Çin104.864.179220,450,000200,000021
1Sincan18.459.5114.50191,950,041030,024383
2Kansu25.124.2821863,800,008460,000740
3Pekin13.569.194290,5900,004950,000214
4Hunan63.274.173160,330,000250,000025
5Tientsin9.848.731120,250,004500,000122
6Yünnan42.360.089120,250,000080,000028
7Çinghay4.822.963120,250,000540,000249
8Heilongjiang36.237.576110,220,000620,000030
9Jiangsu73.043.577100,200,003850,000014
10Anhui58.999.948100,200,002510,000017
11Guangdong85.225.007100,200,000790,000012
12Liaoning41.824.41290,1800,000130,000022
13Şantung89.971.78990,180,001420,000010
14Hainan7.559.03590,180,000690,000119
15Henan91.236.85480,160,000700,000009
16Siçuan82.348.29670,140,000170,000009
17Hebei66.684.41960,120,000210,000009
18İç Moğolistan23.323.34760,120,000120,000026
19Çongçing30.512.76360,120,000300,000020
20Şanghay16.407.73450,100,004810,000030
21Guangşi43.854.53840,080,000020,000009
22Zhejiang45.930.65130,060,000760,000007
23Jilin26.802.19120,040,000080,000007
24Hubei59.508.87020,040,000080,000003
25Guizhou35.247.69520,040,000010,000006
26Ningksia5.486.39320,040,000110,000036
27Şensi35.365.07210,020,000570,000003
Şansi32.471.242
Fujian34.097.947
Jiangxi40.397.598
Tibet2.616.329
Askerlik hizmetinde bulunanlar2.498.60050,100,004480,000200

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Tatar people in China ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Ek materyaller

Kaynakça

  1. ^ a b c "国家统计局：《2000年第五次人口普查数据》". 9 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2020. 
  2. ^ a b c "塔塔尔族" [Tatar milleti]. 《民族工作大全》 (Çince). 国家民委网站. 28 Mart 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2020. 
  3. ^ a b c d e "塔塔尔族" [Tatar milleti] (Çince). Çin Halk Cumhuriyeti Merkezi Hükümeti. 17 Nisan 2006. 23 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2020. 
  4. ^ Klimeš, Ondřej (2015). Struggle by the Pen: The Uyghur Discourse of Nation and National Interest, c.1900-1949. BRILL. ss. 80-81. ISBN 9004288090. 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2020. 
  5. ^ Chen Dezhi 陳得芝, Jia Jingyan 賈敬顔 (1992). "Dada 達靼" [Tatar]. Çin Ansiklopedisi. Zhongguo lishi 中國歷史 [Çin tarihi] (Çince) (1 bas.). ss. 132-133.  Ulrich Theobald'ın "chinaknowledge.com" sitesi için yazdığı "Dada 韃靼 Tatars 14 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." başlıklı makalesinde kaynak olarak gösterilmiştir.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Özbekler</span> Orta Asyada yaşayan bir Türk halkı

Özbekler, Batı Türkistan'da Harezm'den Fergana'ya kadar uzanan bölgede yaşayan ve Orta Asya'daki en kalabalık Türk halkıdır. Özbeklerle ilgili tarihî kaynaklarda "Türk" ve "Sart" şeklinde adlandırıldıkları da görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tatarlar</span> Doğu Asyadan köken alan etnik grup

Tatarlar veya Tatar Türkleri, "Tatar" ismini taşıyan farklı Türki etnik gruplar için kullanılan bir şemsiye terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Rabia Kadir</span>

Rabia Kadir Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi yaşayan Uygur halkının insan hakları için mücadele eden Uygur aktivist. 2005 yılından bu yana ABD'de yaşamakta ve Uygurların sesini dünyaya duyurmaya çalışmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Altay (şehir)</span>

Altay (şehir), Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinde, İli Kazak Özerk İlinde bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Dokuztara İlçesi</span>

Dokuztara İlçesi, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzeybatısında İli Kazak Özerk İline bağlı bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Tarbagatay (il)</span>

Tarbagatay İli, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzeyinde İli Kazak Özerk İli toprakları içinde bir ildir.

<span class="mw-page-title-main">Bortala (il)</span>

Bortala Moğol Özerk İli, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeybatısında, Moğol Özerk İli'dir. Başşehri Bortala'dır. Bu İl'de Sayram Gölü vardır.

<span class="mw-page-title-main">Kobuksar Moğol Özerk İlçesi</span>

Kobuksar Moğol Özerk İlçesi, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzeyinde Tarbagatay İli toprakları içinde bir Moğol Özerk İlçedir.

<span class="mw-page-title-main">Gulca İlçesi</span>

Gulca İlçesi, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzeyinde İli Kazak Özerk İli toprakları içinde bir İlçedir.

<span class="mw-page-title-main">Moğolküre İlçesi</span>

Moğolküre İlçesi, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzeybatısında İli Kazak Özerk İli toprakları içinde bir İlçedir.

<span class="mw-page-title-main">Çapçal Şibe Özerk İlçesi</span>

Çapçal Şibe Özerk İlçesi, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeybatısında İli Kazak Özerk İli toprakları içinde bir İlçedir.

<span class="mw-page-title-main">Aral (şehir)</span>

Aral, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne doğrudan bağlı ilçe düzeyi bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi</span>

Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında, Kaşgar İli'inde bir "Tacik" özerk ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Tapançeng Bucağı</span>

Tapançeng Bucağı,, Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesinde, başkent Urumçi şehrine bağlı bir bucaktır.

<span class="mw-page-title-main">Burhan Şehidi</span>

Burhan Şehidi, Uygur asıllı Çinli siyasetçi.

Çin Kazakları, Çin'de gündelik kullanımda "Hāsākè zú" terimi kullanılır, Çin Halk Cumhuriyeti Devleti'nin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir. 2010 yılı Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na göre, tüm Çin anakarası çapında 1,46 milyonu aşan etnik Kazak vardır. Çin Kazakları ağırlıklı olarak Kuzeybatı Çin'de yaşar ve Çin'in en büyük 17. etnik grubunu teşkil ederler. Çin Kazaklarının yüzde 90'ından fazlası Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşar, ancak Kansu Eyaleti'nde de Kazak yerleşimleri vardır. Tarihî olarak Çinghay Eyaleti'nde de Kazak yerleşimleri vardı, fakat Haziran 1984'te burada yaşayan Kazakların büyük çoğunluğu Sincan'a geri taşındı.

<span class="mw-page-title-main">Çin Kırgızları</span> Etnik grup

Çin Kırgızları, Çin'de gündelik kullanımda Kē'ěrkèzī zú terimi kullanılır, Çin Halk Cumhuriyeti Devleti'nin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir.

Hezhou dili Çin'in Kansu eyaletinde konuşulan kreolleşmiş karma dildir. Yüzyıllardır Linxia İli'nin lingua franca'sı olarak işlev göstermiştir. Uygurca ve belki de Salarcanın temellerinden oluşmuştur. Mandarin Çincesiyle yeniden sözcükleşme süreci geçirmiştir; yani sözcüklerin neredeyse tümü Çince kökenlidir. Buna rağmen, dilbilgisi açısından Türk dili özelliklerine sahiptir: Hezhou dilinde altı farklı isim hâli, eklemeli morfoloji ve özne-nesne-fiil cümle yapısı mevcuttur. Hezhou dilinde hem Türkçe hem de Çince kökenli son ekleri kullanılmaktadır; Çince kökenli olanlar özgün işlevlerini kaybetmişlerdir ve Çince anlambilimiyle ilişkilerinden yoksun sayılırlar. Fonolojisi Çinceye çok benzer: Hezhou dilinde üç farklı ton mevcuttur, fakat Hezhou dilindeki ton değişimi Çinceninkinden farklı şekilde çalışır. Han, Hui, Donşian ile Bao'an etnik gruplarında Hezhou dilini konuşanların arasında etnik gruba göre ton kullanımında farklılıklar gözlemlenmiştir, fakat Hezhou dilini anadil olarak konuşanlarda bu farklılıkların ortaya çıktığı yönünde belirtiler yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Çin Tacikleri</span>

Çin Tacikleri, ağırlıklı olarak Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde, bilhassa Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'nde yaşayan bir etnik grup. Çin Tacikleri, Çin Halk Cumhuriyeti devletinin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir. Bu gruba atfen "Tacik" teriminin kullanılmasına rağmen, bu gruba ait insanlar günümüz Tacikistan ülkesinde yaşayan ve Batı İran dil grubuna ait Tacik dilini konuşan Tacikler ile aynı değiller; Çin'deki bu "Tacikler" aslında Doğu İran dil grubuna ait Pamir dillerini konuşan Pamir etnik grubunun alt gruplarına ait insanlardır; çoğunluğu Sarıkol dilini konuşan Sarıkollar, azınlığı ise Vahan dilini konuşan Vahanlılardan oluşur. Çin Tacikleri tarafından konuşulan dillerin resmî yazı sistemleri yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Tömür Davamet</span>

Tömür Davamet, 1985-1993 yılları arasında Sincan Uygur Özerk Bölgesi valisi ve Çin Komünist Partisi Sincan Komitesi sekreter yardımcısı ile 1993-2003 yılları arasında Ulusal Halk Kongresi Daimi Komitesi başkan yardımcısı olan Uygur asıllı Çinli siyasetçi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.