İçeriğe atla

Çin Kırgızları

Çin Kırgızları
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Çin160.875[1]
Diller
Din
Pekin-Niujie [en]'de Çin'in resmî olarak tanıdığı 56 minzu (民族; "millet", "etnik grup")yu gösteren bir duvarda yer alan "Kē'ěrkèzī zú" (柯尔克孜族) tasviri (soldan dördüncü)
Kızılsu Kırgız Özerk İli'nde Kırgız yurtları

Çin Kırgızları (Çince (basitleştirilmiş): 中国柯尔克孜族; Çince (geleneksel): 中國柯爾克孜族; pinyin: Zhōngguó Kē'ěrkèzī zú; Kırgızca: Kıtay kırgızdarı), Çin'de gündelik kullanımda Kē'ěrkèzī zú (Çince (basitleştirilmiş): 柯尔克孜族; Çince (geleneksel): 柯爾克孜族; "Kırgız halkı/ulusu") terimi kullanılır, Çin Halk Cumhuriyeti Devleti'nin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir.

Çin'deki Kırgızların neredeyse tümü Kuzeybatı Çin'deki Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşamaktadır. Bunların büyük bir kısmı Kırgızistan ile Tacikistan sınırlarındaki Kızılsu Kırgız Özerk İli'nde yaşamaktadır. Çin Hükûmeti, Kuzeydoğu Çin'deki Heilongjiang Eyaleti'nde yaşayan Fuyü Kırgızlarını da "Kē'ěrkèzī zú" olarak sınıflandırır, fakat bu grubun ismine rağmen, Fuyü Kırgızlarının konuştukları Fuyü Gırgıs dili Orta Asya Kırgızcasının bir değişkesi değil ve Sibirya'da konuşulan Hakas diline daha yakındır.[dipnot 1]

Çin Kırgızlarının çoğu İslam dinine mensup, fakat Tibet Budizmi ve şamanizme inanan kesimler de vardır (bkz: Tarbagatay Kırgızları).[2] Müslüman Kırgızların uyguladıkları İslam da şamanizm ve diğer geleneksel manevi inançlardan unsurlar içerir.[3]

Nüfus dağılımı

Özerk idari birimleri

Eyaletlerine göre "Kē'ěrkèzī zú" nüfusu

2000 Yılı Çin Nüfus Sayımı [zh] Verilerince Bölgelerine Göre "Kē'ěrkèzī zú" Nüfusunun Payı(Nüfus sayımı sırasındaki nüfus;   renkli   kısımlar, "Kē'ěrkèzī zú" olarak sınıflandırılmış grupların yerli olduğu bölgeleri gösterir)[1]
SıraBölgeToplam nüfusKırgızlarToplam Kē'ěrkèzī zú
Nüfusunun Payı (%)
Bölgedeki
Etnik Azınlık
Nüfusunun Payı (%)
Bölge Nüfusunun
Payı (%)
Toplam1.245.110.826160.8751000,15270,01292
31 eyaletteki toplam1.242.612.226160.82399,9680,15280,01294
G1Kuzeybatı Çin89.258.221158.82098,7230,90970,17793
G2Kuzeydoğu Çin104.864.1791.5280,9500,01400,00146
G3Kuzey Çin145.896.9332270,1410,00260,00016
G4Doğu Çin358.849.2441040,0650,00420,00003
G5Güneybatı Çin193.085.172750,0470,00020,00004
G6Güney Merkez Çin350.658.477690,0430,00020,00002
1Sincan18.459.511158.77598,6951,44740,86013
2Heilongjiang36.237.5761.4730,9160,08310,00406
3İç Moğolistan23.323.3471530,0950,00320,00066
4Pekin13.569.194450,0280,00770,00033
5Liaoning41.824.412450,0280,00070,00011
6Yünnan42.360.089420,0260,00030,00010
7Zhejiang45.930.651370,0230,00940,00008
8Jiangsu73.043.577300,0190,01150,00004
9Şensi35.365.072190,0120,01080,00005
10Guizhou35.247.695170,0110,00010,00005
11Şantung89.971.789160,0100,00250,00002
12Hainan7.559.035160,0100,00120,00021
13Hebei66.684.419150,0090,00050,00002
14Henan91.236.854150,0090,00130,00002
15Guangdong85.225.007150,0090,00120,00002
16Siçuan82.348.296140,0090,00030,00002
17Tientsin9.848.731130,0080,00490,00013
18Kansu25.124.282130,0080,00060,00005
19Jilin26.802.191100,0060,00040,00004
20Hunan63.274.173100,0060,00020,00002
21Guangşi43.854.53890,0060,00010,00002
22Jiangxi40.397.59880,0050,00640,00002
23Çinghay4.822.96380,0050,00040,00017
24Fujian34.097.94770,0040,00120,00002
25Şanghay16.407.73450,0030,00480,00003
26Ningksia5.486.39350,0030,00030,00009
27Hubei59.508.87040,0020,00020,00001
28Çongçing30.512.76320,0010,00010,00001
29Şansi32.471.24210,0010,00100,00000
30Anhui58.999.94810,0010,00030,00000
31Tibet2.616.329
Askerlik hizmetinde bulunanlar2.498.600520,0320,04660,00208

Ayrıca bakınız

Dipnot

  1. ^ Kırgızistan ve Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki Kırgızların konuştukları Kırgız dili, dilbilimsel açıdan Türk dil ailesinin Kıpçak koluna aittir. Dilbilimciler Fuyü Gırgıs dilini bir Kıpçak dili değil, Türk dil ailesinin Sibirya koluna ait bir dil olarak sınıflandırırlar.

Kaynakça

  1. ^ a b 中华人民共和国国家统计局:2000年第五次人口普查数据 9 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ "柯尔克孜族" [Kırgız milleti] (Çince). Çin İnternet Bilgi Merkezi [zh] (Zhongguo Wang). 13 Nisan 2005. 8 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020. 
  3. ^ Elliot, Sheila Hollihan (2006). Muslims in China. Philadelphia: Mason Crest Publishers. ss. 63-64. ISBN 1-59084-880-2. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Özbekler</span> Orta Asyada yaşayan bir Türk halkı

Özbekler, Batı Türkistan'da Harezm'den Fergana'ya kadar uzanan bölgede yaşayan ve Orta Asya'daki en kalabalık Türk halkıdır. Özbeklerle ilgili tarihî kaynaklarda "Türk" ve "Sart" şeklinde adlandırıldıkları da görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kızılsu (il)</span>

Kızılsu Kırgız Özerk İli, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde bir Kırgız özerk bölgesidir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Türkistan Cumhuriyeti</span> Çin istilası altındaki Türk devleti

Doğu Türkistan Cumhuriyeti, bugünkü Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzey kesminde Gulca 'da 12 Kasım 1944'te Sovyetler Birliği siyasi müdahalesi ve Kızıl Ordu'nun askerî desteğiyle kurulan, 20 Ekim 1949'da Çin Komünist Partisi'ne itaat eden ve Aralık 1949'de Çin Halk Kurtuluş Ordusu'nun bölgeye konuşlandırılmasıyla Çin'e ilhak edilen cumhuriyet.

Fuyü Gırgıs dili ya da Fuyü Kırgızcası, bazı Çin kaynaklarında "Heilongjiang Kırgızcası" veya "Dongbei Kırgızcası" olarak da bilinir, Çin'in en doğusunda konuşulan Türk dilidir. Fuyü Kırgızlarının ana dilidir. "Kırgızca" olarak bilinmesine rağmen, Fuyü Gırgıs dili Orta Asya'da konuşulan Kırgızcadan çok farklıdır ve Hakasça ya da diğer Sibirya Türk dillerine daha çok benzer.

<span class="mw-page-title-main">Altay (şehir)</span>

Altay (şehir), Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinde, İli Kazak Özerk İlinde bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">İli (il)</span>

İli Kazak Özerk İli, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzey ve kuzeydoğusunda, Özerk bir ildir. İsmini İli Nehrinden almıştır. Gulca (Yining) başşehridir.

<span class="mw-page-title-main">Tarbagatay (il)</span>

Tarbagatay İli, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzeyinde İli Kazak Özerk İli toprakları içinde bir ildir.

<span class="mw-page-title-main">Akto İlçesi</span>

Akto İlçesi, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında, Kızılsu Kırgız Özerk İli'ne bağlı bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Kobuksar Moğol Özerk İlçesi</span>

Kobuksar Moğol Özerk İlçesi, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzeyinde Tarbagatay İli toprakları içinde bir Moğol Özerk İlçedir.

<span class="mw-page-title-main">Gulca İlçesi</span>

Gulca İlçesi, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzeyinde İli Kazak Özerk İli toprakları içinde bir İlçedir.

<span class="mw-page-title-main">Aral (şehir)</span>

Aral, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne doğrudan bağlı ilçe düzeyi bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi</span>

Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında, Kaşgar İli'inde bir "Tacik" özerk ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Bay İlçesi</span> Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Çin Halk Cumhuriyetinde bir ilçe

Bay İlçesi, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeyinde, Aksu İli'inde bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Kelpin İlçesi</span>

Kelpin İlçesi, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeyinde, Aksu İli'inde bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Torugart Geçiti</span>

Torugart Geçiti, ortalama deniz seviyesinden 3.752 metre yükseklikte konumlanan Orta Asya'nın Tanrı Dağlarında bir dağ geçitidir. Kırgızistan Narin İli'ni, Çin Sincan eyaletine bağlar.

<span class="mw-page-title-main">Yenisey Kırgızları</span> Eski bir etnik topluluk

Yenisey Kırgızları ya da Eski Kırgızlar, günümüzde Krasnoyarsk Krayı sınırlarında kalan Sayan-Altay bölgesinde, Baykal Gölü'nün batısında Yenisey Nehri'nin aşağısında Minusinsk'in güney kısımlarında MÖ 3 yüzyıldan MS 13. yüzyıla kadar yaşamış eski Türk halkı. Tarihte Kırgız adıyla anılan en eski ilk halk olup günümüzdeki Hakaslar, Fuyü Gırgıs dilini konuşan Fuyü Kırgızları, Kırgızlar, Altaylar ve Sayan dillerini konuşan Tuvalar/Tofalar/Duhalar/Soyotlar gibi Türk halklarının atalarından biridir. Yenisey Kırgızları Antik ve Orta Çağ Orta Asya'sının askeri-siyasi ve etno-kültürel tarihinde önemli bir rol oynamışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Heilongjiang</span>

Heilongjiang, Çin'in kuzeydoğusunda bulunan bir eyalet. "Heilongjiang"'ın asıl anlamı 'Kara Ejderha Nehri'; bu, Amur Nehri'nin Çince ismidir. Heilongjiang'ın tek karakterli kısaltılması 黑 (Hēi)'dir. Bölgenin Mançuca ismi, "Sahalin" isminin türettiği Sahaliyan ula 'dır; aynı anlamı taşıyan Moğolca ismi ise Qaramörin.

<span class="mw-page-title-main">Çin Tatarları</span>

Çin Tatarları, günümüz Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) topraklarında yaşayan Tatarlardır. ÇHC'nin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir. Çin Tatarlarının %90'ından fazlası Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşamaktadır.

Çin Kazakları, Çin'de gündelik kullanımda "Hāsākè zú" terimi kullanılır, Çin Halk Cumhuriyeti Devleti'nin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir. 2010 yılı Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na göre, tüm Çin anakarası çapında 1,46 milyonu aşan etnik Kazak vardır. Çin Kazakları ağırlıklı olarak Kuzeybatı Çin'de yaşar ve Çin'in en büyük 17. etnik grubunu teşkil ederler. Çin Kazaklarının yüzde 90'ından fazlası Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşar, ancak Kansu Eyaleti'nde de Kazak yerleşimleri vardır. Tarihî olarak Çinghay Eyaleti'nde de Kazak yerleşimleri vardı, fakat Haziran 1984'te burada yaşayan Kazakların büyük çoğunluğu Sincan'a geri taşındı.

Kırgız İsyanı, Mart 1932 tarihinde Sincan'da Kırgızlar tarafından başlatılan bir isyandı. İd Mirab liderliğindeki Kırgız isyancılar, Sincan'daki daha geniş Kumul İsyanı'nın bir parçası olarak Tanrı Dağları'nda ayaklandılar, ancak Kaşgar'dan Hui askeri komutanı Ma Shaowu liderliğindeki hükûmet güçleri tarafından Sovyetler Birliği'nin yardımıyla çabucak yenilgiye uğratıldılar.