İçeriğe atla

Çin Halk Cumhuriyeti tarihi

Çin tarihi
Çin Tarihi
Çin Tarihi

Çin Halk Cumhuriyeti tarihi, 1 Ekim 1949 tarihinde Çin İç Savaşı'nın Çin Komünist Partisi tarafından kazanılmasının ardından Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşunun ilan edilmesiyle itibaren başlamaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti birkaç on yıl boyunca "Çin" ile eşanlamlıydı, ancak Çin Cumhuriyeti'ni ve öncesinde binlerce yıllık imparatorluk hanedanlıkları tarafından yönetilen Çin anakarasını yöneten son siyasi varlıktır.

Mao dönemi (1949-1976)

Ayrıca bakınız: Çin İç Savaşı, Büyük İleri Atılım ve Çin Kültür Devrimi
Mao Zedong Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ilan ederken

Binlerce yıl süren hanedanlar yönetimi, 1912'de milliyetçilerin yönetimi ele geçirmesi ile son bulmuştur. 1949'da Çin İç Savaşı sırasında Çin Milliyetçi Partisi (Kuomintang) yönetimindeki milliyetçi Çin hükûmetini yenmeyi başaran Çin Komünist Partisi (ÇKP) ve Komünist Ordu, Mao Zedong liderliğinde Çin yönetimini ele geçirdi. Çin İç Savaşı'nı komünistlerin kazanmasıyla birlikte 1 Ekim 1949 tarihinde Mao Zedong Pekin'in Tiananmen Meydanı'nda Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ilan etti.[1] Ardından Mao, sosyalist ve Marksist-Leninist bir devlet kurmak için çalışmaya başladı. Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşu Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa ülkeleri tarafından hemen tanındı.

1950 yılında çıkan Kore Savaşı sırasında Çin Halk Cumhuriyeti Kuzey Kore'yi Güney Kore'ye karşı destekledi. Mao BM güçlerinin yaptığı çıkartmayı Batı ile savaşmak için fırsat olarak gördü. Çin güçleri BM güçlerine saldırı düzenlemesine karşın yaşanan ağır kayıplar sonucu geri çekildi. 1951 yılında Çin Tibet'i işgal etti ve topraklarına kattı.

Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurucusu Çin Komünist Partisi amblemi.

Stalin'in ölümüyle ülkede bir süre daha özgürlükçü bir atmosfer hakim oldu. Ama zamanla eleştirilere kapalı ve birleştirmeyi öngören düzenlemeleri büyük başarısızlığa uğrayan Mao politik açıdan zor durumda kaldı ve Büyük İleri Atılım (1958-1962) olarak bilinen ekonomik ve sosyal planın başarısızlıkla sonuçlanması milyonlarca kişinin ölümüne neden oldu. Bu başarısızlığı 1960'larda partinin Maoistler ve pragmatistler olarak ikiye ayrılmasına neden oldu.

Mao bir süre arka plana çekilse de halk arasında bir kült olmaya devam etti. Fakat ülkenin kurucusu devrimi tamamlamak istiyordu ve hala özellikle ordu tarafından destekleniyordu. Bu nedenle "Kültür Devrimi" adıyla yeni bir dizi çalışmayla politik hayata aktif olarak geri döndü. Mao, kültürel devrim üzerine düşüncelerini "Küçük Kırmızı Kitap" başlığıyla yayımladı. Bu kitap, ordunun da desteğiyle (tabi ordu içinde muhaliflere rağmen) kısa sürede milyonlarca kopya olarak çoğaltılarak halka dağıtıldı. Ona göre "kapitalist yol"u seçen herkese karşı bir çeşit savaş açan Mao, edebiyat ve sanat alanında da yoğunlukla propaganda içerikli sosyalist gerçekçilik akımını savundu. Zamanla çevresindeki hemen herkesle arası açılsa da, parti içindeki iktidar mücadeleleri ve Sovyetler Birliği korkusu ile birlikte Kültür Devrimi Çin toplumunda büyük bir kargaşaya yol açtı. Buna rağmen Mao, 1976 yılında ölene kadar kültürel devrimine devam etti.[2]

1972'de Çin-Sovyet ayrılığının zirvesinde Mao ve Zhou Enlai, ABD Başkanı Richard Nixon ile Pekin'de bir araya gelerek ABD ile diplomatik ilişkiler kurdu. Aynı yıl Çin Cumhuriyeti yerine Birleşmiş Milletler'e ve BM Güvenlik Konseyi'nin daimi üyeliğine kabul edildi.

Yeniden yapılanma dönemi (1976-1989)

Deng Xiaoping ile Amerika Birleşik Devletleri başkanı Jimmy Carter (Ocak 1979)

1976'da Mao'nun ölümünden sonra Zhou Enlai başbakan oldu. Zhou, 8 Ocak 1976 tarihinde 78 yaşında öldüğünde, Çin Komünist Partisi içinde "ılımlılar" ve "radikaller" olmak üzere iki kutup oluştu. Radikalleri; 82 yaşındaki Mao Zedong'un eşi Jiang Qing yönetiyordu. Zhou ölünce, Başbakanlığa Deng Şiaoping'in gelmesi beklenirken, Hua Guofeng Başbakan oldu. Mao, 9 Eylül 1976'da 72 yaşında ölünce, eşi Jiang yönetiminde etkinliğini devam ettirmek istedi. Ancak, Başbakan Hua, hem parti başkanlığını ve hem de Askeri Komite Başkanlığını ele geçirdi. Bunun sonucu olarak Mao'nun eşi ve üç taraftarı (kolektif olarak "Dörtlü Çete"), Kültür Devrimi'ndeki aşırılıklar ile suçlanarak tutuklandı. Bu, radikallerin mücadeleyi kaybetmesi ve Kültür Devrimi'nin sona ermesi demekti.

Mao'nun halefi Hua Guofeng'i tasfiye ederek iktidara gelen Deng Şiaoping döneminde ülkede önemli ekonomik reformlar yaparak planlı ekonomiden Çin değerleri ile sosyalizm adı verilen karma ekonomi veya piyasa sosyalizmine geçildi.

Çin Millî Kongresi, Şubat 1978'de, 1985 yılına kadar gerçekleştirilecek "Dört Modernizasyon Programı"nı kabul etti. Bu program ile; tarım, endüstri, bilim, teknoloji ve savunma alanlarının, 1985'e kadar çağdaş şartlara kavuşturulması öngörülmekteydi. Fakat, programın maliyeti 600 milyar doları bulmaktaydı. Bu maliyet Çin'i yabancı sermaye teminine yöneltti. Komünist Partinin Mart 1978'de Deng Şaoping'i Başbakan yardımcılığına seçmesi sonucu Çin, önce Japonya yanaştı ve iki devlet arasında Şubat 1978'de 60 milyar dolarlık bir ticaret antlaşması imzalandı. Bu antlaşma, Çin ve Japonya arasında 1937'den beri devam eden savaş halini de sona erdirmiş oldu.

Ağustos 1978'de Çin ile Japonya arasında " Barış ve Dostluk" antlaşması imzalandı ve Ekim 1978'de de Deng Şaoping Japonya'yı ziyaret etti. Böylece, Mao'nun ölümünden iki yıl sonra Çin, batıya açılmaya başladı. 1978 yılından itibaren de Amerika ile yakınlaşmaya başlayan Çin, bu ülkeden silah satın alımını başlattı. Bir başka deyişle halk tarafından hoş görülmeyen bu ticaret kızgınlık yarattı ancak bir devrime yol açmadı.

1979'da aşırı nüfus artışının önlenmesi amacıyla tek çocuk politikası uygulanmaya başlandı.

1989'da eski genel sekreter Hu Yaobang'ın ölümü, öğrencilerin birkaç ay boyunca kampanya yürüttüğü, demokratik haklar ve konuşma özgürlüğü gibi daha büyük politik reformları desteklemek için gerçekleşen gösteriler kanlı bir şekilde bastırıldı.

Yükselen güç (1989-2002)

1990'lardan itibaren Çin ekonomisi yıllık ortalama %11.2 civarında büyümüştür.[3][4] 2001 yılında Çin resmi olarak Dünya Ticaret Örgütü'ne katıldı.

1996 yılında Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya ve Tacikistan ile birlikte Şanghay Beşlisi'ni kurdu. 2001 yılında Özbekistan'ın da örgüte katılmasıyla adı Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) olarak değiştirildi.

1 Haziran 1997 tarihinde Birleşik Krallık Hong Kong'u ve 20 Aralık 1999 tarihinde de Portekiz Makao'yu Çin Halk Cumhuriyeti'ne devretti. Devredilen bölgeler tek ülke, iki sistem politikası ile özel idarî bölge statüsü almışlardır ve çoğunlukla ekonomik, sosyal ve adli sistemlerinde bağımsızlığını koruyarak kendi yönetimlerini sürdürmeye devam ettiler.

7 Mayıs 1999 tarihinde Kosova Savaşı sırasında ABD uçaklarının Yugoslavya'nın başkenti Belgrad'daki Çin elçiliğini bombalaması iki ülke arasında kriz yarattı.

Günümüz dönem (2002-günümüze)

2000'li yıllarda Çin'in ekonomik kalkınması tüm dünyada önemli bir konu haline geldi.

Çin'in terörizm ile savaştaki tutumu ülkeyi diplomatik yolla ABD ile işbirliğine yöneltti.

Tayvan'ın siyasi durumu ve geleceği belirsizliğini korumakla birlikte Çin Komünist Partisi başta eski rakibi Kuomintang olmak üzere Çin'e karşı daha az düşmanca yaklaşan Tayvan partileri arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi yönünde adımlar atıldı.

Mayıs 2008'de, Sichuan eyaletinde Richter ölçeğine göre 8.0 derecesinde kaydedilen büyük bir deprem sonucu yaklaşık 70.000 kişi hayatını kaybetti.

2008 Yaz Olimpiyatları Çin Halk Cumhuriyeti'nin başkenti Pekin'de düzenlenmiştir.

2012 yılında Japonya'nın Çin ile ihtilaflı olan Senkaku Adaları'nı kamulaştırması iki ülke arasında gerginliğe neden oldu. Çin Halk Cumhuriyeti'nin Güney Çin Denizi'ndeki adalar konusunda diğer ülkelerle yaşadığı anlaşmazlıklar nedeniyle gerginlikler yaşandı.

2013 yılında Xi Jinping devlet başkanlığına seçildi.

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta History of People's Republic of China ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Kaynakça

  1. ^ The Chinese people have stood up 18 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. UCLA Center for East Asian Studies. 5 Ocak 2017 tarihinde erişilmiştir.
  2. ^ Almond, Mark (1996). Revolution:500 Years of Struggle for Change (İngilizce). Londra: De Agostini Editions. ss. 149-150. 
  3. ^ "Nation bucks trend of global poverty". China Daily. 11 Temmuz 2003. 14 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017. 
  4. ^ "China's Average Economic Growth in 90s Ranked 1st in World". People's Daily. 1 Mart 2000. 1 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Mao Zedong</span> Çin komünist lideri (1893–1976)

Mao Zedong (Çince : 毛泽东; Çince : 毛澤東; pinyin: Máo Zédōng; Wade–Giles: Mao Tse-tung,

<span class="mw-page-title-main">Çin Komünist Partisi</span> Çin Halk Cumhuriyetinin kurucu ve iktidar partisi

Çin Komünist Partisi (ÇKP), Çin'in kurucu ve iktidar partisidir. 1 Temmuz 1921 tarihinde Şanghay'da kurulmuş olan Çin Komünist Partisi, 2022 yılında açıklanan ve toplam Çin nüfusunun ciddi kısmına tekabül eden 97 milyona yakın üye sayısıyla dünyadaki en büyük ikinci siyasi parti konumundadır.

<span class="mw-page-title-main">Kültür Devrimi</span> Çinde var olmuş ekin çalışması

Büyük Proleter Kültür Devrimi ya da kısaca Kültür Devrimi, Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri Mao Zedong'un iktidardaki son 10 yılı içinde (1966-1976) Çin Devrimi'nin ruhunu yeniden canlandırmak için başlattığı hareket.

<span class="mw-page-title-main">Deng Şiaoping</span> Çinli politikacı

Deng Şiaoping (Türkçe okunuşu: Dınğ Şiavpinğ; Çince : 邓小平; Çince : 鄧小平; pinyin: Dèng Xiǎopíng; Wade–Giles: Teng Hsiao-p'ing;

<span class="mw-page-title-main">Çu Enlay</span>

Çu Enlay, Çin Komünist Partisi'nin (ÇKP) önderlerinden. 1949-1976 arasında başbakanlık, 1949-1958 arasında dışişleri bakanlığı görevlerinde bulunmuştur. Çin Devrimi'nde büyük rol oynamış, daha sonra da Çin'in Afrika ve Asya ülkelerinin önderliğini üstlenmesine yönelik katkılarıyla da tanınmıştır. Müzakereciliği ve ayrıntıları kavramada gösterdiği sınırsız yetenekle 20. yüzyılın en büyük siyaset adamlarınan biri olarak sivrilmiş, parti içi temizliklerden her seferinde önderlik konumunu koruyarak çıkmayı başarmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Jiang Qing</span> Çinli politik figür ve Mao Zedongun eşi

Jiang Qing, Çinli siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Çin değerleri ile sosyalizm</span>

"Çin değerleri ile sosyalizm" Çin'in tarihsel pratiklerinden yola çıkarak uyguladığı sosyalizm metodunun isimlendirilme şeklidir. Bu isimlendirme Deng şiaoping döneminde ortaya çıksa da Deng öncesinde gerçekleşen tecrübeleri de içerisine almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Li Keçiang</span> Çin Halk Cumhuriyeti 7. Başbakanı

Li Keçiang ya da Li Keqiang, Çin eski Premier'i (Başbakan) ve Çin Devlet Konseyi parti sekreteriydi. Ülkenin en yüksek karar organı olan Politbüro Daimi Komitesi'nin ikinci sıradaki üyesiydi.

<span class="mw-page-title-main">Kızıl siyasi üs</span>

Kızıl siyasi üs, Mao Zedong'un ortaya attığı, şehir merkezlerine uzak kırsal bölgelerde köylüleri örgütleme yoluyla kurulan komün köylerin genel kapitalist rejime baskısını ifade eden terimdir. 1949 yılında gerçekleşen Çin Komünist Devrimi'nin ardından Marksist literatüre girmiştir. "Kızıl" ifadesi sosyalizmi sembolize etmesinden ileri gelir.

Kapitalist yolcular, Maoist teoride önceden komünist olmasına rağmen kapitalist burjuva güçlerin baskısına boyun eğmek için belirgin bir eğilim gösteren ve daha sonra kapitalizmi savunan kişi veya grupları ifade eden terim.

<span class="mw-page-title-main">Deng Şiaoping Teorisi</span>

Deng Şiaoping Teorisi veya Dengizm, Çinli lider Deng Şiaoping tarafından geliştirilen siyasi ve ekonomik ideolojiler dizisi.

<span class="mw-page-title-main">Çin Komünist Partisi tarihi</span>

Bu maddede Çin Komünist Partisi tarihi ayrıntılı bir şeklide anlatılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çin tarihi</span> ulusal tarih

Çin tarihi, yazılı kaynaklara göre 3500 yıldan fazla geriye uzanmakta olup yazılı Çin tarihi ise MÖ 1500'lerde Shang Hanedanı döneminden başlamaktadır. Çin binlerce yıllık tarihi ile dünyanın en eski medeniyetlerinden biri ve uygarlığın beşiği olarak kabul edilmektedir. Çin uzun tarihi boyunca değişimli olarak birleşik bir devlet olarak veya birçok devlet halinde parçalanmış olarak varlığını sürdürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Çin'de siyaset</span> çinde siyaset

Çin Halk Cumhuriyeti'nde siyaset, tek bir partinin yönettiği yarı başkanlık sosyalist cumhuriyetin çerçevesinde yer almaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC)'nde devlet gücü; Komünist Partisi, Merkezi Halk Hükümeti ve bunun eyalet seviyesinde ve yerel seviyedeki temsili aracılığıyla uygulanır. Çin Komünist Partisi, Çin Halk Cumhuriyeti halkı arasında yer alan iç anlaşmazlıkları yönetmek ve izlemek için Dahili Referans kullanır. Sosyalist devletin yüce liderliğine Batı etkilerinin meydan okumasını önlemek amacıyla Şi-Li Yönetimi, Çin'deki ideolojik alan üzerinde daha sıkı kontroller uygulayan Dokuz Numaralı Belge'yi Çin Komünist Partisi üyeleri arasında dağıttırdı.

<span class="mw-page-title-main">Liu Şaoçi</span> Çinli devrimci, siyasetçi ve kuramcı

Liu Şaoçi Çinli devrimci, siyasetçi ve kuramcı. Ulusal Halk Kongresi Daimi Komitesi Başkanı (1954-1959), Çin Komünist Partisi'nin ilk Başkan Yardımcısı (1956-1966) ve Çin'in de jure Devlet Başkanı (1959-1968). Döneminde ekonomik yeniden yapılanma politikaları uygulamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çin başbakanı</span> Çinin hükûmet başkanı

Çin Halk Cumhuriyeti başbakanı, hükûmetin başı olan ve kamu hizmetinde en yüksek rütbeye sahip olan Çin Devlet Konseyinin lideridir.

<span class="mw-page-title-main">Hua Guofeng</span> Çin Komünist Partisi 2. Genel Başkanı, Çin Halk Cumhuriyeti 2. Başbakanı

Hua Guofeng, doğum adıyla Su Zhu, Çin Komünist Partisi Başkanı ve Çin Başbakanı olarak görev yapan Çinli bir politikacıydı. Hua, Başbakan Zhou ve Başkan Mao'nun ölümünden sonra hükûmetin, partinin ve ordunun üst düzey makamlarını elinde tuttu, ancak Haziran 1981'e kadar daha etkili parti liderleri tarafından büyük siyasi iktidardan çıkarıldı ve ardından siyasi sahneden çekildi.

<span class="mw-page-title-main">Arnavutluk-Çin ilişkileri</span> Arnavutluk ve Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ikili ilişkiler

Arnavutluk-Çin ilişkileri, tarihî olarak Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti ile Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) arasındaki ikili ilişkileri içerirdi; günümüzde ise bu ilişkilerin taraflarını Arnavutluk Cumhuriyeti ile ÇHC devletleri oluşturmaktadır. Pekin'de Arnavutluk, Tiran'da ÇHC büyükelçilikleri bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mao Zedong'un kişilik kültü</span>

Mao Zedong'un kişilik kültü, Başkan Mao Zedong'un 1949'daki yükselişinden 1976'daki ölümüne kadar Çin'deki yönetiminin önemli bir parçasıydı. Kitle iletişim araçları, propaganda ve bir dizi başka teknik devlet tarafından Mao Zedong'un statüsünü Batı'ya karşı durabilecek ve Çin'i Komünizmin bir feneri haline getirebilecek yanılmaz bir kahraman lider konumuna yükseltmek için kullanıldı. Ancak Mao'nun kendisi, etrafında oluşturulan kişilik kültünü açıkça eleştirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Chen Yun</span>

Chen Yun, Çin Komünist Partisi mensubu bir Çinli siyasetçi. Yun, 1980'ler ve 1990'larda Çin Halk Cumhuriyeti'nin en etkili liderlerinden biri ve Deng Xiaoping ile birlikte Çin ekonomik reformunun en önemli mimarlardan ve önemli politika yapıcılardan biriydi. Ailesi öldükten sonra kendisi tarafından evlat edinildiğinde amcasının soyadını aldığı için Liao Chenyun olarak da biliniyordu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.