Çin-Tibet dilleri - Turkipedia

Çin-Tibet dil ailesi

Coğrafi dağılım

Doğu ve Güneydoğu Asya

Sınıflandırma

Temel dil ailelerinden biri

Alt bölümler

40'ı aşkın farklı alt gruba sahiptir.

ISO 639-2 / 5

sit

Çin-Tibet kolları:

Çin dilleri

Lolo-Burma dilleri

Tibet dilleri

Karen dilleri

diğerleri

Çin-Tibet dil ailesi, 400'den fazla Doğu Asya dilini içeren bir dil ailesi. Çin-Tibet dilleri, 40'ı aşkın farklı alt gruba sahiptir. Ancak genellikle Çin dilleri ile bu gruba ait olmayan tüm farklı grupları tanımlamak için kullanılan Tibet-Birman dilleri şeklinde ayrılmaktadır. Ailenin en çok konuşulan üyeleri Çince, Tibetçe, Dzongka ve Birmanca olmaktadır.

Sinitik diller

Çin-Tibet dili konuşurlarının gruplara göre dağılımı^[1]

Sinitik (%94.28)

Lolo-Birman dilleri (%3.39)

Tibet dilleri (%0.44)

Karen (%0.30)

diğer hepsi (%1.59)

Çin dilleri, Çin'de yaşayan Hanlıların konuştuğu dillerin tümüne verilen addır. Dünyadaki 1 milyardan fazla kişinin anadili olarak kabul edilen Çince, tamamen ayrı birer dil olarak kabul edilebilecek kadar farklı "diyalektlerden" oluşmuştur. Çoğu Çin dili, bir lehçe sürekliliği oluşturmaktadır.^[2] Mandarin, Wu, Min, Amoyca, Kantonca ve Hakkaca Çin dilleri içerisinde en çok konuşana sahip dillerden bazılarıdır.^[3] Bu dil veya lehçeler kendi aralarında karşılıklı anlaşılabilirlik göstermezler. Bu kıstas göze alındığında yüzlerce Çin dili olduğu düşünülmektedir.^[4]

Tibet-Birman dilleri

Tibet-Birman dilleri, Çin dilleri dışında kalan tüm Çin-Tibet dillerini tanımlar, ancak bu diller arasında 40'ı aşkın farklı grup bulunmaktadır ve terim herhangi bir akrabalık ilişkisi belirtmemektedir. Lolo-Birman, Tibet ve Karen dilleri, Çin dillerinden sonra Çin-Tibet dilleri içerisindeki en büyük alt grupları oluşturmaktadır. Tibetçe, Dzongka, Birmanca, Lolo, Moso, Şan ve Karence bu yüzeysel sınıflandırma içerisinde en çok konuşulan dillerdendir.

Ayrıca bakınız

Çin dilleri

Kaynakça

^ Lewis, Simons & Fennig (2015).
^ Norman, Jerry (1988), Chinese, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-29653-3. s 189-90
^ "Chinois parle". 1 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020.
^ Jerry Norman (2003), "The Chinese dialects: phonology", Graham Thurgood, Randy J. LaPolla (Ed.), The Sino-Tibetan languages, Routledge, ss. 72-83, ISBN 978-0-7007-1129-1 s.72

İlgili Araştırma Makaleleri

Çince, Çin anakarası ve çevresinde yaşayan bir milyardan fazla kişi tarafından konuşulan Eski Çinceden türemiş dillerin oluşturduğu diller grubudur. Dünyadaki her beş kişiden birinin anadili olarak konuştuğu Çince, lehçeleriyle birlikte dünyada en çok konuşulan dildir. Çince ve lehçeleri Büyük Çin olarak adlandırılan Çin anakarası, Hong Kong, Makao, Tayvan ve Malezya, Endonezya, Tayland, Singapur, Myanmar, Vietnam, Güney Kore gibi Doğu ve Güneydoğu Asya ülkelerinde konuşulmaktadır. Çince, dünyanın en çok konuşulan dil olmasına bağlı olarak Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biridir. Aynı zamanda Çin, Tayvan, Singapur, Hong Kong ve Makao'nun resmî dilidir.

Dil ailesi, birbiriyle aynı kökten gelen akraba dil topluluğuna verilen ad. Yani aynı dil ailesine mensup dillerin, aynı kökenden, belki de aynı ilkel dilden türediği kabul edilir. Çoğu dilin yazılı tarihi çok kısa olduğu için, çok az dilin kesin kökeni bilinmektedir. Dil ailelerinin belirlenmesi, uzun bilimsel çalışmalar sonucunda mümkün olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Korece</span> Kore yarımadasında ve komşusu Çine bağlı Yanbian Kore Özerk İlinde yaygın olarak kullanılan bir dil

Korece, Kore yarımadasında ve komşusu Çin'e bağlı Yanbian Kore Özerk İli'nde yaygın olarak kullanılan bir Kore dili. Hem Kuzey Kore hem de Güney Kore'nin resmî dilidir. Dil, hece alfabesi olan Hangıl veya Çince karakterler olan Hanja ile yazılabilir.

Standart Çince, Putonghua ya da Standart Mandarin, Çin'in resmî dilidir. Çin'in kuzeyinde konuşulan Mandarin Pekin lehçesinden türemiştir. Çin'de bu dile guānhuà (官话), memurların dili denmekteydi. Ancak Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra 1955'te adı putonghua (普通话) yaygın söz olarak değiştirildi.

Çin karakterleri veya Çin harfleri, günümüzde Çince, Japonca ve nadiren Korecenin yazılmasında kullanılan simgesel grafikler ya da logogramlardır. Bunlara Mandarin Çincesinde hànzì, Japoncada kanji, Korecede hanja ya da hanmun, Vietnamcada ise hán tự ya da chữ nho adı verilir.

İç Moğolistan ya da resmî adıyla İç Moğolistan Özerk Bölgesi, Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı bir özerk bölge. Ülkenin kuzey ve kuzeydoğusunda bulunur. Kuzeyde Moğolistan, doğuda Heilongjiang, Jilin ve Liaoning, güneyde Hebei, Şansi ve Şensi yönetim bölgeleri ile Ningxia özerk bölgesi, batıda da Gansu yönetim bölgesi ile çevrilidir. Yüzölçümü 1.183.000 km², yönetim merkezi Huhhot'tur. Nüfus; 24.049.155 (2020).

Çinghay, Çin'in kuzeybatısında bir eyalettir. Tibet Platosu'nda yer alır. Kuzeybatıda Kansu, güneydoğuda Siçuan eyaletleri, kuzeybatıda Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve güneybatıda da Tibet Özerk Bölgesi'yle çevrilidir.

<span class="mw-page-title-main">Salarca</span> Salar halkı tarafından konuşulan türk dili

Salarca, çoğunlukla Çin'in Çinghay ve Kansu eyaletlerinde yaşayan Salar halkı tarafından konuşulan bir Türk dilidir. Türk dillerinin Oğuz kolunun doğu parçasıdır, diğer Oğuz dilleri çoğunlukla Batı ve Orta Asya'da konuşulmaktadır. Salarlar yaklaşık 105.000 kişidir, yaklaşık 70.000'i (2002) Salar dilini ana dil olarak konuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tibetçe</span> Çin-Tibet dil ailesinde bir dil

Standart Tibetçe, Ü-Tsang Tibetçesi veya Lhasa Tibetçesi, genellikle Çin içindeki Tibet bölgesinde ve Çin dışındaki Tibetli diaspora tarafından konuşulan bir dildir. Tibetçe, dünyanın hâlâ kullanılan en eski yazımlarından birine sahiptir ve 1200 yıldır aynı şekilde yazılmaktadır. Eski Tibetçede kelime başlarında ünsüz kümeleri varken Ü-Tsang ve Khams lehçelerinde bu ünsüz kümeleri kaybolmuş ve diller tonal bir hâl almıştır.

Çin dilleri ya da Çin dil ailesi, Çin'de yaşayan Hanların konuştuğu dillerin tümüne verilen addır. Çin-Tibet dil ailesine dahil kollardan birini oluşturmaktadır. Bu diller ayrıca Sinitik diller olarak da adlandırılır.

Saluen Nehri, Çin'de Nu Nehri olarak bilinir, Myanmar'daki en uzun nehirdir.

Sikkim dili, , Dranjoke, Denjongka, Denzongpeke, veya Denzongke, Çin-Tibet dilleri ailesinin Tibet dilleri grubuna bağlı bir dildir. Sikkim ve kuzeydoğu Nepal'de Bhutia'lar tarafından konuşulur. Sikkim halkı kendi dillerine "Drendzongké", anavatanlarına da "Drendzong" derler.

Zhuangca ya da Zhuang dili, Çin'de yaşayan Zhuang halkının konuştuğu çeşitli lehçelere verilen isimdir. Zhuangcayı konuşanların çoğu, Zhuangcanın resmi dil olduğu Guangksi Zhuang Özerk Bölgesi'nde yaşar. Asilimasyon yoluyla bu dilin yayılımı geri alınıyor.

Ethnologue verilerine göre Çin'de toplam 298 yaşayan dil konuşulmaktadır. Bu dillerin birçoğu, Çin'deki tanınmış etnik gruplar tarafından konuşulur. Çin'deki en yaygın dil yedi ana lehçe grubuna bölünür ve Hanyu olarak bilinir. Çin'de bu dille ilgili çalışmalar, kendine özgü bir akademik disiplin olarak düşünülmektedir. Hanyu kapsamına giren lehçe grupları, birbirinden hem morfolojik hem de fonetik açıdan o kadar çok farklılık gösterir ki farklı bölgelerde konuşulan lehçeler karşılıklı olarak anlaşılmaz. Çince, Moğolca, Tibetçe, Uygurca ve Zhuangca, Çin'de en çok öğrenilen ve hükûmetten en çok destek gören dillerdir.

Yünnan, Çin'in güneybatısında bulunan bir eyalet. Yüzölçümü yaklaşık 394.000 km², 2010 itibarıyla yaklaşık 46 milyon kişilik nüfusa sahip. Eyaletin başkenti, kendisi de eskiden "Yünnan" olarak bilinen Kunming şehri. Yünnan eyaleti kuzeyde Siçuan eyaleti, kuzeydoğuda Guizhou eyaleti, doğuda Guangksi Zhuang Özerk Bölgesi, güneydoğuda Vietnam, güneyde Laos, batıda Birmanya ve kuzeybatıda Tibet Özerk Bölgesi ile sınır paylaşmaktadır.

Monguorlar ya da Tular, Tsagaan Mongol olarak da bilinirler, Çin'de resmî olarak tanınan 56 etnik gruptan biridir. "Tu" etnik kategorisi 1950'lerde oluşturuldu.

Tibet-Birman dilleri, Çin-Tibet dil ailesinin Çin dili olmayan dilleri kapsayan koludur. Bu kola ait dillerin 400'den fazlası, Güneydoğu Asya'nın dağlık bölgeleri çapında ve Doğu ile Güney Asya'nın bazı bölgelerinde konuşulur. Tibet-Birman dillerini konuşan yaklaşık 60 milyon kişi var; bunların yaklaşık yarısı Birmanca, %13'ü de Tibet dillerini konuşur. Bu kolun kapsamındaki en fazla konuşulan dillerin bu iki dalın olmasından ötürü, kolun ismi bu iki daldan türemektedir. Bu dalların ayrıca bol kapsamlı edebî gelenekleri var; Birmancanınki 12. yüzyıla kadar dayanırken Tibetçeninki 7. yüzyıla kadar dayanır. Kolun kapsamındaki diğer dillerse çok daha küçük topluluklar tarafından konuşulur ve bu dillerin bir çoğunun üzerinde dilbilimciler tarafından henüz ayrıntılı şekilde çalışılmamıştır.

Achang halkı, bir etnik grup. Çin Halk Cumhuriyeti devletinin resmî olarak tanıdığı 56 etnik grup ve Myanmar devletinin resmî olarak tanıdığı 135 etnik gruptan biridir.

Jino ya da Jinuo halkı, Çin Yünnan eyaletinde bulunan bir etnik grup. Çin Halk Cumhuriyeti devletinin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir. Xishuangbanna Dai Özerk İli Jinghong şehrinin doğusunda yer alan Jino Dağları'nda yaşarlar.

Monpalar ya da Mönpalar, Kuzeydoğu Hindistan'da yer alan Arunaçel Pradeş eyaletinde ve Çin'e bağlı Tibet Özerk Bölgesi'nde bulunan bir etnik grup.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.