İçeriğe atla

Çin-Kırgızistan ilişkileri

Çin-Kırgızistan ilişkileri
Haritada gösterilen yerlerde China ve Kyrgyzstan

Çin
Kırgızistan

Çin-Kırgızistan ilişkileri, Çin ile Kırgızistan ülkeleri arasındaki hem tarihî hem de günümüzdeki ikili ilişkileri kapsar.

Tarihçe

20-21. yüzyıl

Bişkek (Kırgızistan) ile Kaşgar (Sincan) arasındaki yolun üzerindeki Torugart Geçiti'nde Çin sınır geçiş noktası

İkinci Dünya Savaşı sırasında yer almış Çin-Japon Savaşı'na katılmış Kırgızistanlı askerler olmuştur; bunlar Harbin, Dalian ve diğer Çin şehirlerinde Japon İmparatorluğu Silahlı Kuvvetleri [en]'ne karşı savaşmıştır.[1] 1955 yılında Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde bir tiyatroda Bai Mao Nü [en] (白毛女) adında bir operanın gösterilmesiyle Çin operası Kırgızistan'da ilk kez gösterilmiş oldu.[2]

Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Çin Halk Cumhuriyeti Hükûmeti diplomatik ilişkiler kurmak ve sorunlar tartışmak üzere Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan'a heyet gönderdi. Çinli heyetin Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan ile girdiği müzakereler sorunsuz geçmiştir, fakat Kırgızistanlı memurlar ile girilen müzakerelerde sınır anlaşmazlıklarına ilişkin gerginlikler ortaya çıkmıştır.

1992 yılının başında Çin Halk Cumhuriyeti Kırgızistan ile diplomatik ilişkiler kurdu.[3]:73 Bunun ardından iki ülke, sınır anlaşmazlığı sorununu çözmek üzere sınırı birlikte incelemeye anlaştı. Birçok müzakere turundan sonra Çin ile Kırgızistan, 1996 ve 1999 yıllarında sınır anlaşmazlığını çözen anlaşmalar imzaladı.[4]

1996 yılında Kırgızistanlı ekonomist Boris Silayev [en], başkent Bişkek'te Çin ekonomik reformunun önderi Deng Şiaoping'in adını taşıyan bir sokağın olmasını önerdi ve Kırgızistan'ın Çin'in reform ve açılmayla geçirdiği deneyimden öğrenebileceği derslerin olduğunu ileri sürdü.[5]

2010 Güney Kırgızistan olayları sırasında yaklaşık 7 bin yerel Çinli Kırgızistan'ın güneyinde mahsur kalmış veya Kara-Su toptancı pazarındaki konut sahasında sığınmaya mecbur kalmış. Kırgızistan'daki Çin Büyükelçiliği, mahsur kalmış Çinlileri güvenli bölgelere götürmek üzere planlar açıkladı ve Kırgızistan'daki Çin Ticaret Odası, Çinli iş insanlarını korumak üzere bunlar için güvenlik görevlileri ayarladı.[6]

17 Ocak 2019 tarihinde Bişkek'te protestolara patlak verildi. Protestocular, Çin'in Kırgızistan üzerindeki etkisinin durmadan büyümesini protesto etti ve çeşitli konulara dair Kırgızistanlı memurlara yönelik çağrılarda bulundular: Çin'den gelmiş yasadışı göçmenlerin sınırdışı edilmesini, Kırgızistan'ın üstlediği Çin borcunun oranının azaltılmasını, yerel insanların Çinlilerle evlenmelerinin yasaklanmasını ve önceki sene bir Çin şirketinin işlettiği yerel bir enerji santralinin çöküşünün derinlemesine araştırılmasını talep ettiler. Polis 21 göstericiyi tutukladı.[7][8]

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Relations of China and Kyrgyzstan ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Kaynakça

  1. ^ 黄锐 (编); 陈瑶 (30 Nisan 2015). "中国驻吉大使慰问吉尔吉斯斯坦二战老战士". 新华网. 22 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2015. 
  2. ^ "苏联吉尔吉斯上演"白毛女"". 中国戏剧 (1). 1956. 
  3. ^ 邢广程 (编); 薛君度 (编); 赵常庆; 孙壮志 (1999). 中国与中亚. 社会科学文献出版社. 
  4. ^ 阿斯卡尔·居努斯 (Mart 2008). "中国与吉尔吉斯斯坦边界演变". 新疆大学学报. 2 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020. 
  5. ^ 薛白 (编); 夏晓伦 (编); 章斐然; 努尔黑沙 (26 Eylül 2014). "吉尔吉斯斯坦首都有条邓小平大街". 人民网. 26 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2015. 
  6. ^ "吉尔吉斯骚乱　7000华人被困". 中国评论新闻. 14 Haziran 2010. 23 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2015. 
  7. ^ "中国一带一路再添麻烦 吉尔吉斯爆反华示威". BBC中文网. 19 Ocak 2019. 20 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020. 
  8. ^ "最早支持"一带一路" 吉尔吉斯爆反华示威". 香港经济日报. 18 Ocak 2019. []

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kırgızistan</span> Orta Asyada yer alan bir ülke

Kırgızistan, resmî adıyla Kırgız Cumhuriyeti, Orta Asya'daki bir ülkedir. Kırgızistan, günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletlerinden biri olup Türk Devletleri Teşkilatı ve TÜRKSOY'un üyesidir. Denize kıyısı olmayan ülkenin komşuları kuzeyde Kazakistan; batıda Özbekistan, güneybatıda Tacikistan ve güneydoğuda Çin'dir.

<span class="mw-page-title-main">Sincan Uygur Özerk Bölgesi</span> Çin Halk Cumhuriyetinde özerk bölge

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

<span class="mw-page-title-main">Şanghay İşbirliği Örgütü</span> uluslararası işbirliği örgütü

Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) veya bilinen adlarıyla Şanghay Beşlisi ve Şanghay Paktı, Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan'ın 1996 yılında oluşturdukları uluslararası bir örgüt. 2001 yılında Özbekistan'ın katılımıyla üye sayısını altıya çıkarttı. 9 Haziran 2017'de Astana'da gerçekleştiren zirvede Hindistan ve Pakistan'ın örgüte katılması ile üye sayısı sekize çıktı. Gözlemci statüsünde olan İran'ın 17 Eylül 2021'de Şanghay İşbirliği Örgütüne tam üye olarak kabul edilmesi ile üye sayısı dokuza çıktı.

Çin-Sovyet Ayrılığı, dönemin iki büyük komünist devleti olan Çin ve Sovyetler Birliği (SSCB) arasında 1960-1989 yılları arasında Marksizm-Leninizm'e dair teorik ve ideolojik tartışmalardan kaynaklanan ciddi bir diplomatik ayrılıktır. Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri Josef Stalin'in 1953 yılındaki ölümünden sonra Nikita Kruşçev tarafından başlatılan destalinizasyon ve barış içinde bir arada yaşama politikaları sonucunda doktriner ayrılıklar kısmen başlamış, 1969'da zirveye ulaşmış ve farklı yollarla 1980'lerin sonuna kadar sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Türkistan</span> Orta Asyada tarihî bir bölge

Doğu Türkistan veya Uyguristan, bağlam ve kullanıma bağlı olarak birden çok anlamı olan bir terimdir. Doğu Türkistan, Orta Asya'nın orta bölümünde yer alan Büyük Türkistan'ın doğu kesimidir. "Doğu Türkistan" kavramının coğrafî kapsamı, farklı zamanlarda ve farklı belgelerde hep farklılık göstermiştir; kimi kaynaklara göre Tarım Havzası bölgesini – yani günümüz Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin güney ve batı kesimlerini – kimi kaynaklara göre Xinjiang'ın tümünü kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Burhan Şehidi</span>

Burhan Şehidi, Uygur asıllı Çinli siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Çin'in uzay programı</span>

Çin Halk Cumhuriyeti'nin uzay programı, Çin Halk Cumhuriyeti'nin yürüttüğü ve yönettiği uzay daki faaliyetleri konu alır. Çin uzay programının kökleri, yeni yeni müttefik olan Sovyetler Birliği'nin yardımıyla Çin'in, algılanan Amerikan tehditlerine yanıt olarak ilk balistik füze ve roket programlarını geliştirmeye başladığı 1950'lere kadar uzanır. Sovyet Sputnik 1 ve American Explorer 1 uydularının sırasıyla 1957 ve 1958'de fırlatılmasındaki başarılardan hareketle, Çin, ilk uydusu Dong Fang Hong I'i Nisan 1970'te Long March 1 roketiyle fırlatmış ve bu da onu yörüngeye uydu yerleştiren beşinci ülke yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çin-Rusya ilişkileri</span>

Çin ile Rusya arasındaki diplomatik ilişkiler, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından ve 1991'de Rusya Federasyonu'nun kurulmasından sonra oldukça düzelmiş hale gelmiştir. Amerikalı uluslararası ilişkiler araştırmacısı Joseph Nye şu argümanı ileri sürmektedir:

Sovyetler Birliği'nin çökmesiyle birlikte, fiili ABD-Çin ittifakı sona erdi ve bir Çin-Rusya yakınlaşması başladı. 1992'de iki ülke bir "yapıcı ortaklık" peşinde olduklarını ilan ettiler; 1996'ta "stratejik ortaklık"a doğru ilerlediler; 2001'de ise bir "dostluk ve işbirliği" antlaşması imzaladılar.

Üç Cisim Problemi Liu Cixin tarafından yazılmış olan bilimkurgu romanıdır. Dünyanın Geçmişi üçlemesinin ilk kitabıdır. Çinli okuyucular seriyi genellikle ilk kitap olan Üç Cisim olarak anmaktadır. Başlık, yörünge mekaniğindeki üç cisim problemini ifade etmektedir.

Huimin bao, Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te yayınlanan sosyo-politik bir gazetedir. Hui halkından sonra, dünyanın Dunganca dilindeki tek gazetesidir.

<span class="mw-page-title-main">Sarıkolca</span> Dil

Sarıkolca ya da Sarikoli, Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Çin Tacikleri tarafından konuşulan dillerden biridir. Çin'de "Tacik dili" olarak bilinse de aslında Tacikistan'da konuşulan ve Batı İran dili olan Tacikçeden farklı bir dildir.

<span class="mw-page-title-main">Çin-Ermenistan ilişkileri</span>

Çin-Ermenistan ilişkileri, Çin ile Ermenistan arasındaki hem tarihî hem de günümüzdeki ilişkileri kapsar. Günümüzde bu ilişkilerin taraflarını Çin Halk Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti devletleri oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çin-Estonya ilişkileri</span>

Çin-Estonya ilişkileri, Çin ile Estonya arasındaki hem tarihî hem de günümüzdeki ilişkileri kapsar. Günümüzde bu ilişkilerin taraflarını Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) ve Estonya Cumhuriyeti devletleri oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Belarus-Çin ilişkileri</span>

Belarus-Çin ilişkileri, Belarus ile Çin arasındaki hem tarihî hem de günümüzdeki ilişkileri kapsar. Günümüzde bu ilişkilerin taraflarını Belarus Cumhuriyeti ve Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) devletleri oluşturmaktadır. Belarus'un Pekin'de bir büyükelçiliği ve Şanghay, Guangzhou ve Çongçing şehirlerinde başkonsoloslukları vardır. ÇHC'nin Minsk'te işlettiği bir büyükelçiliği vardır.

<span class="mw-page-title-main">Çin-Ukrayna ilişkileri</span>

Çin-Ukrayna ilişkileri, Çin ile Ukrayna arasındaki hem tarihî hem de günümüzdeki ilişkileri kapsar. Günümüzde bu ilişkilerin taraflarını Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) ve SSCB sonrası kurulmuş Ukrayna devleti oluşturmaktadır. ÇHC ile Ukrayna, 4 Ocak 1992 tarihinde diplomatik ilişkilerin kurulduğunu duyurdu. Çin'in Kiev'de bir büyükelçiliği ve Odessa'da bir başkonsolosluğu var; Ukrayna'nın da Pekin'de bir büyükelçiliği ve Şanghay'da bir başkonsolosluğu vardır.

<span class="mw-page-title-main">Delilhan Sugurbayoglu</span>

Dalelkhan Sugirbayev, ayrıca Dālil Khan, Delilhan, Delilhan Sugurbayoglu veya Talilhan Sukurbayeff, 20. yüzyılın ilk yarısında etkinlik gösteren Çin'in Sincan bölgesinden bir Kazak lideriydi.

<span class="mw-page-title-main">Arnavutluk-Çin ilişkileri</span> Arnavutluk ve Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ikili ilişkiler

Arnavutluk-Çin ilişkileri, tarihî olarak Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti ile Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) arasındaki ikili ilişkileri içerirdi; günümüzde ise bu ilişkilerin taraflarını Arnavutluk Cumhuriyeti ile ÇHC devletleri oluşturmaktadır. Pekin'de Arnavutluk, Tiran'da ÇHC büyükelçilikleri bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İshak Bey Munonov</span>

İshak Bey Munonov, 20. yüzyılda Sincan bölgesinde bir Kırgız lideriydi.

<span class="mw-page-title-main">Çin-Kuzey Kore ilişkileri</span> Çin ve Kuzey Kore arasındaki diplomatik ilişkiler

Çin-Kuzey Kore ilişkileri, Kuzey Kore'nin nükleer programı nedeniyle son yıllarda bazen gergin olmasına rağmen genel olarak dostane olmuştur. Yakın bir ilişkileri vardır ve Çin genellikle Kuzey Kore'nin en yakın müttefiki olarak kabul edilir. Çin ve Kuzey Kore'nin karşılıklı yardım ve işbirliği anlaşması vardır, bu şu anda her iki ülkenin herhangi bir ulusla sahip olduğu tek savunma anlaşmasıdır. Çin'in Kuzey Kore'nin başkenti Pyongyang'da bir büyükelçiliği ve Chongjin'de bir başkonsolosluğu bulunmaktadır. Çin'deki Kuzey Kore büyükelçiliği Pekin'in Chaoyang Bölgesi'nde, bir başkonsolosluk ise Şenyang'da bulunuyor.

<span class="mw-page-title-main">Çin-Hindistan ilişkileri</span>

Çin-Hindistan ilişkileri, Çin Halk Cumhuriyeti ile Hindistan Cumhuriyeti devletleri arasında sürdürülen ikili ilişkilerdir. Binlerce sene öncesine dayanan bu ilişkiler, tarih boyunca barışçıl bir şekilde sürdürülmüştür, ancak modern çağda, özellikle de Çin Komünist Partisi'nin Çin'de iktidara gelmesinden beri, bu ilişki kimi zaman aksiliklere uğramıştır. İki ülke birbiriyle ekonomik işbirliği girişimlerinde bulunmaya çalışırken, sınır anlaşmazlıkları ile iki ülkede var olan ekonomik milliyetçilik eğilimleri, bu iki ülke arasında gerilim üretmiş unsurlar teşkil etmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.