İçeriğe atla

Çiğdem Kağıtçıbaşı

Çiğdem Kağıtçıbaşı (29 Ocak 1940 - 2 Mart 2017), Türk bilim insanı, psikolog.

Türkiye'de sosyal psikolojiye çok büyük katkılar yapmış ve uluslararası psikoloji dünyasının önemli isimleri arasına girmiş bir bilim insanıdır.[1][2]

Araştırmalarında, insan gelişimi ve aile arasındaki etkileşimi kültürlerarası bir bakış açısıyla incelemiş; geliştirdiği kültürlerarası benlik ve aile modeli ile ana akım psikolojide kabul gören iki temel aile modeline alternatif üçüncü bir model sunmuştur ve bu modeli psikoloji dünyasında kabul görmüştür.[3] Okul öncesi eğitim araştırmaları ile de tanınan Kağıtçıbaşı, Anne Çocuk Eğitim Vakfı'nda (AÇEV) ana-çocuk odaklı eğitim projeleri uyguladı.[4]

Hayatı

1940 yılında İstanbul'da doğdu. 1959'da Amerikan Kız Koleji'nden mezun olan Çiğdem Kağıtçıbaşı, Massachusetts'teki Wellesley College'de, psikoloji alanında lisans eğitimi aldı ve 1961 yılında mezun oldu. Lisansüstü çalışmalarına klinik alanında başladıysa da bireysel yönelimli klinik psikoloji bakış açısını reddederek kültürel etkenlerle sosyal bağlam üzerinde konuları ele alabileceği sosyal psikolojiye yöneldi. Doktora tezini 1967 yılında Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'de sosyal psikoloji alanında verdi.

Kaliforniya'da bulunduğu dönemde Oğuz Kağıtçıbaşı ile evlendi.[2] Çalışmaları otoriter kişilik ve psikolojik etkileri üzerine yoğunlaştı. Babasının ölümü üzerine ailesinin eğitim kurumunu çalıştırmada annesine yardımcı olmak için Türkiye'ye döndü.[2] 1969-1973 yılları arasında Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nin,[5] 1973-1995 yıllarında Boğaziçi Üniversitesi'nin psikoloji bölümünde görev yaptı. 1972-1982 arasında Boğaziçi Üniversitesi'nde Psikoloji bölümü başkanlığını üstlendi.[6] 1995 yılında Koç Üniversitesi'ne geçti; Koç Üniversitesi Fen, İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi dekanlığı (1998-2001) ve aynı Fakültede Yönetim Kurulu üyeliği yaptı. Çeşitli dönemlerde Duke, Columbia, Harvard ve Kaliforniya-Berkeley üniversitelerinde de misafir öğretim üyesi olarak ders verdi.[6]

Kağıtçıbaşı, 1975 yılında dokuz ülkeyi kapsayan Çocuğun Değeri Araştırması'nı (ÇDA) Türkiye'de ülke çapında yürütmüştür. Çocuğun aile için taşıdığı anlam, çocuğa atfedilen değerler, ailelerin neden çocuk sahibi oldukları gibi soruların yanıtlarının aranmasının hedefleyen[7] bu çalışma sonucunda 1980 yılında Çocuğu Değeri adlı eseriyle Sedat Simavi Sosyal Bilimler Ödülü'ne değer görüldü.[8] Kağıtçıbaşı'nın gerçekleştirdiği ilk Türkiye ÇDA'nın temel bulgusu, sosyoekonomik gelişme ve özellikle artan eğitim seviyesiyle birlikte çocukların ekonomik/faydacıl değerinin düşmüş, psikolojik değerinin ise yükselmiş olduğu idi. 2003 yılında bu çalışmayı güncelleyen Kağıtçıbaşı, 30 yıl içinde çocuğa atfedilen değerlerde ortaya çıkan kuşaklararası farklılıkları belirledi ve bu yeni araştırma sayesinde Türkiye’nin aile yapısındaki değişimlere ayna tuttu.[7]

Araştırmalarında, insan gelişimi ve aile arasındaki etkileşimi kültürlerarası bir bakış açısıyla inceledi. Geliştirdiği kültürlerarası benlik ve aile modeli ile psikolojide ABD egemenliğine karşı çıktı.[] 1982 yılında Türk Erken Destek Programı'nı geliştirmeye başladı; bu program ile sosyoekonomik olarak dezavantajlı çocuklara yardım etmek için çalıştı.

1993 yılında kurulan Anne Çocuk Eğitim Vakfı'nın (AÇEV) kurucularından olan Kağıtçıbaşı, bu vakıfta erken çocukluk eğitimi ve yetişkin eğitimi alanlarında bilimsel temele dayalı programlar geliştirmiştir. 1993 yılında kurulan Türkiye Bilimler Akademisi'nin de kurucu üyesidir.

Kağıtçıbaşı, Türkiye'de ve gelişmekte olan ülkelerde çocuk gelişimi ile ilgili konularda UNICEF danışmanlığı yaptı; 1996-2000 yıllarında Uluslararası Psikoloji Bilimi Birliği'nin yardımcı başkanlığını yürüttü. UNESCO'ya bağlı Uluslararası Sosyal Bilim Konseyi’nde (ISSC) başkan yardımcılığı, Uluslararası Kültürler Arası Psikoloji Derneği’nin başkanlığı görevlerinde bulundu.

Türkçe ve İngilizce olarak kaleme aldığı, çeşitli bilimsel dergi ve kitaplarda yayınlanan 200'e yakın makalesi vardır ve toplam 28 kitaba yazarlık yapmıştır. Çalışmaları, aile, ana-babalık, erken çocukluk dönemi ve kültürel bağlamda insan gelişimi üzerine kuramsal ve uygulamalı araştırmaları kapsamaktadır. 2007 yılında değişen aile modelleri ve bu modellerin insan gelişimine etkileri üzerinde durduğu ve farklı kültürlerin yansımalarını değerlendirdiği "Families Across Cultures: A 30-Nation Psychological Study” adlı kitabı, Amerikan Psikoloji Derneği tarafından yılın en başarılı psikoloji kitabına verilen Ursula Gielen Global Psikoloji Kitabı Ödülü'ne layık görüldü.[9]

2 Mart 2017 günü sabaha karşı hayatını kaybetmiştir.[10][11]

Ödülleri

  • Avrupa Gelişim Psikolojisi Derneği "William T. Preyer İnsan Gelişimi Çalışmalarında Mükemmellik Ödülü" (2007)
  • Amerikan Psikoloji Derneği "Ursula Gielen Global Psikoloji Kitabı Ödülü", Families Across Cultures: A 30-Nation Psychological Study adlı kitabı ile (2007)
  • The World Academy of Sciences (TWAS) üyeliği (2006)
  • Hollanda İleri Araştırmalar Enstitüsü Üyeliği (2005)
  • Uluslararası Uygulamalı Psikoloji Derneği “Psikoloji Biliminin Uluslar arası Gelişimine Katkı Ödülü” (1998)
  • Kültürlerarası Psikoloji Kuruluşu Onur Üyeliği (1998)
  • Wellesley College Mezunlar Başarı Ödülü (1997)
  • Mustafa Parlar Bilim Ödülü (1996)
  • Hollanda İleri Araştırmalar Enstitüsü Ödülü (1993–94)
  • Amerikan Psikoloji Derneği “Uluslararası Psikolojinin Gelişmesine Seçkin Katkı Ödülü” (1993)
  • Phi Beta–Kappa (1985).
  • Fulbright Ödülü (1983-84)
  • Sedat Simavi Sosyal Bilimler Ödülü (1980)

Kaynakça

  1. ^ Sunar, Diane. "Kadınların ve çocukların hocası: Çiğdem Kağıtçıbaşı". Gazete Duvar, 3 Mart 2017. 8 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2016. 
  2. ^ a b c Arslantürk, Gökhan (20 Temmuz 2017). "BİLİME VE EĞİTİME ADANMIŞ BİR KARİYER: ÇİĞDEM KAĞITÇIBAŞI". Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi (7): 9-18. ISSN 2148-371X. 1 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2021. 
  3. ^ Ataca, Bilge. "Turkish family structure and functioning". Perspectives on Human Development, Family and Culture, Cambridge University Press, 2009. 8 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2017. 
  4. ^ Çakmakçı, Nuran. "Prof. Dr. Kağıtçıbaşı: Çocuklarınızı 3 yaşında anaokuluna gönderin". Hürriyet, 10 Ekim 2016. 8 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2017. 
  5. ^ "Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı hayatını kaybetti". Hurriyet.com.tr sitesi. 3 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2017. 
  6. ^ a b "Çiğdem Kağıtçıbaşı". Koç Üniversitesi web sitesi. 1 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2016. 
  7. ^ a b "Hocaların Hocası Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı, öncü akademik çalışmalarıyla Boğaziçi'nde anıldı". Boğaziçi Üniversitesi Haberler. 10 Ocak 2019. 24 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2021. 
  8. ^ "4. Sedat Simavi Ödülleri - 1980". www.tgc.org.tr. 26 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2021. 
  9. ^ "Kağıtçıbaşı'na psikoloji ödülü". Millliyet. 18 Mart 2008. 1 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ "Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı hayatını kaybetti". Haberturk.com sitesi. 2 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2017. 
  11. ^ "Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı hayatını kaybetti: Çocuklar öksüz, kadınlar yalnız kaldı". CNNturk.com sitesi. 2 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2017. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV), 1993 yılında İstanbul'da kurulan ve erken yaştaki her çocuğun güvende, sağlıklı, mutlu olması amacı için çalışan vakıftır.

<span class="mw-page-title-main">Albert Bandura</span>

Albert Bandura, sosyal öğrenme kuramı ve öz yarar teorisi üzerindeki çalışmalarıyla tanınan Kanadalı ünlü psikolog.

Erdal Atabek, Türk tıp doktoru, gazeteci ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">Ebeveyn</span> biyolojik ya da manevi çocuğa sahip anne/baba

Ebeveyn kavramı, temel anlamda çocuğa bakım vermekle sorumlu olan biyolojik ya da evlat edinen anne ve/veya babayı kapsamaktadır.

Bengi Semerci, profesör doktor unvanı bulunan Türk psikiyatrist, hekim, akademisyen ve yazar.

Nuri Bilgin, Türk sosyal psikoloji profesörü ve akademisyen.

<span class="mw-page-title-main">Nevzat Tarhan</span> Türk psikiyatr, yazar

Kaşif Nevzat Tarhan,, Türk hekim, psikiyatrist ve nöropsikolog. Üsküdar Üniversitesi'nin kurucu rektörü. 1998 yılında Memory Centers of America'nın Türkiye temsilciliğini aldı. Türkiye'de ilk nöropsikiyatri hastanesi olan NPİSTANBUL Beyin Hastanesi'nin yönetim kurulu başkanlığını yürütmektedir. Ayrıca Türk-Amerikan Nöropsikiyatri Derneği Türkiye Şubesi başkanıdır, 2011 yılında Üsküdar Üniversitesi'ni kurmuş ve rektörlüğünü yapmıştır.

Benlik kurgusu, kişinin kendine dair algısını, kendisiyle ilgili farkındalığını sosyal etkileşimler sonucu oluşturduğu bir yapıdır.

Kültürlerarası psikoloji, değişkenlik ve değişmezlik de dahil olmak üzere, farklı kültürel koşullar altında insan davranışlarının ve zihinsel süreçlerin bilimsel bir çalışmasıdır. Davranış, dil ve anlamdaki kültürel farklılığı tanımak için araştırma yöntemlerini genişleterek psikolojiyi genişletmeyi ve geliştirmeyi amaçlar. Akademik bir disiplin olarak psikoloji büyük ölçüde Kuzey Amerika ve Avrupa'da geliştiği için, bazı psikologlar, evrensel olarak kabul edilen yapıların, daha önce varsayıldığı kadar değişmez olmadığı konusunda endişe duymuşlardır, özellikle de diğer kültürlerde dikkate değer deneyleri çoğaltma girişimlerinin değişen başarıları vardır. Etki, biliş, benlik kavramları ve psikopatoloji, anksiyete ve depresyon gibi ana temaları ele alan teorilerin, diğer kültürel bağlamlara "dışa aktarıldığında" dış geçerliliğe sahip olup olamayacağı, kültürel psikoloji, kültürel farklılıkları hesaba katmak için kültürel farklılıkları hesaba katmak için tasarlanmış yöntemleri kullanarak bunları yeniden inceler. Her ne kadar bazı eleştirmenler kültürlerarası psikolojik araştırmalardaki metodolojik kusurlara işaret etseler ve kullanılan teorik ve metodolojik temellerdeki ciddi eksikliklerin psikolojideki evrensel ilkeleri araştırmaya engell olduğunu iddia etseler de, kültürler arası psikologlar, fizik veya kimya gibi evrenselleri aramaktan ziyade farklılıkların (varyans) nasıl ortaya çıktığını araştırmaya yönelmektedirler.

Psikoloji temel bilimi, psikoloji alanında yapılan araştırmaların bazıları, uygulanan psikolojik disiplinlerde yapılan araştırmalardan daha "temel" dir ve doğrudan bir uygulaması yoktur. Psikoloji içerisindeki temel bilim yönelimini yansıttığı düşünülen alt disiplinler arasında biyolojik psikoloji, bilişsel psikoloji, nöropsikoloji vb. alt dallar sayılabilmektedir. Bu alt disiplinlerdeki araştırmalar, metodolojik titizlik ile karakterizedir. Psikolojinin temel bilim olarak kaygı, davranış, biliş ve duyguların altında yatan yasaları ve süreçleri anlamaktır. Temel bilim olarak psikoloji, uygulamalı psikoloji için bir temel sağlar. Uygulamalı psikoloji, aksine, temel psikolojik bilimlerin ortaya koyduğu psikolojik ilkelerin ve teorilerin uygulanmasını içerir; bu uygulamalar zihinsel ve fiziksel sağlık ayrıca eğitim gibi alanlarda sorunların üstesinden gelmeyi veya refahı artırmayı amaçlamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Emine Olcay İmamoğlu</span>

Emine Olcay İmamoğlu, Türk bilim insanı, psikolog.

Diane Elizabeth Sunar, onursal profesör, bilim insanı, akademisyen, sosyal psikolog.

<span class="mw-page-title-main">Ferhunde Öktem</span>

Ferhunde Öktem, Türk bilim insanı ve psikologdur. Türkiye'de klinik psikoloji üzerine çalışmış ve bu alanda önemli katkılar yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Fatma Başaran</span> Türk psikolog

Fatma (Taşkıngöl) Başaran Türk bilim insanı, sosyal psikolog, akademisyen.

Mustafa Hamit Fişek, Türk bilim insanı ve sosyal psikologdur.

Aile Değişim Kuramı, sosyal psikolog Çiğdem Kağıtçıbaşı tarafından kültür, aile ve benlik arasındaki bağları anlamak için geliştirilmiş bir modeldir.

Selçuk Şirin, Türk eğitimci, akademisyen.

Hale Bolak Boratav, Türk psikolog, akademisyen.

Güler Okman Fişek, Türk bilim insanı, klinik psikolog

<span class="mw-page-title-main">Nail Şahin</span>

Nail Şahin, Türk psikolog, akademisyen.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.