İçeriğe atla

Çerkesya'nın Moğollar tarafından istilası

Moğolların Çerkesya seferleri
Moğol istilaları
Tarih1222-14. yüzyıl
Bölge
Çerkesya
Sonuç Çerkes ovaları Moğolların eline geçti, kıyı ve dağlık Çerkesya bağımsız kaldı
Taraflar

Moğol İmparatorluğu

Altın Orda		 Zihya (Çerkesya)
Çeçenler
Komutanlar ve liderler

Subutay
Cebe
Möngke
Kadan

Mengü Timur
Nogay Han		 Tuqar (ölü)
Tuqbaş (ölü)
Hour  (ölü)

Çerkesya'nın Moğollar tarafından istilası, (Adigece: Адыгэ хэкур монголхэм зэраубытыгъэр; Moğolca: Монголчууд Черкессийг довтолсон) 13. ve 14. yüzyıllarda Çerkesya'nın Moğol İmparatorluğu tarafından işgal edilmesidir.[1] Çerkesler ve Moğollar arasında çatışmalar 1222'de başladı.[2][2]

Tarihçe

Önceki olaylar

1220'de Cengiz Han, komutanları Subutay ve Cebe'yi "11 ülke ve halka" gitmeleri emrini verdi. Bunların içinde "Kıbçaut" (Kıpçak Türkleri), "Orosut" (Kiev Knezliği), "Serkesut" (Çerkesya), "Asut" (Alanya Krallığı), "Sessut" (Çeçenistan) vardı.[3] Ve böylece Moğol birliklerinin Kafkasya'da ilk ortaya çıkışı, 1220 ile 1222 yılları arasında keşif birliklerinin gelişiydi.[4][5]

1222

Ana madde: Hankala Muharebesi (1222)

1221'de keşfe gelen bu Moğol ordusu Gürcistan'ı da mağlup etti.[6] İlerlemeye devam eden Moğollar Derbent'e ulaştı.[2][7][8] Şehri fethedemeyen Moğollar, barış yapma için Derbent hükümdarı ile görüştüler. Lezgiler, 10 yaşlıyı Moğollarla görüşmek için gönderdi. Ancak Moğollar yaşlılardan birini öldürdü ve geri kalanını tehtid ederek onları Kuzey Kafkasya ovalarına götürmeye zorladı. Lezgi rehberler Moğolları kandırarak Dağıstan ve Çeçenya'nın dağlık bölgelerine götürdüler. Moğollar Kafkas dağlarını geçmeye çalışırken yüzlerce adamını kaybetti ve kuşatma silahlarını terk etmek zorunda kaldı.[2][7][8] Bu sırada Çerkesler, Çeçenler, Alanlar, Lezgiler ve Kumanlar arasında bir ittifak kuruldu. Kuman hanı Köten orduyu kardeşi Yuri ile oğlu Daniel'in emrine verdi.[8] Kısa süre sonra Moğollar dağlık Çeçenya'ya ulaştı.[2] İlk muharebede iki taraf da sonuç alamadı. İkinci muharebede Moğollar Kıpçakları hediyeler vererek savaştan ayrılmaya ikna ettiler. Kıpçakların savaştan çekilmesinden sonra güç dengesi Moğolların lehine değişti ve Kuzey Kafkasyalılar, sayısal olarak üstün bir düşmanla savaşmak zorunda kaldı:[2] kısa sürede Moğollar zayıf orduya saldırdı ve tamamen yok etti. Rus kronikleri bu sırada Çerkes ordusunun savaşarak tamamen yok edilmesinden bahseder.[2] İlk başta Kuzey Kafkasya çoğunlukla işgal edildi, neredeyse tüm önemli yerleşim alanları yok edildi. Ancak daha sonra Kafkasya direnişi dağlara çekildi ve bir karşı saldırı planlayarak kendilerini yeniden örgütlediler;[9] bir gerilla savaşı yürüttüler.[1][10]

1227-1228

Eninde sonunda Çerkeslerin büyük çoğunluğu Moğol hakimiyetine girdi, ancak isyanı sürdürdüler. 1227'de Cengiz Han ve oğlu Cuci'nin ölüm haberi yayıldıktan sonra Moğol İmparatorluğunda isyan dalgaları yayılmaya başladı. "Türklerin soyağacı" isimli bir kaynak "Çerkeslerin, Alanların, Rusların, Bulgarların, Kırımlıların ve Azovluların" isyan ederek bağımsızlık ilan ettiğini yazıyor.[2]

1228'de yeni han Ögeday, isyanı bastırmak için 30.000 kişilik bir ordu gönderdi. Ordu 1229 istikametine vardı ve görevine başladı. 1229 ile 1233 arasında Kuzey Kafkasya'da çatışmalar oldu.[2] Kaynaklar, bu sırada Moğollara karşı savaşan halkların içinde Çerkeslerden bahseder.[2] 1235 yılında Macar misyonerler 50 gün boyunca Çerkesya'ya geldiklerinde, burada Moğolların veya Kıpçakların varlığı veya yakınlığına dair bir işaret bulamadıklarını belirttiler.[11][12]

1237-1253

1237'de Möngke ve Kadan'ın tümenleri Kuzey Kafkasya'ya saldırmaya gönderildi.[1] Moğollar ilk saldırıları Çerkeslere ve Alanlara karşı başlattı.[13] Çerkes kralı Tuqar (Buqan olarak da yazılır[14]) Moğol istilasına teslim olmayı reddetti ve Moğollar ile muharebeler yaşandı. Çerkes kralı Tuqar bu muharebede öldürüldü.[14][15][16][17] Onun yerine seçilen kral Tuqbaş da 2 yıl sonra öldürüldü. Bu sırada Çeçen kralı Hasi, Çerkeslerle birlikte savaşması için oğlu Hour'u Çerkesya'ya gönderdi.[18] Kuzey Kafkasya'da 1239 ile 1240 arasındaki Moğol saldırılarında Çin silahları kullanıldı.[19] Kafkasya halkları, Moğolların okları, mancınıkları ve alevleriyle başa çıkamadı ve fethedildi.[9] 13. yüzyılda yaşayan İtalyan Seyyah Palono Caprini'nin bildirdiklerine göre Kumukların, Alanların, Tarkların ve Çerkeslerin bir kısmı mağlup edilmişti.[10][20]

1245'te Papalık tarafından Moğollara elçi olarak gönderilen Giovanni da Pian del Carpine, Han'ın ordularının Kafkasya'daki dağlık toprakları ele geçiremediğini yazdı.[13] Fransa tarafından elçi olarak Moğollara gönderilen Rubrucklu William, 1253'te Kafkasya'ya seyahat etti.[13] O sırada Moğol ordularının beşte birinın Kafkasya'yı ele geçirme görevine adanmış olmasına rağmen, Çerkeslerin "asla Moğol egemenliğine boyun eğmediklerini" yazdı.[13][21]

1253-14. yüzyıl

13. yüzyılda Kuzey Kafkasya bozkırları ve Taman toprakları Moğolların egemenliğine girmiş, ancak Moğollar "Beyaz Çerkesler"in direnişi nedeniyle Karadeniz kıyılarında hakimiyetlerini genişletememişlerdir. Çerkesya'nın dağlık bölgeleri ve Karadeniz kıyı şeridi Moğollara boyun eğmedi.[22] Ancak ovalarda yaşayan Çerkesler, Moğol Hanlarının üzerlerindeki hakimiyetini kabul ettiler.[22] Bronevski'ye göre bu Çerkeslerin Moğol egemenliğine tabi olması özünde tamamen nominaldi:[22][23] 1277'de Han Mengü Timur ve İsa Nogay tarafından bastırılana kadar direnmeye devam ettiler.[22] Dağlık Çerkesler ise direnişe devam ettiler: 14. yüzyılın ikinci yarısında Çerkesya'ya giden İtalyan seyyah Giorgio Interiano'ya göre Çerkesler "her gün Moğollar ile savaşıyor" idi.[22][24]

Moğol istilalarının uzun vadeli etkileri

Kültürel etkiler

Çerkes kültüründe büyülü saçlı kötü bir orman yaratığı olan "almastı" da Moğol etkisine dayanmaktadır ve almastı kelimesi Moğolcadan ödünç alınmıştır.[13][25]

Kaynakça

  1. ^ a b c Anchalabze, George. The Vainakhs. Page 24
  2. ^ a b c d e f g h i j Хизриев, Хаджи Ахмедович. "Чечня в период иноземных нашествий (XIII-XV вв.)"
  3. ^ Amin Anguni: Государственность Народа Нохчий page 13
  4. ^ Козин 1941, s. 188-189.
  5. ^ Ангуни 2013, s. 13-14.
  6. ^ Frank McLynn, Genghis Khan.
  7. ^ a b de Hartog 2004.
  8. ^ a b c Gabriel 2006.
  9. ^ a b Jaimoukha, Amjad. The Chechens. Pages 34-5
  10. ^ a b "Война черкесов и монголов » Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов)". Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов) (Rusça). 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023. 
  11. ^ Perenıko, Lıperit (14 Nisan 2021). "Moğol Saldırıları Sırasında Çerkesya Bölgesi". 8 Ağustos 2018 tarihinde |arşiv-url= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım) arşivlendi. 
  12. ^ "Территория Черкесии в период Монгольского ига » Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов)". Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов) (Rusça). 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023. 
  13. ^ a b c d e Jaimoukha, Amjad M. (2005). The Chechens: A Handbook (İngilizce). Psychology Press. ISBN 978-0-415-32328-4. 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023. 
  14. ^ a b May, Timothy; Hope, Michael (25 Mayıs 2022). The Mongol World (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 978-1-351-67631-1. 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023. 
  15. ^ Natho, Kadir (3 Aralık 2009). Circassian History (İngilizce). 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  16. ^ "Война черкесов и монголов » Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов)". Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов) (Rusça). 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023. 
  17. ^ Rashid al-Din Hamadani. Jami' al-tawarikh (Farsça). 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023. 
  18. ^ Ангуни, Амин (2013). Государственность Народа НОХЧИЙ. Grozni. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023. 
  19. ^ Kenneth Warren Chase (2003). Firearms: a global history to 1700 (illustrated bas.). Cambridge University Press. s. 58. ISBN 0-521-82274-2. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2011. Chinggis Khan organized a unit of Chinese catapult specialists in 1214, and these men formed part of the first Mongol army to invade Transoania in 1219. This was not too early for true firearms, and it was nearly two centuries after catapult-thrown gunpowder bombs had been added to the Chinese arsenal. Chinese siege equipment saw action in Transoxania in 1220 and in the north Caucasus in 1239-40. 
  20. ^ Yüksel, Mustafa. "MOĞOLLARIN KAFKASYA'YI İSTİLASI". 
  21. ^ G Rubruquis. 1753.
  22. ^ a b c d e Natho, Kadir (3 Aralık 2009). Circassian History (İngilizce). 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023. 
  23. ^ Броневский, Семён Михайлович (1823). Новейшие географические и исторические известия о Кавказе (Rusça). Тип. С. Селивановского. 24 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023. 
  24. ^ Interiano, Giorgio (1502). La vita: & sito de Zichi, chiamiti ciarcassi: historia notabile (İtalyanca). Venedik. 
  25. ^ Colarusso, John. ‘Ethnographic Information on a Wild Man of the Caucasus’, in M.Halpin and M.Ames (eds), Manlike Monsters on Trial, Vancouver and London: University of British Columbia Press, 1980.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kumuklar</span> Türk etnik grubu

Kumuklar, veya Kumuk Türkleri, Dağıstan, Çeçenya ve Kuzey Osetya'nın yerlisi bir Türk halkıdır Kuzey Kafkasya'daki Türkler arasında en kalabalık olanlardır. 1930'lara kadar Kuzey Kafkasya halkları arasında Kumukça lingua franca olarak kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çerkesler</span> Kafkas halkı

Çerkesler ya da Adigeler, Kuzey Kafkasya'da, tarihi Çerkesya'nın yerli halkı olan etnik grup. Rus İmparatorluğu tarafından işlenen Çerkes Soykırımı'nın sonucunda Çerkeslerin çoğu öldürülmüş, kalanlar ise Osmanlı topraklarına sürülmüştür. Çerkesler Çerkesçe konuşur ve neredeyse tamamı Sünni Müslümandır. Çerkesya eski zamanlardan beri istilalara maruz kalmıştır; izole edilmiş arazisi, bitmeyen savaşlarla birlikte Çerkes ulusal kimliğini büyük ölçüde etkilemiştir. Çerkes bayrağı Çerkeslerin millî bayrağıdır ve yeşil zemin üzerinde dokuzu yay, üçü yatay şekilde on iki altunî yıldız ve üç çapraz oktan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Şeyh Mansur</span> General ve politikacı

Şeyh Mansur veya doğum ismiyle Uşurma, Çeçenistan, Çerkesya ve Dağıstan ordularına komutanlık etmiş Çeçen İslam âlimi, asker ve Kuzey Kafkasya'nın 1. İmamı. Kuzey Kafkasya'da Rus emperyalizmine karşı cihat hareketinin başlatıcısı olarak görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Çerkesya</span> Kuzeybatı Kafkasyada Adige kabilelerinin birleşmesi ile kurulmuş eski bir devlet

Çerkesya, günümüzde Rusya sınırlarında kalan Kuzeybatı Kafkasya'da var olmuş tarihî ülke ve bölge. Rus-Çerkes Savaşı sonucunda Çerkesya yıkılmış ve Çerkes nüfusunun %75-90'ı topluca katledilmiş, kalan Çerkeslerin büyük kısmı da Osmanlı topraklarına sürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Karaçaylar</span> Kafkasya’da yaşayan Kıpçak kökenli Türki halk

Karaçaylar veya Karaçaylılar, çoğunluğu Rusya'ya bağlı Karaçay-Çerkesya'da yaşayan bir Türk halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes Meclisi</span> 1861–64 Çerkesya yasama organı

Çerkes Meclisi ya da resmî adıyla Büyük Özgürlük Meclisi, Çerkesya'nın son meclisi. Askerî komutanlar, din adamları ve aydınlardan oluşan meclis, 1861 yılında Soçi'de yapılan bir toplantı sonucunda resmîleşmiş ve önceki geleneksel meclisin yerini almıştır. Meclis, uluslararası destek elde etmek için Osmanlı Devleti de dahil olmak üzere dünyadaki çeşitli ülkelerle ilişkiler kurmuştur. Meclis Rus güçleri tarafından feshedildikten sonra, bazı üyeler "Çerkes Liderlerden Majesteleri Kraliçe Victoria'ya Dilekçe" adlı bir mektup yazarak İngiliz İmparatorluğundan insanî yardım istediler.

<span class="mw-page-title-main">Kafkas Savaşı</span>

Kafkas Savaşı, Rus İmparatorluğu'nun Kuzey Kafkasya halklarına karşı yaptığı savaştır. 1817'den 1864'e kadar süren bu savaşta Ruslar; Çerkesler ve Şeyh Şamil önderliğindeki Çeçenler ve Dağıstanlılara karşı savaşmıştır. Savaşın batı yakası Rus-Çerkes Savaşı, doğu yakası ise Mürid Savaşı adıyla incelenir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti</span>

Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917 yılında Müslüman Kuzey Kafkasya Halklarının birleşmesi ile Rusya'dan bağımsızlığını ilan eden ve 1921 yılında Sovyetler Birliği ordusu tarafından işgal edilen devlet. Halen Rusya sınırları içerisinde bulunan Çeçenistan, İnguşetya, Kuzey Osetya, Kabardey Balkar Özerk Cumhuriyeti, Dağıstan ve Karaçay-Çerkes Özerk Cumhuriyeti bölgeleri bu Cumhuriyet sınırlarına dahildi. Bu cumhuriyet, Osmanlı İmparatorluğu, Almanya, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Ermenistan, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, Ukrayna, Bulgaristan Krallığı, Belarus Halk Cumhuriyeti, Letonya, Estonya, Üçüncü Fransız Cumhuriyeti, Finlandiya, Birleşik Krallık, ABD, İtalya Krallığı, Avusturya-Macaristan, İkinci Polonya Cumhuriyeti, Don Cumhuriyeti, Japonya İmparatorluğu ve Kuban Halk Cumhuriyeti tarafından resmen tanınmıştı.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Kafkasya halkları</span> gizlilik

Kuzey Kafkasya halkları, Çarlık Rusyası döneminde Kuzey Kafkasya’da yaşarlarken Kafkas-Rus Savaşında yenilmeleri üzerine 1864 Çerkes Sürgünü'nde Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürülüp tehcir ettirilen ve bugün diaspora olarak Türkiye, Suriye ve Irak gibi ülkelerde yaşayan Adığe ve Adığe olmayan Kuzey Kafkas halklarına Türkiye ve Ortadoğu'da verilen ortak ad. Çerkeslerin baskın unsurunu oluşturan Adığeler dışında ayrıca Kuzeybatı Kafkas dillerini konuşan Ubıhlar, Abazalar, Abhazlar; İran dillerini konuşan Osetler; Türk dillerini konuşan Karaçaylar, Balkarlar; Kuzeydoğu Kafkas dillerini konuşan Çeçenler, İnguşlar ve Dağıstan halkları da bu tanımlamaya girer. Sünni Müslümandırlar. Karaçaylar, Balkarlar ve Adığeler Hanefi mezhebinden, İnguşlar, Çeçenler ve Dağıstanlılar ise ağırlıklı olarak Şafii mezhebindendir. Türkiye'deki Çerkeslerin 893 köy-kasabası bulunmaktadır.

Zihler, MÖ 1. yüzyıldan MS 15. yüzyıla kadar kaynaklarda adı geçen tarihi bir antik ve ortaçağ Çerkes veya proto-Çerkes halkıydı. Avrupalı kaynaklara göre Zihya olarak bilinen yerleşim alanları başlangıçta kabaca bugünkü Gagra ile Tuapse arasında yer alıyordu ve daha sonra tarihi Tmutarakan'ın Kuban bölgesinin ağzına kadar uzanıyordu. Muhtemelen bir dönemde geçici olarak Bizans egemenliği altındaydılar ve güney de Orta Çağ'da geçici olarak Gürcü egemenliği altındaydı. Antik çağda Çerkes ve Abhazların ortak atalarına verilen Zih ismi daha sonraları sadece Çerkesler ile ilişkilendirilmiştir. 15. yüzyılda Zihlerin kendilerine "Adige" dedikleri İtalyan seyyah Giorgio Interiano tarafından kaydedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tığujıqo Qızbeç</span> Çerkesya Aslanı lakaplı süvari komutanı

Tığujıqo Qızbeç Şeretlıqo, Çerkes aristokrat, asker ve komutan. Rus-Çerkes savaşı sırasında düşman hatlarına baskınlardaki başarılarıyla öne çıktı. Rus İmparatorluğu'ndan taraf değiştirmek veya savaşmayı bırakmak için on kez teklif aldı ancak reddetti. Kendisini tanıyan James Bell, ona "Çerkesya Aslanı" denildiğini kaydetmiştir. Kayıtlarda kaybettiği bir muharebe yoktur. Şapsığ bölgesine liderlik etti.

<span class="mw-page-title-main">Zihya</span>

Zihya veya Zuğustan, Orta Çağ'da Çerkesya için kullanılan isim. Bu ülkenin halkına ise Zihler denmiştir. 15. yüzyıldan sonra haritalarda Zihya'nın yerine Çerkesya geçti.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes bayrağı</span> Çerkeslerin ulusal bayrağı

Çerkes bayrağı, tarihî Çerkesya'nın ve modern Adigey Cumhuriyeti'nin resmî, dünya çapındaki Çerkeslerin ise millî bayrağıdır. Yeşil zemin üzerinde dokuzu yay, üçü yatay şekilde on iki altunî yıldız ve üç çapraz oktan oluşur. Seferbiy Zaneqo ve David Urquhart bayrağın tasarımcısı olarak kabul edilir. Her yıl 25 Nisan günü Çerkesler tarafından Çerkes bayrak günü olarak kutlanır. Çerkes bayrak günü aynı zamanda Abhazya'da kutlanmaktadır.

Jabağı Qazanoqo, Çerkes filozof, İslâm âlimi, kadı, şair, askerî stratejist, siyasetçi ve diplomat. Kuzey Kafkasya'nın bağımsızlığını savunan görüşleriyle öne çıkmıştır.

Pşıqo Ahecaqo, Çerkes siyasetçi, askeri komutan ve asker. Rus-Çerkes Savaşına katılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes paganizmi</span>

Çerkes paganizmi veya Habzeism, Çerkes halkının etnik dini. Dinin temeli baş tanrı Thaşho'ya ibadettir. Tüm varlıklar öz olarak birdir ve sonsuz bir döngünün parçasıdır; sadece yaratıcı olan Thaşho bu döngüden etkilenmez. Herkes Thaşho'ya ihtiyaç duyar ancak Thaşho kimseye ihtiyaç duymaz.

Çerkesya'da din, tarihî Çerkesya'da yaşayan Çerkes halkının dini inancıdır. Bugün Çerkeslerin büyük çoğunluğu Sünni-Hanefi Müslümandır. Çok küçük bir azınlık ise Ateizm-Deizm, Ortodoks Hristiyan veya pagan inançlarına mensuptur. Tarihte Çerkesler, 3. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar Hristiyan, daha sonraki dönemde ise Müslüman olmuştur.

Tuqar veya Buqan, 13. yüzyılda hüküm sürmüş Çerkes kralı. Moğol istilasına karşı olan direnişi ile bilinmektedir ve bu savaşta ölmüştür.

Hankala Muharebesi, 1222'de Kıpçaklar ve Kuzey Kafkasyalılardan oluşan birleşik ordu ile Moğol ordusu arasında gerçekleşen ve Moğolların zaferiyle sonuçlanan muharebe. Zaferlerinin ardından Moğollar, kuzeye doğru seferlerine devam etmeden önce Kuzey Kafkasya'yı harap ettiler.

<span class="mw-page-title-main">Anapa Kuşatması (1791)</span>

Anapa kuşatması 22 Haziran (E.U.) 1791'de Rus İmparatorluğu'nun Anapa kalesine saldırmasıyla gerçekleşen bir kuşatmadır. Kaleyi Çerkes ordularına kumandanlık eden İmam Mansur ve Osmanlı paşası İpeklizade Mustafa Paşa savunmaya çalıştı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.