İçeriğe atla

Çek edebiyatı

Strahov Kütüphanesi

Çek edebiyatı çoğunlukla Çek dilinde yazılmış olan edebiyattır. Modern zamana yakın dönemlerde Çekçe kullanılsa da tarihte Latince ve Almanca gibi diller de kullanılmıştır. Çek dilinde yazılmış en eski edebî eserler 14. yüzyıla dayanır. Modern edebiyat ise üç döneme ayrılır:

•   Savaş arası dönemin yenilikçileri (1918-1939)

•   Komünizm ve Prag Baharı altındaki yıllar (1948-1990)

•   Komünizm sonrası Çek Cumhuriyeti edebiyatı (1992-günümüz)

Başka bir deyişle "Çek edebiyatı"; Eski Kilise Slavcası, Orta Latince ya da Almancadaki eserler de dahil olmak üzere, dilden bağımsız olarak, "Çekler tarafından yazılmış edebiyat" anlamına gelmektedir.

Orta Latince eserler

Yazar ve tarihçi Kosmas

Bohemya, 9. ve 10. yüzyılın sonlarında Hristiyanlaştırıldı ve Bohemya Krallığı ile ilgili en eski yazılı çalışmalar, 12-13. yüzyıllarda yazılmış Orta Latince eserlerdir. Bu dönemdeki eserlerin çoğu, kronikler ve hagiografilerdir. Bohemyalı azizler hakkında pek çok efsane de yabancı yazarlar tarafından yazılmasına rağmen, Bohemya hagiografileri sadece Bohemya azizlerine (St. Ludmila, Wenceslas, Procopius, Cyril ve Methodius ve Adalbert) odaklanmıştır. Dönemin en önemli kroniği, Kosmas tarafından yazılan Chronica Boemorum (Bohemian Chronicle) idir bununla birlikte konulara çağdaş politikaları akılda tutarak yaklaşır ve iktidardaki hanedanı meşrulaştırmaya çalışır. Kosmas'ın çalışması, 12. yüzyılın sonlarında ve 13. yüzyılda birkaç yazar tarafından güncellenmiş ve genişletilmiştir.

13. yüzyılın ilk yarısında, Bohemya'nın Přemyslid yöneticileri, politik ve ekonomik etkilerini batıya doğru genişletmiş ve Batı Avrupa'nın politik ve kültürel krallıklarıyla temas etmişlerdir. Bu kültürel değişime kanıt olarak 13. yüzyılın ikinci bölümünde Alman nezaket şiirinin, Minnesang, edebiyatta yer alması gösterilebilir. III. Wenceslas'In öldürülmesinden ve 1306'daki krallıktaki ayaklanmalardan sonra, Bohemyalı soylular kendilerini Alman kültüründen uzaklaştırdılar ve kendi dillerindeki edebiyata yoğunlaştılar. Buna rağmen, Almanca 19. yüzyıla kadar Bohemya'da önemli bir edebi dil olmaya devam etti. Çekçedeki bu yeni edebiyat, büyük ölçüde iki türden epik şiirden oluşuyordu: hem İncil'den uydurma masallara hem de önceki dönemlerin hagiografik efsanelerine dayanan efsane ve şövalye destanı. Düzyazı da ilk olarak bu dönemde gelişmiştir.

Reformasyon

15. yüzyılın Hussite devrimi, Çek edebiyatının edebi evriminde kesin bir kopuş yarattı ve Çek edebiyatı içinde kendi ayrı tarihini oluşturdu. Bu edebiyatın temel amacı, belirli bir dini doktrin için iletişim kurmak ve tartışmaktı ve biçimi genellikle düz yazıydı. Jan Hus'un teolojik yazımı ilk olarak 15. yüzyılın başında ortaya çıkar. Önce Latince daha sonra Çekçe yazdı ve bu ayrım daha sonraki dönemlerin çoğunda böyle kaldı. Şiir ve entelektüel düzyazıda öncelikle Latince kullanılırken popüler düzyazı Çekçe veya Almanca yazılmıştır. Hus'un yazıları teknik, teolojik sorular üzerine odaklanmıştır ve bununla birlikte, bir dizi vaazını Çekçe yayımlamış ve 17 ile 18. yüzyıllarda modern Çekçenin temellerini oluşturmak için kullanılacak olan yazım ve dilbilgisi kurallarını yaratmıştır.

Poděbrady'li George'un Hussite savaşlarının ardından Çek tahtına seçilmesinden sonra yeni bir kültürel dalga Bohemya'ya sürüklendi. Hümanizm, antik çağ klasiklerinde edebiyat ve kültür için ideal bir yerdi. Bu dönemin edebiyatının temel özelliği Latin alfabesinde yazılan Katolikler arasındaki rekabettir. Gutenberg'in baskı makinesi, kitapların ve broşürlerin daha erişilebilir olmasını sağladı ve bu da edebiyatın toplumdaki statüsünü yavaş yavaş değiştirdi.

Barok dönem

John Amos Comenius

Beyaz Dağ Muharebesi'nden sonra Çek Protestanlarının ölümü, Çek edebiyatının gelişimini kesinlikle etkilemiştir. Bohemya'nın yeniden Katolikleştirilmesi ve Almanlaştırılması ve buna müteakip müsadere ve sınırdışılar, Protestan orta sınıflarını neredeyse ortadan kaldırmış ve edebiyatı iki kısma bölmüştür. yerli Katolik ve émigré Protestan kolu. Çek göçebe barok yazılarının en büyük kişiliği, gençliğini Bohemya'da geçiren ama daha sonra sürgüne zorlanan John Comenius'dur. Pedagog, teolog, eğitim reformcu ve filozof olan Comenius'un yapıtları gramer, eğitim üzerine teorik yollar ve teoloji üzerine çalışmalardı. 17. yüzyılın sonlarında ölümüyle, Çek dilinde Protestan edebiyatı neredeyse ortadan kalktı.

Aydınlanma

18. yüzyılın sonunda Bohemya toprakları kayda değer bir değişiklik geçirdi. Habsburg imparatoru II. Josef, feodal sisteme son verdi ve yeni bir din ve ideolojik hoşgörüyü destekledi. Rasyonel bilimi prensiplerini günlük yaşamın tüm yönlerine uygulamak isteyen aydınlanmış klasisizm ortaya çıktı. Bir ülkenin kendi ulusal dilinde bir ulusal kültür ve edebiyat, bir ulusun birleşmesi için bir ön koşul olarak görülmeye başlandı. Edebiyatta bu durum yeni bir ilgi oluşturdu ve okur kitlesi değişti. Bununla birlikte Bohemya ve Moravya, Avusturya ve Alman kültürel nüfuzu içinde kaldı. Yeni ulusal edebiyat, ilk olarak popüler Alman türlerini taklit etti ve daha sonra bağımsız bir yaratıcı çabaya dönüştürebildi.

19. yüzyıl

František Palacký, Adolf Dauthage'ın Litografileri, Sanatta favorileri olan erkekler

Ön-romantizm, aydınlanmış klasizm ve romantizm arasındaki geçişi oluşturdu. Bu dönemde, Bernard Bolzano'nun iki dilde ve iki kültürlü bir Çek-Alman devleti vizyonunun reddi olarak gerçekten ulusal bir edebiyat ve kültür fikri gelişti. Bu dönemin belki de en büyük figürü, dünya edebiyatının birçok klasiğini tercüme eden ve yaşamını Çek edebiyatının gelişmesine adayan, ciddi ve zengin bir edebiyat olarak kuran Josef Jungmann'dır. František Palacký ve Pavel Jozef Šafárik, Çek tarihini yeniden gözden geçirme zorluğunu üstlendi.

1830'larda Çek edebiyatının temelleri atıldı ve yazarlar artık çalışmalarının sanatsal değerlerine daha çok odaklanmaya başladılar. Bu süre zarfında iki ana tip literatür üretildi: okurları eğitmek ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'na sadık olmaya teşvik etmek için çabalayan Biedermeier literatürü ile bireyin özgürlüğünü vurgulayan ve öznelliğe ve bilinçaltına odaklanan romantizm.

1848 yılında Karel Hynek Mácha'yı takip eden yeni nesil Çek yazarlarını ön plana çıktı. Bu yazarlar, tamamen ulusal bir kültürün dar idealini reddettiler ve Çek edebiyatını Avrupa kültürüne dahil eden ve Çek toprakları dışında yapılan ilerlemeden ilham alan edebiyatı tercih ettiler. Mayıs kuşağını, romantik gelenekte devam eden, aynı zamanda daha çağdaş tarzları birleştiren neo-romantikler izledi: realizm, sembolizm ve dekadan. Neo-romantiklerle sohbet ederken yeni nesil yazarlar, gerçekçilik ve natüralizme, sıradan ve banal olmaya yöneldiler.

19. yüzyılın son edebi kuşağı, geçmişle ve modernizmin ortaya çıkışıyla kararsızlığa işaret etti. Bu kuşağın yazarları arasındaki ortak bağ, kendi sesleri üzerinde belirli bir üslupta bağlılıkları ve önceki kuşakların çalışmaları üzerindeki çoğu zaman eleştirel perspektifleridir.

20. yüzyıl

20. yüzyılda Çek edebiyatında büyük bir değişiklik meydana geldi. Fransa, Kuzey Avrupa ve Rusya'ya yöneliş yoğunlaştı. Yeni nesil şairler kendilerini hem neo-romantiklerden hem de modernistlerden uzaklaştırdılar.

Çağdaş Çek yazarlar

  • Michal Ajvaz
  • Jan Balabán
  • Josef Formánek
  • Ivan Martin Jirous
  • Jiří Hájíček
  • Emil Hakl
  • Petra Hůlová
  • Milan Kundera
  • Patrik Ouředník
  • Sylvie Richterová
  • Jaroslav Rudiš
  • Pavel Řezníček
  • Petr Stančík
  • Michal Šanda
  • Jáchym Topol
  • Miloš Urban
  • Jaroslav Velinský
  • Michal Viewegh
  • Radka Denemarková
  • Jaroslav Čejka[1] (* 1943)

Kaynakça

  1. ^ "Slovník české literatury po roce 1945 – Jaroslav ČEJKA". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2018. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Edebiyat</span> sözlü ya da yazılı anlatıma dayanan sanat

Edebiyat, yazın veya literatür, dil aracılığıyla; duygu, düşünce, hayal, olay, durum veya herhangi bir olgunun edebî bir tarzda ve etkili bir şekilde yazılı veya sözlü anlatımını gerçekleştiren; malzemesi söz ve ses; muhatabı insan olan bir sanat dalıdır. Edebî yazılar yazan sanatçılara edebiyatçı denir. Daha kısıtlayıcı bir tanımla, edebiyatın; bir sanat formu olarak oluşturulan yazılar olduğu düşünülmüştür. Bunun nedeni, günlük kullanımdan farklı olarak edebiyatın, dil ürünü olmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Çekya</span> Orta Avrupada yer alan bir ülke

Çekya, resmî adıyla Çek Cumhuriyeti, Orta Avrupa'da bir ülkedir. Kuzeyinde Polonya, batı ve kuzeybatısında Almanya, güneyinde Avusturya ve doğusunda Slovakya ile komşudur.

<span class="mw-page-title-main">Romantizm</span> sanat akımı

Romantizm veya Coşumculuk, 1800 ve 1850 yılları arasında Avrupa'da edebiyatı, müziği, felsefeyi ve sanatı etkileyen entelektüel bir akımdı. Bir ölçüde Sanayi Devrimi'ne, Aydınlanma Çağı'na aristokratik sosyal ve siyasi düzenine, doğanın bilimsel rasyonalizasyonuna ve klasisizme tepki olarak doğan, doğaya ve duygulara verdiği önemle bilinen bir akımdır. Ortaya çıkışında ise 1789 Fransız İhtilali sonrasındaki toplumsal, siyasal ve düşünsel yapının etkileri vardır.

Romantizm, Klasik Roman akımına tepki olarak 18. yüzyılın sonlarında doğan ve Victor Hugo'yla birlikte büyük ün kazanan, insanın yaratma özgürlüğü önündeki her şeye karşı duran bir akımdır. "En iyi kural, kuralsızlıktır" diyen romantikler, insanın duygularını, düş gücünü ve insanı düzeltmenin, toplumu düzeltmekle olabileceğini savunurlar.

<span class="mw-page-title-main">Jan Amos Comenius</span> Çek öğretmen, bilim insanı, eğitimci ve yazar (1592-1670)

Jan Amos Comenius, Çek öğretmen, bilim insanı, eğitimci ve yazardır. Brethren Birliği/Moravya piskoposu, dinî mülteci ve evrensel eğitimin ilk savunucularındandır, Didactica magna kitabında bunun kavramı açıklanmıştır. Cominius ulusların öğretmeni ya da modern eğitimin babası olarak bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Jaroslav Hašek</span>

Jaroslav Hašek, Çek mizah ve taşlama yazarı. I. Dünya Savaşı'nda bir askerin başından geçen olaylar dizisinden meydana gelen, altmış dile çevrilmiş, dünyaca ünlü romanı Aslan Asker Şvayk ile tanınır. 1500'e yakın kısa öykü de yazmış olan Hašek, gazeteci ve Bohemyalı kimliğiyle olduğu kadar şakacı kişiliğiyle de tanınırdı. Kısa yaşamı aynı yıllarda yaşamış olan bir başka Prag'lı yazar Franz Kafka (1883–1924) ile ilginç benzerlikler taşır.

İspanyol edebiyatı, İspanya'da yazılan edebiyat yapıtlarını kapsar. İspanya'nın ulusal dili olan Kastilya lehçesinde kaleme alınan yapıtlar İspanyol edebiyatının ana bölümünü oluşturmakla birlikte, Katalan dili ve Galicia lehçesinde yazılmış yapıtlar da bu kapsamda sayılır.

İtalyan Edebiyatı, İtalyan yazarlarca İtalyanca yazılmış edebiyat yapıtlarını kapsar. İtalya'nın siyasal birliğini 19. yüzyıla kadar kuramaması ve Katolik Kilisesi'nin etkisiyle, yazılı metinlerde uzun süre Latince kullanılmış ve yerel bir dilin yaygınlaşması öbür Avrupa ülkelerine göre daha geç başlamıştır. 12. ve 14. yüzyıllar arasında İtalya'da Fransızca düzyazı ve koşukla yazılmış romanslar okunmuş ve klasik metinlerden uyarlamalar yapılmıştır. Böylece 13. yüzyılda bir Fransız-İtalyan edebiyatı gelişmiştir. İtalyanlar Fransız öykülerini çoğu zaman uyarlayarak ve bunlara çeşitli eklemeler yaparak kaleme almışlardır. Bu edebiyatta Fransızca kullanılmakla birlikte, yazarlar yapıtlarına yer yer kendi lehçelerinin özelliklerini de katmışlardır.

<i>Aslan Asker Şvayk</i> Çek yazarı Jaroslav Hašekin romanı

Aslan Asker Şvayk, Jaroslav Hašek'in taşlama türündeki mizah romanıdır. Kitabın illüstrasyonlarını Josef Lada, Hašek'in ölümünün ardından tamamlamıştır. Çekçe olan kitabın orijinal adı Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války 'dır.

Arnavutça, ait olduğu Hint-Avrupa Dil Ailesi'ne ait özellikler barındırmasına rağmen bulunduğu grup içinde yalıtılmış bir haldedir. Arnavutçanın dahil olduğu bu grupta konuşulmaya devam eden diğer diller Ermenice ve Yunancadır. Dilin kökeni hakkındaki ilk çalışmaları yapan ve Arnavutçanın Hint-Avrupa Dil Ailesi'ne mensup olduğunu kanıtlayan kişi Alman filolog Franz Bopp'dur. Arnavutçanın, eski zamanlarda Balkanlar'da konuşulan bir dil olan İlir diliyle bağlantısı olup olmadığı sıklıkla tartışılan bir konudur.

<span class="mw-page-title-main">Rabbimizin En Kutsal Kalbi Kilisesi</span> Katolik kilisesi

Rabbimiz'in En Kutsal Kalbi Kilisesi, Prag'ın Vinohrady bölgesindeki Jiřího z Poděbrad Meydanı'nda yer alan bir Roma Katolik kilisesidir. 1929-1932 yılları arasında inşa edildi ve Sloven mimar Jože Plečnik tarafından tasarlandı. Plečnik, bu yapı için eski Hristiyan ve antik yapılardaki desenlerden ilham aldı.

Çek Ulusal Dirilişi, 18. ve 19. yüzyıllarda Çek topraklarında gerçekleşen kültürel bir hareketti. Bu hareketin amacı Çek dilini, kültürünü ve ulusal kimliğini canlandırmaktı. Canlanma hareketinin en önemli isimleri Josef Dobrovský ve Josef Jungmann'dı.

<span class="mw-page-title-main">Michal Viewegh</span>

Michal Viewegh çağdaş bir Çek yazarıdır. Çağdaşlarının mizahla romantik ilişkileri, çeşitli başarılı ironi ve daha derin anlamlılık girişimleri hakkında yazmaktadır; bazen hayranları tarafından Nick Hornby ile karşılaştırılır.

<span class="mw-page-title-main">Boemorum Kroniği</span> Tarihî kayıt/belge

Boemorum Kroniği Bohemya'da doğan rahip, yazar ve tarihçi olan Praglı Kosmas tarafından yazılan bir kroniktir.

Alman Romantizmi, 18. yüzyılın sonları ve 19. yüzyılın başlarında Almanca konuşulan ülkelerin egemen entelektüel hareketiydi ve felsefeyi, estetiği, edebiyatı ve eleştirel anlayışı etkiledi. İngiltere ile karşılaştırıldığında, romantizm Almanya'da nispeten erken gelişti ve başlangıç yılları Weimar Klasisizmi (1772-1805) ile aynı zamana denk geldi. İngiliz Romantizminin ciddiyetinin aksine, Alman Romantizmi özellikle zekaya, mizaha ve güzelliğe değer veriyordu.

<span class="mw-page-title-main">Romantik dönem Polonya edebiyatı</span> Edebiyat Türü

Romantik dönem Polonya edebiyatı, 1822-1863 yılları arasında Polonya edebiyat tarihinde, Avrupa'daki geç romantizm eğilimine karşılık gelen dönemdir.

<span class="mw-page-title-main">Orbis Pictus</span>

Orbis Pictus veya Orbis Sensualium Pictus, Çek eğitimci John Amos Comenius tarafından yazılan ve 1658'de yayımlanan, çocuklara yönelik bir ders kitabıdır. İlk olarak Latince ve Almanca yayımlanan ve daha sonra resimlerle yaygın olarak kullanılan bu ilk çocuk ders kitabı, daha sonra birçok Avrupa dilinde yeniden yayımlandı. Devrimci kitap, hızla Avrupa'ya yayıldı ve yüzyıllar boyunca çocukların tanımlayıcı ders kitabı oldu.

<span class="mw-page-title-main">Romantik müzik</span>

Romantik müzik, Batı Klasik müziğinde, genellikle Romantik dönem olarak adlandırılan 19. yüzyıl dönemiyle ilişkili stilistik bir harekettir. Yaklaşık 1800'den 1910'a kadar Avrupa'da öne çıkan entelektüel, sanatsal ve edebi hareket olan Romantizmin bir parçasıdır.

František Palacký, Çek Ulusal Dirilişi'nin en etkili kişisi olan ve "Ulusun Babası" olarak adlandırılan bir Çek tarihçi ve politikacıydı.

<span class="mw-page-title-main">I. Wenceslaus (Bohemya dükü)</span> dük ve aziz

I. Wenceslaus, I. Wenceslas veya İyi Václav 921'den muhtemelen 935'teki ölümüne kadar Bohemya Prensidir (kníže). Efsaneye göre küçük kardeşi Zalim Boleslaus tarafından öldürülmüştür.