İçeriğe atla

Çeşme

Küçük bir İsviçre köyündeki tatlı su kaynağına bağlı bir çeşme. Önünde ise Anadolu'da yalak olarak adlandırılan taştan yapılmış küçük su havuzu yer almaktadır.

Çeşme, borularla gelen suyun bir oluk ya da musluktan aktığı düzenek. Evin mutfak, banyo, tuvalet gibi kısımlarında bulunduğu gibi umumi çeşmeler de vardır. Genellikle yol kenarlarında herkesin yararlanması için yapılan çeşmelerin yanı sıra bazen mahalle, köy meydanı, yayla gibi ortak yaşam alanlarında da bulunur.

Farsça kökenli gözyaşı anlamına gelen çeşm kelimesinden türemiştir.

Tarihî çeşmeler

İtalya'da tarihi bir çeşme.

Osmanlı kentinin fiziki yapısında çeşmeler önemli bir yere sahiptir.[1] Kentte hemen her mahallede en az bir çeşmenin bulunması gerekiyordu. Mahalle dokusunun oluşumunda ve gelişiminde çeşmeler belirleyici unsurlardan birisidir.[2] Çoğunlukla düz kenar ve saçak silmeleriyle kuşatılan çeşme cepheleri, sâde görünümlü, düz-masif tasarımlara sahiptir. Sokak çeşmeleri tek, iki ve üç cepheli tasarımlar sergilerler. Mevcut çeşmeler arasında; bağımsız, bir duvarın yüzeyine ya da iki sokağın kesiştiği köşeye yerleştirilmiş örnekler bulunmaktadır. Çeşmelerin büyük bir bölümünde su haznesi bulunmaktadır.

Malzeme ve teknik

Selçuklu ve Osmanlı devri yapılarında; taş, mermer, tuğla, kiremit, kerpiç, alçı, harç, ahşap, demir ve kurşun türündeki yapı malzemeleri kullanılmıştır. Günümüzde ise daha çok demir, paslanmaz çelik, pirinç ve daha değişik metaller kullanılmaktadır. Kulplu, kulpsuz gibi farklı tasarımları mevcuttur.

Çoban çeşmeleri

Bolu bölgesinde bir çoban çeşmesi.
Kazdağları Milli Parkı'nda Tozlu mevkiinde bulunan bir çeşme, Yassıçalı Güzelleştirme Derneği

Çoban çeşmeleri yerleşim alanlarından uzakta bulunan ve gelen geçen yolcuların, çobanların ve hayvanların su içmeleri için yapılmış basit yapılardır. Anadolu'nun köylerinde bir simge haline gelmiş çeşmeler birçok olaya da özellikle de efsaneleşmiş sevda hikâyelerinde ve şiirlerde geçmektedir. Genellikle su akan ve suyu biriktiren iki kısımdan oluşan bu yapılarda: su akan kısımı genelde taş yapı, suyu biriktiren ve hayvanların sulanmasına yarayan yalak kısmı ise beton veya gövdesi oyulmuş tomruk'tan yapılmıştır.

Faruk Nafiz Çamlıbel'in "Çoban çeşmesi" adlı bir şiiri de vardır.[3] Bu şiir bestelenmiş ve şarkı yapılmıştır.[4][5]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Ödekan, A., “Kentiçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme”, Semavi Eyice’ye Armağan İstanbul Yazıları, İstanbul, 1992, s. 281-297, Önge, Y., Türk Mimarisi’nde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, Ankara, 1997, s. 11
  2. ^ Cerasi, M.M., age., s. 191
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2015. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2015. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2015. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ortaköy, Beşiktaş</span> Beşiktaş, İstanbul, Türkiyede mahalle

Ortaköy, Boğaziçi'nin Avrupa yakasında, Beşiktaş ilçesine bağlı mahalle ve semt. Ortaköy ve Mecidiye mahallelerinden oluşan Ortaköy semti, sahile açılan vadi boyunca yamaçlara kurulmuş bir yerleşmedir. Kuruçeşme, Ulus, Levazım, Balmumcu ve Yıldız mahalleriyle çevrili olan semtin kuzey sınırı Defterdarburnu'dur. Ortaköy Camii semtin sembolüdür.

<span class="mw-page-title-main">Sultan Alaeddin Camii</span>

Sultan Alâeddin Camii, 12. yüzyılda Ankara'da İç Kale’nin girişinde, Selçuklu meliki Muhyiddin Mesud tarafından yaptırılmış camidir.

<span class="mw-page-title-main">Yazıköy, Kocaköy</span>

Yazıköy (Hewrê), Diyarbakır ilinin Kocaköy (Karaz) ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">İshak Ağa Çeşmesi</span> İstanbulda çeşme

İshak Ağa Çeşmesi, Onçeşmeler, On Çeşmeler, Beykoz Çeşmesi, Behruz Ağa Çeşmesi ya da I. Mahmud Çeşmesi, İstanbul'un Beykoz ilçesindeki bir çeşmedir. I. Süleyman'ın has odabaşı olarak görev yapan Behruz Ağa tarafından, daha önceleri bir Bizans çeşmesinin bulunduğu alana yaptırıldı. Zamanla harap hâle gelen ve suyu akmayan çeşme, Temmuz 1746'da başlayan ve 1746 ya da 1747 yılında tamamlanan çalışmalar sonucunda İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından yenilendi. İnşa edildiği dönemde bir mesire alanında yer alırken bölgede yapılaşmanın artmasıyla şehir dokusu içinde kaldı. 1948 öncesinde üç; 1948-1950, 1986, 2005-2006 ve 2016-2017 yıllarında ise birer kez onarımdan geçti. Yapılan değişikliklerle kemerleri, üst örtüsü ve yan cephelerinde değişiklikler meydana gelirken kalemişi süslemeler eklendi. 1972'den beri korunması gereken tarihî eser statüsünde olan çeşme, Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetinde olup günümüzde işlevseldir.

<span class="mw-page-title-main">Sineperver Valide Sultan Çeşmesi (Fatih)</span> İstanbulun Fatih ilçesindeki bir çeşme

Sineperver Valide Sultan Çeşmesi ya da Kanlı Çeşme, İstanbul'un Fatih ilçesindeki bir çeşmedir. Ayşe Sineperver Sultan tarafından 1825 ya da 1826'da yaptırıldı. 1994 yılı itibarıyla suyu akmayan çeşme, 2009'daki restorasyonu sonucunda işlevsel hâle getirildi. Musluğunun tahrip edilmesinin ardından 2015 itibarıyla bir kez daha işlevini yitirse de 2018'deki restorasyonuyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

<span class="mw-page-title-main">Hasan Rıza Paşa Çeşmesi (Osmanağa)</span> İstanbul, Kadıköyde yer alan tarihî bir çeşme

Hasan Rıza Paşa Çeşmesi ya da Rıza Paşa Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesindeki bir çeşmedir. Hasan Rıza Paşa tarafından 1845 ya da 1846 yılında yaptırıldı. 1970'lerden itibaren tahrip edilmeye başlayan çeşme, işlevini de yitirdi. 2014'te tamamlanan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

<span class="mw-page-title-main">Horhor Çeşmesi (Kırma Tulumba Sokağı)</span> Fatihteki bir çeşme

Horhor Çeşmesi ya da Horhor Acı Çeşmesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Fatih ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Kaynaklar, I. Süleyman tarafından yaptırıldığı ya da daha öncesindeki döneme ait olduğuna dair farklı görüşler öne sürer. Üzerindeki onarım kitabesine göre 27 Mart 1876 tarihi civarında onarım gördü. Muslukları olmasa da 1966'ya kadar suyu akan çeşmenin tepesinde 2008 yılında yıkılana kadar ahşap bir ev vardı.

<span class="mw-page-title-main">Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi (Kadıköy)</span> İstanbul, Kadıköyde yer alan tarihî bir çeşme

Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi ya da kısaca Osman Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Üzerindeki kitâbesine göre Bâbüssaâde Ağası Mısırlı Osman Ağa tarafından 1621 ya da 1622'de yaptırılsa da bu kitâbenin bu çeşmeye ait olmayabileceği ihtimali de ortaya atılmıştır. Bir müddet sonra teknesi çukurda kalan ve işlevini de yitiren çeşme, 1980'lerde yapılan çalışmayla imar hattına taşındı ve kot farkı giderildi. Zaman içerisinde ön cephesine, dinlenme taşları ile onları birbirine bağlayan tekne ağzı taşı eklendi. 2020'de yapılan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

Ayazma Sokak Çeşmesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Küçükçekmece ilçesindeki Küçükçekmece Meydanı yakınında Ayazma Sokağı ile Prof.Dr. Aziz Sancar Caddesi köşesinde yer alan çeşmedir. Bu nedenle "köşe çeşmesi" olarak da bilinir. Osmanlı döneminden kalan çeşmenin tarihi ile ilgili kesin bir bilgi bulunmamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Hacı İsa Camii Çeşmesi</span> İstanbulda çeşme

Hacı İsa Camii Çeşmesi ya da Kürkçü Çeşmesi, İstanbul ili Fatih ilçesi Ayvansaray mahallesinde sokağa adını veren Kürkçü Çeşmesi Sokak'ta bulunan Osmanlı dönemi çeşmedir. Hacı İsa Camii duvarındadır. Çeşmeyi I. Süleyman yaptırmıştır. Klasik tarzda kesme küfeki taşından yapılan çeşme sade bir mimariye sahiptir. Alınlığı mevcuttur. Suyu akmamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İskender Bey Çeşmesi</span> İstanbulda tarihî yapı

İskender Bey Çeşmesi ya da İskender Paşa Çeşmesi İstanbul ili Fatih ilçesi Ayvansaray mahallesi, Ayvansaray Kuyusu Sokağı'nda bulunan Osmanlı dönemi çeşmedir. Kanlıca Camii'nde türbesi bulunan İskender Bey tarafından yaptırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Kadı Ali Çeşmesi</span> Kırklarelideki bir çeşme

Kadı Ali Çeşmesi, Kırklareli ili Merkez ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

<span class="mw-page-title-main">Kocahıdır Çeşmesi</span> Kırklarelideki bir çeşme

Kayyumoğlu Çeşmesi, Kırklareli ili Merkez ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Cami Çeşmesi</span> Kırklarelideki bir çeşme

Büyük Cami Çeşmesi, Alman Çeşmesi ya da Çarşı Çeşmesi, Kırklareli ili Merkez ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

<span class="mw-page-title-main">Kuru Paşa Çeşmesi</span> Kırklarelideki bir çeşme

Kuru Paşa Çeşmesi, Kırklareli ili Merkez ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

<span class="mw-page-title-main">Çarşı Çeşmesi (Tirilye)</span> Tirilyede bir ikiz kurnalı çeşme

Çarşı Çeşmesi, Bursa ili Mudanya ilçesi Tirilye mahallesinde bulunan Osmanlı döneminde yapılmış bir ikiz çeşmedir.

Sinanlı Çeşmesi veya Sinanlı Köyü Çeşmesi, Kırklareli ili Babaeski ilçesi Sinanlı köyünde bulunan bir çeşmedir.

Şehzade Cemaleddin Efendi Çeşmesi veya Emrullah Efendi İlkokul Bahçesindeki Çeşme, Kırklareli ili Lüleburgaz ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

Meydan Çeşmesi, Kırklareli ili Pınarhisar ilçesi Yenice köyünde bulunan bir çeşmedir.

Sofular Çeşmesi veya Sofular Köyü Çeşmesi, Kırklareli ili Vize ilçesi Sofular köyünde bulunan bir çeşmedir.