İçeriğe atla

Çatır Gölü

Çatır Gölü
Чатыркөл (Kırgızca)
Harita
Havza
KonumNarın, Kırgızistan
Koordinatlar40°38′K 75°17′D / 40.633°K 75.283°D / 40.633; 75.283
Genel bilgiler
Akarsu (gelen)Kok-Aygır
Akarsu (giden)Kapalı havza
Uzunluk23 km (14 mi)
Genişlik10 km (6,2 mi)
Yüzölçümü181 km2 (70 sq mi)
En derin noktası16,5 m (54 ft)
Su hacmi0,62 km3 (0,15 cu mi)
Kıyı uzunluğu58 km (36 mi)
Yüzey rakımı3.530 m (11.580 ft)
Wikimedia Commons
Asya üzerinde Çatır Gölü
Çatır Gölü
Çatır Gölü (Asya)
Kırgızistan üzerinde Çatır Gölü
Çatır Gölü
Çatır Gölü (Kırgızistan)
Uçan Kahverengi-başlı martı çifti
Angut yaban kuşu, Tadorna ferruginea

Çatır Gölü veya Catır Gölü (Kırgızca: Чатыркөл, Çаtırköl)'de denilen güney Kırgızistan'da Narin İlinde Tanrı Dağlarında ortalama deniz seviyesinden 3,530 metre yüksekte Ak Say Vadisinde konumlanan, ülkenin üçüncü büyük kapalı havza bir dağ gölüdür. Çatır Gölü, Kırgızistan ile Çin, Sincan Uygur Özerk Bölgesi Kızılsu Kırgız Özerk İli Uluğçat İlçesi sınırına yakındır.

Divânu Lügati't-Türk'te, "كرنك Körünğ (Biyiz)" "Kaşgar dağlarında bir gölün adı." ve "Kaşgara yakın bir gölün adı."[1] şeklinde yazdığı belki de bu göl olabilir. Catır-Köl’ün doğu kısmında yer alan Kokaygır ırmağı kıyılarında taş çağı neolit dönemine (MÖ 6.-5. yüzyıllar) ait olan çeşitli eserler bulunmuştur.[2]

Kırgızca'da bu gölün ismi Semavi Göl anlamındadır. Güzel manzaralı Çatır Gölü'nün güneydoğusunda Tanrı Dağları silsilesinde Kırgızistan'nın Narin İli ile Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi arasında sınır olan, Bişkek - Kaşgar A365 karayolu üzerinde, ortalama deniz seviyesinden 3,752 metre yükselikte Torugart Geçiti (Hudut kapısı) bulunur.

Kaynak akarsular

Göle sürekli akan, büyük bir Ak-Say Nehri (Kok-Aygır köyünden akan bir dere) vardır, havzanın kuzeydoğu tarafında göle sularını boşaltır ki onunla birlikte göle devamlı akan üç küçük, Muz-Ter, Tue-Bel ve Taş-Bulak gibi akarsular da vardır. Ayrıca, havzanın, kuzey ve güney sırtlarında, göle akan, mevsimlik çok sayıda dereler de vardır.

İklim

İklim, karasal olup yüksekliğe göre değişir. Göl, Eylül'den Haziran ayına kadar buz ile kaplıdır, buz kalınlığı 1,5 metreye ulaşır, bu demek oluyor ki, önemli hacimde göl suyu, yılın 9-10 ayında dondur.

Doğa koruma alanları

Kırgızistan'da Karatal-Japırık (Karatal-Japyryk) Doğa koruma alanı üç bölümden oluşur, bunlar Çatır Gölü (ve çevresi), Son Göl (ve çevresi) ve Son Göl yakınındaki Ormanlardır.[3] Birleşmiş Milletler Çevre Programı gereği Çatır Gölü 19000 hektar alan koruma altına alınmış ve 1971 yılında resmîleşmiştir.[4]

Su bilimi ile ilgili bilgiler

Çatır Gölü'nün su rengi dört metreye kadar sarımsı-yeşil ile saydam arasındadır. Göl suyu oldukça tuzludur ve pH değeri 5,8 ile 6,0 arasındadır. Çözülmüş oksijen seviyesi, yaz boyunca ortalama 40 - 60% oranında doyma değeri ve pH değeri oldukça alkalik[5]'dir. Akış oranı, kış aylarında 1,866 m³ ve yaz aylarında 3,629 m³'e kadar ulaşır. Bu gölde balık bulunmaz, fakat güneyden ve batıdan bu göle dökülen bazı akarsularda Tibet kar alabalıklarından, cüce Diptychus maculatus (scaly osman) bulunur.

Göçmen su kuşları

Yüzücü ördekler'den Angut (Tadorna ferruginea), (Anas crecca), (Anas platyrhynos), (Anas acuta), (Anas querquedula) ve Dalıcı ördekler'den (Aythya ferina), (Aythya nyroca), (Aythya Fuligula) gibi ördek türleri bolca görülür. Burada, kendine özgü Pamir türlerine benzer Kahverengi-başlı martı (Larus brunnicephalus)'nın gözetlendiği tek yerdir.

Ayrıca bakınız

  • Oluşumlarına göre Türkiye'nin gölleri listesi
  • Türkiye'deki göller

Kaynakça

  1. ^ TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı[]
  2. ^ Ranov V. A., Yunusaliev M. B., “İtogi Razvedocnih Rabot Paleoliteceskogo Otryada (1967–1968 gg.)”, İzvestiya A.N. Kirg. S. S. R. Frunze 1969, vıp. 3 s. 80.
  3. ^ Information Sheet on Ramsar Wetlands 27 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  4. ^ World Database of Protected Areas: Kyrgyzstan[] UNEP 20 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., World Commission on Protected Areas (İngilizce)
  5. ^ alkalik, Fr. alcalique sf. (l'ler ince okunur) kim. İçinde alkali bulunan, kalevi, antiasit. TDK Büyük Türkçe Sözlük[]

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Çatır Gölü ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sincan Uygur Özerk Bölgesi</span> Çin Halk Cumhuriyetinde özerk bölge

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

<span class="mw-page-title-main">Taklamakan Çölü</span> Dünyanın ikinci, Çinin en büyük kum çölü

Taklamakan Çölü,, Rub' ul-Hali'den sonra Asyanın ikinci büyük aynı zamanda Çin'deki en büyük Kum çölüdür. Anaasya'dan kuzeybatı Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nden Tarım Havzasının batı bölgesinden 218 numaralı Anayola kadar uzanır. Bu anayolun doğusunda Tarım Havzasının en derin yeri olan Lop Nur Çölü bulunur. Önceleri Taklamakan Çölü ve Lop Nur Çölü Tarım Nehri, Konçe Derya ve Çerçen Derya nehirleri ile ayrılırdı, fakat Tikenlik'in güneyi son on yıldan beri kurudu.

<span class="mw-page-title-main">Tanrı Dağları</span> Orta Asyada yer alan sıradağlar

Tanrı Dağları ya da Tien-Şan, Orta Asya'da bulunan büyük dağ sistemlerinden birini oluşturan sıradağlardır.

<span class="mw-page-title-main">Balkaş Gölü</span>

Balkaş Gölü Orta Asya'da bir göldür. Aral Gölü'nden sonra Orta Asya'nın en büyük ikinci gölüdür. 45°4′ Kuzey 76°2′ Doğu koordinatları üzerinde yer alır. Beslendiği başlıca kaynaklar İli Irmağı, Karatal Nehri, Lepsi Irmağı, Aksu Irmağı ve Ayagöz Nehri'dır. Toplam su havzası 413,000 km²dir. Kazakistan sınırları içerisinde bulunur, maksimum uzunluk 605 km, maksimum genişlik ise doğuda 74 km, batıda 19 km'dir. Yüzölçümü 16.996 km²dir. En derin noktası 25,6 metre iken ortalama derinlik 5,8 metredir. Toplam kıyılarının uzunluğu 2.385 km'dir. Denizden yüksekliği 341,4 metredir.

<span class="mw-page-title-main">Karahoca Uygur Krallığı</span> 9.-13. yüzyıllar arasında var olmuş bir Türk devleti

Karahoca (Gaochang) Uygur Krallığı, 9.-13. yüzyıllarda bugünkü Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde Uygurların egemenliğinde var olmuş devlet.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızistan coğrafyası</span>

Kırgızistan, Orta Asya'da, Çin'in batısında karayla çevrili bir ülkedir. Orta Asya'nın yeni bağımsız ülkelerinin en küçüğü olan Kırgızistan, yaklaşık 198,500 kilometrekarelik yüzölçümüyle Türkiye Cumhuriyeti'nin Doğu Anadolu Bölgesi ile hemen hemen aynı büyüklüktedir. Millî toprakları yaklaşık olarak doğudan batıya 900 kilometre, kuzeyden güneye 410 kilometre halinde erişmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Narın Nehri</span>

Narın Nehri, 807 km uzunluğunda olup Seyhun nehrinin sağ kaynak nehridir. Narın Nehri Kırgızistan'ın en büyük ve en uzun nehridir, batıya Fergana Vadisi üzerinden Özbekistan'a doğru akan Narın nehri Kara derya ile özbekistan'da birleşerek Sir derya havzasını oluşturan önemli bir hidrolojik sistem yaratır.

<span class="mw-page-title-main">Yarkent Nehri</span>

Yarkent Nehri, Batı Çin'deki Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yer alan nehir. Tarım Nehri'ni besleyen bir ana ırmaktır. Ortalama 1068 km uzunluğundadır.

<span class="mw-page-title-main">Çu Nehri</span> Rusya, Kazakistan ve Kırgızistanda bir ırmak

Çu veya Çuy Nehri, kuzey Kırgızistan ve güney Kazakistan'dan akan, ortalama uzunluğu 1,186 kilometre olup Kırgızistan'nın en uzun nehridir.

Toşkan Nehri, Tanrı Dağları'nda Çin ile Kırgızistan sınır bölgesinde bir nehir.

<span class="mw-page-title-main">Çerçen Nehri</span>

Çerçen Nehri, Tarım Havzasında Sincan Uygur Özerk Bölgesinde bir nehir.

<span class="mw-page-title-main">Turfan Havzası</span>

Turfan Havzası, Çin'in Doğu Sincan Bölgesi'nde bir çökelti havzadır.

Tekes Nehri, İli Nehri'nin sol ve güney kaynağıdır. İsmini içinden aktığı Tekes İlçesinden almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Son Göl</span> Kırgızistanda, Issık Gölün güneybatısında, ülkenin ikinci büyük kapalı havza bir dağ gölü

Son Göl, veya Son Kul, Songköl, Song-Köl, Songköl de denilen Kırgızistan'da Narin İli'nin kuzeyinde Issık Göl'ün güneybatısında, ülkenin ikinci büyük kapalı havza bir dağ gölüdür. Divân-ı Lügati't-Türk'te Sidinğ köl veya Sidhinğ köl "Koçnğar başı’na yakın bir göl" şeklinde tanımlanan bu göldür. Son Göl'ün güney kıyısında, Taş Tulga denilen bir antik taş halka vardır ki destan kahramanı Manas ile ilişkili olduğuna inanılır.

<span class="mw-page-title-main">Özçent</span>

Özçent veya Özçend, Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divânu Lügati't-Türk'te;

<span class="mw-page-title-main">Torugart Geçiti</span>

Torugart Geçiti, ortalama deniz seviyesinden 3.752 metre yükseklikte konumlanan Orta Asya'nın Tanrı Dağlarında bir dağ geçitidir. Kırgızistan Narin İli'ni, Çin Sincan eyaletine bağlar.

<span class="mw-page-title-main">Yedisu bölgesi</span>

Yedisu bölgesi, Orta Asya'da günümüzde Kazakistan'nın güney-doğu parçası olan bir bölgedir. İsmini, İli, Karatal, Bien, Aksu, Lepsi, Baskan ve Sarkand gibi yedi ana nehirlerden almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Teskey Ala Dağları</span>

Teskey Ala dağları veya Terskey Ala dağları, Orta Asya'da bulunan Kırgızistan'da bir dağ sırasıdır. Sıradağların en yüksek doruğu 5216 metre olan Yeltsin Tepesi'dir. Bitki örtüsü fakir, dağınık kayalıklarla ve karla kaplı ortalama 375 km uzunluğunda olan dağlardır.

<span class="mw-page-title-main">At-Başı ilçesi</span> Güney Kırgızistanda Narin İline bağlı bir rayon

At-Başı ilçesi, Güney Kırgızistan'da Narin İline bağlı merkezi At-Başı olan bir rayondur.

Yedi-Öküz Yaban Hayatı Koruma Sahası, Kırgızistan'da bir yaban hayatı koruma sığınağıdır. 1958 yılında kurulan saha, 30.000 hektar alanı kaplar. Adını Issık-Göl İli'ne bağlı olan Yedi-Öküz ilçesinden almıştır. Ayrıca 2688 m. yüksekte Yedi-Öküz adında tedavi-dinleme yeri vardır. Yedi-Öküz yaban hayatı koruma sahası, IUCN Dünya Korunma Birliği IV kategorisindedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.