İçeriğe atla

Çarmıh

İsa'nın çarmıha gerilişini gösteren bir tablo

Çarmıh, birbiri üzerine çapraz konmuş iki tahtadan oluşan darağacı. Geçmişte suçluların üzerine bağlanmak veya çivilenmek suretiyle cezalandırılmasında yaygın olarak kullanılmıştır.

Etimoloji

Farsçadan Türkçeye geçen[1] çarmıh sözcüğü dört ve çivi sözcüklerinden oluşmuştur.

Batılı dillerdeki cross ve kruco gibi karşılıklarından türetilmiş çarmıha germe anlamındaki crucifixion ve krucumado gibi kavramlar aslen Yunanca kökenli olup iki kelimeden oluşmuştur: ana-stauro (ἀνασταυρόω); stauros kelimesi "kazığa bağlamak", apo-tumpanizo kelimesi de "tahta üzerinde acı çektirmek" anlamına gelir ve bu iki kelime birleştiğinde "anaskolopizo" (ἀνασκολοπίζω "kazığa geçirmek") kelimesini oluşturur. Eski Yunan-Roman kaynaklarında "xylon" kelimesi "odun parçası" anlamında da kullanılıyordu; ama bu kelime daha çok darağaçları için geçerliydi, kazıklar için değil. Örneğin Aristofanes'in "Kurbağalar" komedisinde de bu anlamda geçmektedir: "Eğer tökezlersen, hiç olmazsa şerefli bir ağaçta asılırsın".

Latince "crux" kelimesi darağacı ya da kazık anlamına gelir ve muhtemelen Fenikece kökenlidir.[2]

Tarihçe

Geçmişte kurulu din ve düzene karşı suç işlediği için idamına karar verilenler çarmıha gerilerek öldürülürlerdi. Bunun için mahkûmun vücudu ve ayakları çarmıhın dikey tahtasına bağlanır, kolları yana açılarak elleri yatay tahtaya mıhlanırdı. Günlerce açıkta, aç, susuz ve tahtaya çivili kalan mahkûm, yavaş yavaş ve işkence çekerek ölürdü. Romalı vali Pontius Pilatus döneminde de İsa'nın Yahudi din bilginleri ve Ferisilerin ısrarı sonucu Romalı askerler tarafından bu işkenceye tabi tutulduğu anlatılır. 1. yüzyılda Romalılar yahudi esirleri çarmıha germekteydiler. Tarihçi Josephus bununla ilgili çok sayıda olaydan bahsetmektedir. O dönemde idamlar için biri “T” şeklinde (daha sonraları “St. Anthony haçı” denilmiştir), diğeri eşit olmayan kollardan meydana gelen (daha sonra “Latin haçı” adını almıştır) iki tip çarmıh kurulmaktaydı. Hristiyan inancına göre İsa bu ikinci tip çarmıha gerilmiş ve başından çivilenmiştir.[3] Roma İmparatorluğu’nda uygulanan çarmıha germe İmparator Konstantin tarafından yasaklanmıştır.

Menşei Bâbil’e dayanan haça Mısır ve Suriye’de de eski zamanlardan beri tâzimde bulunulduğunu, hatta Budistler’in haça saygı gösterdiklerini ve milâdî tarihin başlangıcına doğru putperestlerin bazı âyinlerinde alınlarına haç işareti yaptıklarını belirterek aslında haçın Hıristiyanlık’la ilgisinin bulunmadığını ve bir putperest âdeti olduğunu ileri sürenler de vardır. Bunların iddiasına göre Hristiyan kutsal kitabında İsa Mesih’in bir ağaç üzerinde öldüğü bildirilmektedir.[4] İlk olarak Yunanca yazılan Yeni Ahit’in yukarıda belirtilen yerlerinde “ağaç” anlamındaki Yunanca ksulon kelimesi kullanılmaktadır. Bu kelime ve bazı tercümelerde geçen stavros kelimesi haça delâlet etmemektedir. Meşhur Yunan şairi Homeros stavrosu “alelâde bir sırık, direk veya tek bir odun parçası” anlamında kullanır ve kelime haç şeklini alan iki ağaç parçasını ifade etmez. Dolayısıyla İsâ Mesih’in idamı düz bir direk üzerinde gerçekleşmiştir.

Hristiyan sanatında İsa Mesih’in çarmıha gerilmesinin tasvirleri 5. yüzyılda başlamıştır. Tasvirlerin bu dönemden itibaren ortaya çıkmasında, o zamana kadar bu konuda çeşitli yorumların geliştirilmesi ve konsillerde bununla ilgili kararlar alınarak kilisenin tavrının belirlenmesi etkili olmuştur.[5]

II. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru, Kızıl Ordu kuvvetleri tarafından Doğu Prusya'daki Alman sivillere karşı bir dizi çarmıha germe olayı gerçekleştirildi.[6] Wehrmacht 4. Ordu'nun genel kurmay başkanı Erich Dethleffsen, 5 Temmuz 1946'da Neu-Ulm'daki bir Amerikan mahkemesine verdiği ifadede Nemmersdorf Katliamı hakkında şunları söyledi:[7]


Kaynakça

  1. ^ "çarmıh." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 15 Ağustos 2012
  2. ^ cross 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Online Etymology Dictionary
  3. ^ Markos, 15/26
  4. ^ Resullerin İşleri, 5/30, 10/39
  5. ^ https://web.archive.org/web/20210711033750/https://islamansiklopedisi.org.tr/carmih Çarmıh - TDV İslâm Ansiklopedisi - islamansiklopedisi.org.tr
  6. ^ Hastings, Max (2005). Armageddon : the battle for Germany, 1944-45. Corr. ed. Londra: Pan. ISBN 0-330-49062-1. OCLC 60591366. 
  7. ^ Heath, Tim; Cocolin, Michela (2020). Hitler's Lost State: The Fall of Prussia and the Wilhelm Gustloff Tragedy (İngilizce). Pen and Sword Military. s. 143. ISBN 1526756110. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2021. 
Wikimedia Commons'ta Crucifixion ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İncil</span> Nasıralı İsanın yaşamını, öğretilerini, ölümünü ve dirilişini anlatan biyografi metinleri

İncil, İsa'nın yaşamını, öğretilerini, ölümünü ve dirilişini anlatan her bir biyografidir. Matta, Markos, Luka ve Yuhanna tarafından kaleme alınmış olan ve yazarlarının adlarıyla anılan dört incil, Yeni Ahit'in ilk dört bölümünü teşkil eder. İncil sözcüğü Türkçe konuşan kimseler arasında sıklıkla Yeni Ahit anlamında kullanılır. Bu kullanıma –hatalı olsa dahi– Türkçe Hristiyan kaynaklarda da rastlanabilir. Bu kaynaklarda Müjde sözcüğü de Yeni Ahit anlamında kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">İsa</span> Yahudi vaiz ve dinî lider, Hristiyanlığın merkezî figürü

İsa, 1. yüzyılda yaşamış olan bir Yahudi vaiz ve dinî lider. Günümüzde en çok mensuba sahip din olan Hristiyanlığın merkezî figürüdür. Hristiyanlar, Yeşua'nın Eski Ahit'te kehanet edilen ve beklenen Mesih, Tanrı'nın Oğlu ve Tanrı'nın enkarnasyonu olduğuna inanırlar. Yeşua'nın, Yeni Ahit'e göre Yosef (Yusuf) adında dünyevi bir babası olduğu için Yeşua, mensubu olduğu Yahudi toplumunda "Yosef'in oğlu Yeşua" olarak anılırdı.

<span class="mw-page-title-main">Hristiyanlık</span> tek tanrılı İbrahimî bir din

Hristiyanlık, Nasıralı İsa'nın yaşamına, öğretilerine ve vaazlarına dayanan, tek Tanrılı İbrahimî bir dindir. Günümüzde Hristiyanlık, dünya nüfusunun yaklaşık %30,1'ini oluşturmaktadır ve 2,4 milyarı aşkın takipçisi ile dünyanın en kalabalık dinidir. Takipçilerine, "Mesihçi" anlamına gelen Hristiyan veya Nasıralı İsa'ya ithafen İsevi veya Nasrani denir. Kitâb-ı Mukaddes'e inanan takipçileri, Yahudi metni olan Tanah'ta kehanet edilen İsa'nın Mesih olarak gelişinin bir Yeni Ahit olduğuna inanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Teslis</span> Baba, Oğul ve Kutsal Ruh üçlüsün­den oluşan Tanrı inancını ifâde eden kavram

Teslis, Kutsal Üçleme ya da Üçlü Birlik, tek olan Tanrı'nın Kutsal Kitap'ta kendisini bildirdiği her biri eşit yücelikte, özünde tek, ezeli ve ebedi olan üç benliğini konu edinen ve Hristiyan kiliselerinin çoğunluğu tarafından inanılan ana akım Hristiyan dininin merkezindeki inanç esasıdır. Baba Tanrı, Oğul Tanrı ve Kutsal Ruh üç farklı benlik (hipostaz) olarak aynı özü paylaşmaktadırlar (Homoousia). Tek öz Tanrı'nın birliğini üç benlik ise Tanrı'nın kimliğini anlatmaktadır ve benliklerin hem birbirinden farklılıklarını hem de özde çözülmez birliklerini ifade eder. Böylece tüm yaratım ve lütuf süreci Tanrı'nın üç ilahi benliğinin ortak eylemi olarak görülür. Her benlik, Üçlü Birlik'te kendilerine özgü nitelikleri tezahür ettirir ve böylece her şeyin "Baba'dan çıkıp gelmiş" "Oğul aracılığıyla" ve "Kutsal Ruh'un gücüyle" gerçekleştiğini kanıtlar.

<span class="mw-page-title-main">İhthis</span> Öğretilerini açıklamak için anlattığı hikaye ve benzetmelerde sıklıkla kullandığı için İsanın sembollerinden biri haline gelen balık

İhthis, Yunanca "balık" anlamına gelen kelime. Kesişen iki yay parçası içeren bir sembolü tanımlamakta kullanılır, bu sembolün ismidir. Bir balığı andıran sembol, ilk Hristiyanlar tarafından kullanılan gizli bir semboldü.

<span class="mw-page-title-main">Paskalya</span> İsanın dirilişini anmak için Hristiyanlarca kutlanan bayram

Paskalya, Hristiyanlıktaki en eski ve en önemli yortu. İsa'nın çarmıha gerildikten sonra 3. günde dirilişi kutlanır. Doğu ve Batı kiliseleri arasında farklılıklar olmakla beraber, Paskalya dönemi yaklaşık olarak mart sonundan nisan sonuna kadar olan dönemdir. Her sene sabit bir tarihte gerçekleşmeyen ve dünya kiliselerinin çoğunda pazar günü kutlanan Paskalya Günü ise, Diriliş Bayramı, Diriliş Pazarı ya da Kıyam Yortusu olarak da adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Hristiyan</span> Hristiyanlık dinine mensup kimse

Hristiyanlar, İsa Mesih'in yaşamına ve öğretilerine dayanan tek tanrılı bir İbrahimi din olan Hristiyanlığı takip eden veya ona bağlı kalan insanlardır. Hristiyan sözcüğü, Kutsal Kitap'taki İbranice terim māšîaḥ'ın (מָשִׁיחַ) çevirisi olan Koine Grekçesindeki Kıristós'tan (Χριστός) türetilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tespih</span> Belli sayıda boncuk tanesinin oluşturduğu halka

Tespih, tekrarlanan monoton işlemleri saymak amacıyla ipe dizilmiş ve belli sayıda boncuk tanesinin oluşturduğu halkaya denir. Tespihin 11, 33 ve 99 taneli olanları Müslümanlar, 33 ve 59 taneli olanları Hristiyanlar ve 108 taneli olanı Budistler tarafından kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Mesih</span> kurtarıcı olarak beklenen figür

İbrahimî dinlerde mesih, bir grup insanın kurtarıcısı veya özgürlüğe kavuşturucusudur. Geleneksel Yahudilikte maşiah, mesihçilik veya Mesih Çağı gibi kavramlar, kutsal mesh yağıyla meshedilmiş bir seçkine atıfta bulunan Tanah'la ortaya çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Haç</span> sembol

Haç, birbirlerini dik açı ile kesen iki çizgi veya çubuktan meydana gelen şekil. Şekillerden biri veya her ikisi de ortasından ikiye bölünür. Artı (+) şeklinde veya çarpı (x) şeklinde olabilir.

İstavroz, kökü Yunancadan gelen ve haç anlamında kullanılan kelimedir. Hristiyanlar`ın elleriyle haç işareti yapmalarına da istavroz çıkartma denir. İstavroz; Baba, Oğul ve Kutsal Ruh'u temsil etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Pär Lagerkvist</span>

Pär Fabian Lagerkvist İsveçli yazar ve şairdir. 20'li yaşlardan 70'ine kadar edebiyatın her türünde yazdı. Eserlerinde iyi ile kötünün mücadelesini sergiledi; Hristiyan değer ve motiflerine yer verdi. 1951'de edebiyat dalında Nobel Ödülüne layık görüldü.

<span class="mw-page-title-main">İkona</span>

İkona Doğu Ortodoks Kilisesi, Oryantal Ortodoksluk, Katolik ve Doğu Katolik Kiliselerinin kültürlerinde en yaygın şekli illüstrasyon olan dinî bir sanat eseridir. Türkçeye Fransızca icône sözcüğünden geçmiş olan kavramın kökeni Yunanca eikon "benzerlik, resim, portre" sözcüğüdür. Bu sözcük ise yine Yunanca eikenai kökünden gelir. En yaygın konular Mesih, Meryem, azizler ve meleklerdir. Özellikle bir veya iki ana figür üzerinde yoğunlaşan portre tarzı görüntülerle ilişkili olsa da, terim aynı zamanda Doğu Hristiyanlığı tarafından üretilen ve anlatım sahneleri de dahil olmak üzere çeşitli sanatsal basındaki dini imgelerin çoğunu kapsar.

Efkaristiya, Evharistiya, Komünyon ya da Rabbin Sofrası, Hristiyanlıkta İsa'nın çarmıha gerilmeden önceki gece havarileri ile yediği Son Akşam Yemeği'nin anıldığı ayindir. Roma Katolikleri tarafından Missa Ayini adıyla ifade edilir. İsa'nın bu yemekte havarilere ekmek verirken "Bu benim bedenim" ve şarap verirken "Bu benim kanım" dediğine inanılır. Bu nedenle -özellikle Hristiyan olmayanlar tarafından- Ekmek-Şarap Ayini olarak da bilinir. Efkaristiya ayini bazı kiliselerde haftada bir kez, bazılarında ise yılda birkaç kez düzenlenir.

Karşılaştırmalı din alanında Hristiyanlık ve İslam arasındaki tarihsel etkileşim, Hristiyanlık ile İslam'ın benzer yönlerini ve temel fikirleri bağlar. İslam ve Hristiyanlık, Yahudilik gibi, semavi gelenekten aldıkları kökenlerini paylaşırlar. Bu kökene rağmen söz konusu iki din arasında derin farklar vardır. Örneğin, İsa’nın kim olduğu konusu bunlardan biridir.

<i>Calvary Alayı</i>

Calvary Alayı ya da Çarmıha Gidiş, Flaman Rönesans ressamı Pieter Bruegel'in 1564 tarihli ahşap üzerine yağlı boya manzara tablosudur. İsa'nın kendi çivileneceği devasa haçı kurgusal olarak Flaman topraklarında taşıma sahnesini gösteren eser, sanatçı tarafından "BRVEGEL MD.LXIIII" şeklinde imzalanmıştır ve şu anda Viyana Sanat Tarihi Müzesinde sergilenmektedir. Calvary ya da Golgotha, Kudüs'te bulunan, Hristiyan inanışına göre İsa'nın çarmıha gerildiği tepenin adıdır.

Avoda Zara , kastedilen mânâsı "putperestlik" ya da "bidatlar") Talmud'un dördüncü kitabı olan Nezikin’in kitapçıklarından birisidir. Bâzı kaynaklarda Aboda Zara olarak da geçmektedir. Avoda Zara'da genellikle Yahudi-olmayanlar arasında yaşayan Yahudilerin meseleleri düzenlenmektedir. Bunların başında, Yahudilerin, Yahudi-olmayanlar ile olan ilişkileri gelmektedir. Kitapçıkta, Yahudilerin putperestlikten ve diğer kültürler içinde asimile olmaktan uzak durmalarını sağlamaya dâir düzenlemeler yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Şehit (Hristiyanlık)</span> İsa yolunda öldürülmüş kişi

Şehit, İsa yolunda öldürülmüş kişi. Kelime, Batı dillerine "şahit" anlamına gelen Grekçe μάρτυς (martis) kelimesinden girmiş olmakla birlikte Hristiyanlığın erken dönemlerindeki şehitler çoğunlukla recm, çarmıha germe, yakarak öldürme veya diğer işkence çeşitleriyle öldürülmüştür.

<i>Quod scripsi, scripsi</i> Latince deyim

Quod scripsi, scripsi, Latince bir deyimdir. Daha çok Pontius Pilatus'un İsa'nın çarmıhı üzerinde asılan işareti (titulus) üzerindeki yazıya itiraz eden Yahudi rahiplere verdiği yanıt olarak bilinmektedir. Çoğunlukla Kutsal Kitap'ın Latince çevirisi olan Vulgata'da geçmektedir. Latinceki "Dedim" anlamına gelen Dixi ifadesine eşdeğerdir, yani konuşanın konuştuğu ve söylenecek başka bir şey olmadığı anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Haman (Yahudilik)</span> Kutsal Kitapta Agaklı Hammedatanın oğlu (Ester 3:1)

Yahudilikte Haman, İbrani Kutsal Kitabı'na göre, genellikle I. Serhas olarak tanımlanan ancak geleneksel olarak I. Artaserhas veya II. Artaserhas ile eşit tutulan Kral Ahaşveroş yönetimindeki Pers İmparatorluğu'nun sarayında Ester Kitabı'ndaki ana düşmandır. Hristiyan ve Yahudilikte yer alsa da İslami kaynaklarda böyle biri yer almaz. Bunun yerine Musa dönemindeki onlarda olmayan başka bir Haman'a yer verilir. Eski Pers kaynaklarında ise kraliçe Ester doğrudan yer alsa da, Haman'ın varlığına ve bu olaylara ilişkin bir belgeye rastlanmamaktadır. Yahudilikte, Agagite lakabından da anlaşılacağı gibi, Yahudi dini metinlerinin bazılarına göre Haman Amalekliler'in kralı Agag'ın soyundan geliyordu. Ancak bazı yorumcular, benzer kişiliği nedeniyle bu soy iddiasını sembolik bir benzetme olarak yorumlarlar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.